اعمال روز عاشورا، نماز روز عاشورا و مکروهات دهم محرم
روز دهم ماه محرم سال ۶۱ هجری قمری، امام حسین( علیه السلام ) و یارانشان، غریبانه به شهادت رسیدند. میزان جسارت و جنایتی که بر ایشان وارد شد، با هیچ مقیاس و منطقی، قابل توجیه نیست. از این روست که بعد از گذشت ۱۳۸۳ سال، شیعیان در سراسر دنیا، همه ساله به عزاداری و سوگواری برای آن حضرت و یارانشان می پردازند. علاوه بر سوگواری اعمال دیگری نیز برای شب و روز عاشورا ذکر شده است که در این مقاله قصد داریم به اعمال روز و شب عاشورا ، نماز روز عاشورا و اعمال مکروه این روز بپردازیم. با ما همراه باشید.
اعمالی که انجام آنها در عاشورا کراهت دارد
بر طبق روایات، ابن زیاد و عمر بن سعد، پس از مشاهده سپاه اندک امام حسین(علیه السلام) به شادمانی پرداختند و پس از جنایاتی که در روز عاشورا، بر نوه پیامبر(صلی الله علیه و آله ) و اهل بیت ایشان روا داشتند، به خاطر این پیروزی، روزه گرفتند تا به زعم خود، شکرگذاری نمایند. و نیز به جعل احادیث و نقل قولهای کذب از زبان رسول خدا( صلی الله ) پرداختند تا اذهان مسلمین را به انحراف کشیده و بر فضیلت این روز صحه بگذارند. لذا ائمه اطهار( علیهم السلام ) برای نشان دادن نیات پلید آنان، تلاش بسیار نمودند و در جلسات مسلمین به روشنگری پرداختند تا مبادا حماسه عاشورا، طور دیگری به تصویر کشیده شود. نمونه اش هم افشاگری حضرت زینب( سلام الله ) در کاخ یزید و خطابه طوفانی ایشان در برابر امویان…
از این رو، روزه گرفتن در روز عاشورا، مکروه بوده، به شیعیان سفارش شده تا با امساک از خوردن و آشامیدن بدون اینکه نیت روزه داشته باشند، با حسین( علیه السلام ) و اهل بیت ایشان، همراهی نموده، در عزای ایشان به سوگ بنشینند. در روز عاشورا، همه محبان حق و حقیقت، در ماتم سید و سالار شهیدان به سوگ نشسته و عزادار پسر فاطمه( سلام الله علیها) هستند. در روزی که خاندان پیامبر گرامی اسلام، حضرت محمد( صلی الله علیه و آله ) و اهل بیت عصمت و طهارت( علیهم السلام ) داغدار و سوگوار سید الشهدا( علیه السلام ) هستند، روا نیست کسی که ادعای محبت اهل بیت را دارد، روز خود را به خوشی و کسب منفعت بگذراند. از این رو، بر طبق روایات، پرداختن به کسب و کار و شوخی و خنده و شادمانی در این روز کراهت دارد.
اعمال شب عاشورا
ادای دین و حق الناس
در شب عاشورا، امام حسین( علیه السلام )، همراهان خود را جمع کرده، پس از صحبت درباره جهاد بزرگ فردا، از آنانی که حق الناس به عهده داشتند، خواستند که آنجا را ترک کنند و در وهله اول، دین مردم را ادا کنند. چرا که رعایت حق الناس از جهاد در راه خدا و در رکاب امام معصوم ( علیه السلام ) بودن نیز اولی تر است. از این رو، ادای دین برای کسانی که حق الناس بر ذمه دارند، جزو اعمال شب عاشورا ذکر شده است.
احیای شب عاشورا
« یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ ﴿١﴾ قُمِ اللَّیْلَ إِلا قَلِیلا ﴿٢﴾ »[۱] شب زنده داری و عبادت نیمه شب، از جمله اعمال مطلوب خداوند است، چرا که با صراحت در قرآن ذکر شده است. به همین دلیل، در سیره پیامبران و امامان معصوم ( علیه السلام ) شاهد شب زنده داریها و عبادات شبانه آنها بوده ایم. از این رو، برای برخی شبها، احیا و شب زنده داری، سفارش مؤکد شده است. من جمله، شبهای قدر، شب عید قربان و غدیر و فطر و شب عاشورا. در کتاب « دستور المذکرین » آمده است که حضرت محمد( صلوات الله ) فرمودند:« هر کس که در شب عاشورا، احیا بگیرد و شب زنده داری نماید، معادل عبادت همه فرشتگان و ملائک ثواب برده است، و هر آنکس که در این شب عمل صالحی انجام دهد، همانندپاداش هفتاد سال عبادت برایش خواهد بود».
نماز شب عاشورا
برای شب عاشورا، در اسناد گوناگون شیعه، چهار نماز روایت شده است:
- رسول خدا ( صلی الله علیه و آله) فرمودند :«هر کس در آخر شب عاشورا،چهار رکعت نماز به نیت ( نماز شب عاشورا ) بخواند و در هر رکعت پس از سوره حمد ،ده مرتبه معوذتین (سوره فلق و سوره ناس) ،۱۰ مرتبه سوره توحید و ۱۰ مرتبه آیت الکرسی را قرائت کند و بعد از سلام نماز،۱۰۰ مرتبه سوره توحید را بخواند،خداوند برایش در بهشت ۱۰۰ میلیون شهر از نور بنا خواهد کرد که در هر شهر آن،یک میلیون قصر و در هر قصر یک میلیون اتاق و… خواهد بود».[۲]
- در روایت دیگری از رسول الله (صلی الله علیه و آله) این گونه آمده است: «هر کس در این شب (شب عاشورا)، صد رکعت نماز بخواند (دو رکعت دو رکعت) و در هر رکعت پس از سوره حمد سه بار سوره توحید را قرائت کند و بعد از هر دو رکعت ،سلام بدهد و پس از پایان صد رکعت، هفتاد مرتبه این ذکر را بگوید: ( سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر و لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم )، خداوند مزار او را معطر گرداند و هر روز نور بر مزار او وارد شود، تا روز قیامت و مائده‌ای از نعمات الهی برایش گسترده می‌شود که همه اهل دنیا از اول آفرینش تا زمانی که در شیپور قیامت دمیده می‌شود، از آن متنعم می‌شوند و…»[۳]
- باز از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است که: « در شب عاشورا، مستحب است که چهار رکعت نماز اقامه شود و در هر رکعت بعد از سوره حمد پنجاه بار سوره توحید خوانده شود و پس از سلام نماز در رکعت چهارم صلوات بر رسول خدا فرستد و بر دشمنان اهل بیت لعنت کند».
- ده رکعت نماز خوانده می‌شود (دو رکعت دو رکعت )، در هر رکعت، یک بار سوره حمد و صد بار سوره توحید خوانده شود. [۴]
زیارت امام حسین (علیه السلام)
زیارت مرقد مطهر سیدالشهدا دارای فضیلت بسیار است. از آن روست که به حج فقرا معروف شده است. زیرا برای زائر اباعبدالله،ثوابی معادل حج و عمره مکرر نوشته می‌شود. و نیز روایت است هر که در شب عاشورا به زیارت امام حسین (علیه السلام) برود و در آنجا بیتوته کند،تا صبح،روز قیامت در قامت شهید خدا را ملاقات خواهد کرد. امام صادق علیه السلام فرمود: «من بات عند قبر الحسین ( علیه السلام) ،لیله عاشوراء لقی الله ملطخا بدمه یوم القیامه کانما قتل معه فی عرصته »[۵] هر کس که نزد مرقد امام حسین علیه السلام در شب عاشورا بماند و بیتوته کند،روز قیامت در حالی که به خون خودش آغشته است خدا را ملاقات خواهد کرد گویی در کنار امام حسین (علیه السلام) شهید شده است.
دعای شب عاشورا
پس از خواندن نماز شب عاشورا،دعایی را که در کتاب « الریاض» آمده است و فضیلت بسیار دارد،بخواند. مطلع نخست آن چنین است: «اللهم انی اسئلک یا الله یا رحمان ،یا الله یا رحمان،یا الله و یا رحمان…»
اعمال روز عاشورا
« کل یومٍ عاشورا، کلُ ارضٍ کربلا » پس از واقعه عاشورا و بعد از رسوایی امویان، همه جا کربلا بود و همه روزها، عاشورا… شهادت ثار الله، با دنیا کاری کرد که از عهده هیچ سپاهی برنمی آمد. از همان موقع تاکنون، هرساله شکوه عزاداریهای ابا عبذلله، همچون تازیانه بر پیکر تفکر اموی فرود آمده است. شیعیان و مریدان نهضت حسین( علیه السلام ) با انجام اعمال سفارش شده ائمه اطهار ( علیهم السلام ) و سوگواری برای ایشان، از صف یزید و یزیدیان، برائت جسته، زیرِعلم امام حسین( علیه السلام ) به تحصیل معرفت می پردازند. اعمالی که برای این روز، از احادیث و روایات به دست آمده از این قرار است:
عزاداری و سوگواری برای امام حسین( علیه السلام )
مستحب است در این روز برای سید الشهداء تعزیت و سوگواری کنید. طبق روایت پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم )، هر کس در ماتم حسین بگرید، آنچنان که اشک بر گونه هایش جاری شود، تمام گناهانش بخشیده می شود.
زیارت امام حسین( علیه السلام )
مستحب است در روز عاشورا، زیارت ابا عبد الله و برای آن پاداشی معادل پاداش حج و عمره مکرر و مرتبه شهدای بدر است. امام صادق( علیه السلام ) در این باره می فرمایند:« من زار الحسین یوم عاشوراء، وجَبَت لهُ الجنه » کسی که حسین را در روز عاشورا زیارت کند، بهشت بر او واجب شود.[۶]
قرائت زیارت عاشورا
امام صادق ( علیه السلام ) در حدیثی بر اهمیت و فضیلت بالای زیارت عاشورا تأکید فرموده اند:« هر کس بوسیله خواندن زیارت عاشورا، جدم حسین( علیه السلام ) را زیارت کند، خواه دور باشد یا نزدیک، به خداوند سوگند می خورم که به همه حوائج مادی و معنوی اش می رسد».
در حدیث دیگری از ایشان برای کسی که در این روز زیارت عاشورا را می خواند، ثوابی معادل هزارهزار حسنه منظور شده است که هزار هزار سیئه را از وی دور می کند و مقام او را به اندازه هزار هزار مرتبه بالا می برد هم اندازه شهدای کربلا.[۷]
قرائت زیارت عاشورا غیر معروفه
فضیلت و ثواب قرائت این زیارت، همانند زیارت عاشورا است.
قرائت زیارت وارث
این زیارت یکی از زیارات پر فضیلت است که قرائت آن در روز عاشورا بسیار توصیه شده است. در فضیلت آن، همین بس که امام صادق( علیه السلام ) فرمودند: هر کس قصد زیارت جدم، حسین(علیه السلام ) را دارد، زیارت وارث بخواند.
لعنت فرستادن بر قاتلان امام حسین( علیه السلام)
مستحب است در روز عاشورا، با گفتن هزار مرتبه « اللهم العن قتله الحسین( علیه السلام ) » برائت خود را از قاتلان ابا عبد الله اعلام نماید.
رساندن آب به مردم: مستحب است در روز عاشورا به تأسی از حضرت عباس(علیه السلام ) مردم و عزاذاران حسینی را سیراب نماید.
قرائت دعای عشرات
برای این دعا، فضیلت بسیار ذکر شده، به حدی که امیر المؤمنین علی( علیه السلام) هنگامی که آن را به امام حسین( علیه السلام ) تعلیم میدادند، فرمودند: « پیش از شهادتت آن را به جز خویشان و یارانت بر کسی فاش نکن، چرا که برای قاری آن، هر حاجتی روا خواهد شد، حتی حاجات ناصواب»[۸]
۱۰۰۰ مرتبه قرائت سوره توحید
در روز عاشورا خواندن هزار مرتبه سوره توحید از قول بزرگان دین، بسیار سفارش شده است. امام صادق( علیه السلام ) می فرمایند:« خداوند به کسی که در این روز هزار مرتبه سوره توحید را بخواند، نظر رحمت میکند و نظر کرده از عذاب الهی در امان است».
خودداری از خوردن و آشامیدن بدون روزه داری
مستحب است در روز عاشورا، به جهت ابراز همدردی با خاندان امام حسین( علیه السلام)، از خوردن و آشامیدن پرهیز نماید بدون آنکه قصد روزه داشته باشد.
پرهیز از رسیدگی به امور دنیوی و ذخیره قوت و آذوقه
ذخیره و جمع آوری آذوقه در این روز، نهی شده است. از این رو شایسته است شیعیان در روز عاشورا، با دست شستن از امور روزمره و منفعت طلبی، به سوگواری و عزاداری بپردازند.
پی نوشت ها
۱-قرآن کریم، سوره مزمل، آیه ۱و۲
۲-مدینی حافظ، محمد بن ابی بکر، دستور المذکرین
۳-همان
۴-المصباح المتهجد، المنتخب من مختصر
۵-وسائل الشیعه، ج۱۴، ص ۴۷۷
۶-بحار الانوار، ج ۱۰۱، ص ۱۰۴
۷-ابن قولویه، کامل الزیارات، ص ۷۴
۸-ابن طاووس، جمال الاسبوع، ص ۴۵۶-۴۵۳
