تاثیر صدا و سیما در اقامه نماز و مواردی که یک مدیر صدا و سیما باید به آن توجه کند
ترویج و تبلیغ، کار اصلی یک رسانه است و در این میان صدا و سیما نقش مهمی در چگونگی انتقال یک مفهوم به مخاطب دارد. این رسانه به مثابه دانشگاهی است که با شکل دادن به قوه درک و فهم مخاطبان، مفاهیم مورد نظر خود را به آنها القا می‌کند. از این رو، رسانه به یک پایگاه قدرتمند در همه زمینه‌ها تبدیل شده است. نقش ویژه رسانه در شکل دهی به ابعاد مختلف اجتماع از قبیل فرهنگ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، هنری و… قابل انکار نیست. فعالیت هدفمند و گسترده رسانه‌ها در فضای عمومی جامعه به منزله ظرفیست که می‌تواند مایع سیال اندیشه را شکل دهد. قطعاً برنامه‌ریزی‌های هدفمند و صحیح در حوزه نماز، از جانب رسانه‌ها علی الخصوص صدا و سیما، می‌تواند فرهنگ نماز را در جامعه تقویت کرده و جایگاه آن را در بین عموم مردم مخصوصاً جوانان و نوجوانان ارتقا بخشد. در این مقاله به بررسی« تاثیر صدا و سیما در اقامه نماز در جامعه » می‌پردازیم. همراه ما باشید.
نقش و کارکرد صدا و سیما در اقامه نماز چیست؟
اصولاً به هرگونه ابزار، وسیله و یا روشی که برای ایجاد ارتباط به کار می‌رود رسانه گفته می‌شود. پیام رسانی از طریق تکنولوژی‌هایی که ساخته دست بشر است بدون در نظر گرفتن بعد مکان، جزو کارکردهای مهم رسانه است. اما برای پیام رسانی که تقریباً در دسترس همه آحاد جامعه است و فقیر و غنی، همگی به نوعی از آن بهره می‌برند، کارکردهای دیگری نیز متصور است که منابع قدرت و در صدر آنها، دولت‌ها حساب ویژه‌ای روی آن باز کرده‌اند. زیرا از طریق آن می‌توانند مفاهیمی را که مطلوب آنهاست و اهداف مشخصی را دنبال می‌کند با مخاطب خود به اشتراک گذارند. بر این اساس، کارکردهای مختلفی برای رسانه و صدا و سیما در جوامع مختلف در نظر گرفته شده که در ذیل به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:
تبلیغات
تبلیغات خود به چند دسته تقسیم می‌شود: دسته اول، تبلیغات اقتصادی است که منبع عمده درآمد صدا و سیماست. به دلیل گستردگی این رسانه و در دسترس بودن آن برای خیل کثیری از آحاد جامعه، عمده تبلیغات اقتصادی به این رسانه واگذار شده است. ساخت یک فیلم کوتاه جذاب به جهت تبلیغ یک کالا یا خدمات، تأثیری شگرف بر روی مخاطب دارد. به حدی که می‌تواند یک کالای نامرغوب و بی‌ارزش را در نظر مخاطب، بی‌نقص و فوق العاده جلوه داده و او را ترغیب به خرید آن کالا نماید. دسته دوم، تبلیغات سیاسی است. باز هم به دلیل در دسترس عموم بودن صدا و سیما، عمده تبلیغات سیاسی از این طریق انجام می‌شود و سیاستمداران با هزینه اندک نسبت به سایر انواع تبلیغات، به شناساندن خود و برنامه‌ها و افکارشان می‌پردازند. دسته سوم، تبلیغات فرهنگی است.
وقتی دست اندرکاران فرهنگی و مدیریتی جوامع، با نیاز سنجی‌های برهه‌ای، تغییر و یا ارتقاء تفکری را لازم و ضروری ببینند، برای بسط دادن آن در جامعه از صدا و سیما و سایر رسانه‌های جمعی استفاده می‌کنند. به عنوان مثال در دهه ۶۰ و پس از دوران انقلاب، به دلیل رشد انفجاری جمعیت، دولت وقت تصمیم به تغییر فرهنگ فرزندآوری گرفت و با شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» به میدان آمد. نقش فیلم‌ها و سریال‌هایی که در آن، خانواده‌ها با فرزند کمتر، زندگی مرفه‌تری داشتند بسیار چشمگیر و مؤثر بود. اما در دوره کنونی و به دلیل رشد منفی جمعیت، دولت‌ها تصمیم بر تغییر این فرهنگ گرفته و فرزند بیشتر را تبلیغ می‌نمایند.
سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت
نیاز انسان به سرگرمی، با استفاده از برنامه‌هایی که جلوه‌های بصری و سمعی داشته باشند، از طریق صدا و سیما مورد توجه قرار می‌گیرد. از این رو، برای اوقاتی از شبانه روز که همه مردم، امکان استفاده از تفریحات فیزیکی و حضوری را ندارند، صدا و سیما با تهیه برنامه‌های مفرح و یا پخش مسابقات و رویدادهای مهم ورزشی سعی در پر کردن اوقات فراغت مردم داشته است.
اطلاع رسانی
پخش اخبار نمونه بارز این کارکرد است که انواع مختلفی دارد همچون اخبار علمی، فرهنگی، هنری. اخبار ورزشی. اخبار سیاسی. اخبار اقتصادی و…
تأثیر صدا و سیما در اقامه نماز در جامعه
حال که با نقش مؤثر این رسانه در تبلیغ و فرهنگ سازی در جامعه آشنا شدیم به راحتی می‌توان به اهمیت و لزوم فرهنگ سازی دینی و اشاعه فرهنگ نماز توسط صدا و سیما پی برد. با توجه به قدرت بالای این رسانه در تغییر فرهنگ‌ها، به نظر می‌رسد که صدا و سیما در این زمینه کوتاهی کرده است. البته برنامه‌های خوبی هم در این راستا ساخته شده ولی آنچه مسلم است کافی نبوده است. به عنوان مثال: نبود و یا کمبود صحنه‌های اقامه نماز در فیلم‌ها و سریال‌هایی که زندگی خانواده‌های مرفه و خوشبخت را به تصویر می‌کشند، ضعف در تولید انیمیشن‌های جذاب و کارتون‌هایی که محوریت آنها با موضوع نماز است، ضعف و یا عدم ساخت و تولید مسابقاتی که حول محور نماز باشند و…
صدا و سیما به عنوان ستون فرهنگی نماز
نقش تعیین کننده و حیاتی رسانهای چون صدا و سیما که با فرهنگ عمومی مردم یک جامعه سر و کار دارد، به شاهرگ اصلی پیکره نظام جمهوری اسلامی متصل است. و از آنجایی که نماز را ستون دین می‌نامند و دین را ستون یک نظام اسلامی و فرهنگی، انتظار می‌رود پویایی و تلاش وافر در فرهنگ سازی برای نماز در این رسانه مشهود باشد. اما این مهم، به دلیل تغییر نسل‌ها و تفاوت آداب و رسوم و حجم بسیار زیاد گسترش اطلاعات و تبادل تمدن‌ها با پیشرفت رسانه‌های جمعی و پیام رسانهای مختلف، دشوار می‌نماید. بنابراین رسالت صدا و سیما دشوارتر از آن است که بتوان فقط با پخش نمازهای یومیه و اعیاد و یا ضبط و پخش مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های شخصیت‌های مذهبی به آن دست یافت.
در عصر ارتباطات، توجه به نقطه نظرات اقشار گوناگون جامعه و توجه به دیدگاه‌ها و مواضع موافق و مخالف و ساماندهی و برنامه‌ریزی برای استفاده از آنها، لازم و ضروری است. صدا و سیما به منزله دانشگاهی جهانی که مخاطبین متفاوت و بی‌شماری دارد، باید به طور دائم در حال به روز رسانی ذخایر و ایده‌های خود باشد تا همواره بهترین رویکرد را نسبت به نماز که یکی از ارکان مهم دین اسلام است، به تصویر بکشد. رسیدن به این هدف، بررسی عالمانه و پویا و مطالعات پژوهشی فراوان می‌طلبد. به نظر می‌رسد، گشودن باب جدیدی از تبلیغات با عنوان« تبلیغات دینی » در این راستا مفید واقع شود. همانگونه که در تبلیغات سیاسی و اقتصادی و فرهنگی با تمام قوا وارد میدان شده، همانطور هم پا به عرصه تبلیغات دینی بگذارد. اما برای این منظور لازم است در محدوده مطالعه شده و امن که دارای منفعت حداکثری و مضرت حداقلی باشد وارد عرصه تبلیغات دینی شود.
اما هر پروژه قوی و کارآمدی نیاز به مطالعات فراوان دارد که اهم سرفصل‌های آن می‌تواند به شرح زیر باشد:
- تغییر و تحول در فرهنگ و آداب و رسوم جامعه و تغییر نیاز نسل جدید
- جامعیت دین اسلام در بسط مفاهیم دینی و تطبیق رسانه با این اصل
- قدرت و نفوذ بالای رسانه‌های مخالف
- پرهیز از سندسازی برای القاء مفاهیم مورد نظر و داشتن رفتار صادقانه
- همکاری و استفاده از تجربیات سایر سازمان‌ها و ارگان‌هایی که از فعالان این عرصه به شمار می‌آیند.
محدودیت‌ها و موانع صدا و سیما در گسترش فرهنگ نماز
گاهی برنامه‌ریزی‌ها و هدف گذاری‌ها، با یک سری موانع قانونی و غیرقانونی مواجه می‌شوند که در روند اجرای کار، اختلال ایجاد می‌کند. از آن جمله است:
- جنگ نرم دشمن با استفاده از رسانه‌های معاند برای تغییر ارزش‌ها
- افزایش رسانه های رقیب هم در حوزه داخلی و هم در حوزه خارجی
- کاهش جذابیت و مقبولیت برنامه‌های صدا و سیما به خاطر برخی از محدودیت‌های شرعی و عرفی
- وجود تضاد و تعارض بین مفاهیم دینی که صدا و سیما سعی در مطرح کردن آن دارد با فعالیت‌های منفعت طلبانه و یا محافظه‌کارانه‌ای که مجبور است برای از دست ندادن مخاطب انجام دهد.
- قوه درک و فهم دینی متفاوت مخاطبان که متناسب سازی برنامه‌ها با همه اقشار را طلب می‌کند.
- عدم به کارگیری متخصصان خبره در هر زمینه؛ چه بسا افراد غیرحرفه‌ای به جای اشاعه فرهنگ دینی و تبدیل آن به یک باور قلبی و ایمان انسان ساز، منجر به از بین رفتن شیرینی و زیبایی تصویر دین در جامعه شوند و جامعه را دچار پدیده دین زدگی و خستگی از برنامه‌های دینی و مذهبی نمایند.
- برنامه سازی‌های سفارشی؛ ظهور پدیده‌ای به نام اسپانسر یا حامی مالی در تولید برنامه‌ها، رسالت اصلی صدا و سیما را تحت الشعاع خود قرار داده است. کسی که هزینه ساخت و تولید برنامه‌های این رسانه را می‌پردازد، این حق را برای خود محفوظ می‌بیند که محتوای برنامه را طبق سلیقه و ذائقه خود، تغییر دهد و برای جبران هزینه‌ای که کرده معمولاً به سراغ برنامه‌های طنز و یا مسابقات و سرگرمی‌های خالی از مفاهیم دینی می‌رود.
اهمیت تقویت و اشاعه فرهنگ نماز در صدا و سیما
همانطور که ذکر شد، صدا و سیما یکی از ارکان مهم رسانهای در راستای ترویج فرهنگ نماز در سطح کلان جامعه است. تنها عنصری که می‌توان از دسترسی قشر عظیمی از مردم یک جامعه به آن مطمئن بود. پس از انقلاب اسلامی در سال ۵۷ و تغییر ماهوی کارکرد صدا و سیما، عمده ترین اهداف و رویکردهای سازمان صدا و سیما در نظام جمهوری اسلامی در نیل به اهداف و آرمان‌های زیر تعریف می‌شود:
- نشر و گسترش دین اسلام
- تقویت و تحکیم آرمان‌های انقلاب
- تعالی بخشیدن به فرهنگ عمومی جامعه
- ارتقاء مبانی اخلاق و معنویت
- بالا بردن فهم سیاسی مردم
- تریبون گفتگوی میان مردم و دولت
- تربیت نسل جدید بر اساس آرمان‌های انقلاب و جلوگیری از نفوذ رسانه‌های بیگانه و معاند در فرهنگ مردم
اهداف تعیین شده برای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، از مفاهیم عمیق دینی و فرهنگی نشأت گرفته است. پر واضح است کوچک‌ترین نقص و بیراهه روی در این مسیر، ضربات جبران ناپذیری به فرهنگ دینی جامعه وارد خواهد کرد. چه بسا، در مورد دین گریزی و دوری از نماز در نسل جدید، شاهد این اتفاق هستیم. با در نظر گرفتن دشواری کار در رسیدن به مقصود، اهمیت و جایگاه ویژه صدا و سیما در اشاعه فرهنگ نماز، هویدا خواهد شد. بنابراین برای دست یافتن به این آرمان‌های بزرگ و اهداف متعالی، نه فقط یک سازمان، بلکه زنجیره‌ای از متخصصان و ایده پردازان دینی و آموزشی که صد البته خود متعهد و متخصص در زمینه چگونگی اشاعه فرهنگ نماز هستند لازم است.
مواردی که مدیران صدا و سیما باید به آن توجه کنند:
با توجه به اینکه امروزه، جنگ نرم، ایمان و عقیده جوانان را نشانه گرفته و از هر سو و از طریق هر رسانهای اقدام به حمله به باورها و عقاید مسلمانان می‌نماید، نماز سپری است نفوذ ناپذیر که اگر به طریق صحیح در باور مردم ریشه بدواند، هیچ طوفانی را یارای برکندن آن نیست. بنابراین لازم است دست‌اندرکاران و مدیران صدا و سیما و نهادهای ذیربط، با اتخاذ تصمیمات شایسته و مقتضی در آبیاری این نهال و تقویت پیکره آن بکوشند. در این راستا، توجه به موارد زیر ضروری می‌نماید:
- توجه ویژه در حوزه برنامه‌سازی با محوریت نماز
- استفاده از ایده‌ها و تجربیات سایر نهادها در زمینه اشاعه فرهنگ نماز
- ایجاد هماهنگی و انسجام بین صدا و سیما با سایر ادارات و سازمان‌ها در جهت هم افزایی به منظور ترویج فرهنگ اقامه نماز
- برگزاری تریبون‌های آزاد گفتگو و هم‌اندیشی برای نوجوانان و جوانان و استفاده از ایده‌های خلاقانه ی آنها در جهت کیفیت بخشی به آثار تولیدی در زمینه ترویج و بسط فرهنگ اقامه نماز در سطح جامعه
- استفاده از نظریات و فلسفه‌های روانشناختی برای نشان دادن تاثیرات مثبت نماز بر خلقیات و روح و روان افراد جامعه
- تولید برنامه‌های علمی و پژوهشی و استفاده از نظریات و یافته‌های علمی دانشمندان در جهت اثبات علمی و منطقی فواید نماز برای نمازگزار و جامعه‌ای که نماز در آن رونق دارد.
- برپایی نمایشگاه‌هایی با دسترسی آسان برای آحاد جامعه(به عنوان مثال در معابر عمومی و فضای پارک‌ها) با محوریت نماز و استفاده از آثار هنری در این زمینه از قبیل نمایشگاه نقاشی و طراحی و خوشنویسی و صنایع دستی و… و انعکاس گسترده آن از طریق صدا و سیما.
- با توجه به جایگاه ویژه موسیقی در بین مردم، مخصوصاً نوجوانان و جوانان و استقبال جامعه از پدیده موزیک‌های خیابانی، به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری در این زمینه و استفاده از هنرمندان مستعدی که خود، معتقد به این امر هستند بسیار مفید واقع شود. البته در سال‌های اخیر کارهای خوب دینی در این زمینه انجام شده است، مانند: سلام فرمانده ابوذر روحی و یا آهنگ‌های سامی یوسف ایرانی بریتانیایی که ترانه‌هایش را با مضامین دینی و معنوی اجرا می‌نماید.
- با توجه به اینکه آموزه‌هایی که در کودکی در ذهن و روان انسان ثبت می‌شوند به سختی دچار تزلزل خواهند شد، پیشنهاد می‌شود صدا و سیما با گسترش اکیپ‌های برنامه‌سازی برای کودکان، دستورالعملی در جهت ارتباط مستقیم با مدارس ابتدایی تهیه نماید. استقبال بی‌نظیر بچه‌ها از برنامه‌های مفرحی مثل عموهای فیتیله‌ای و خاله شادونه و برنامه‌های حضوری شبکه‌های استانی گواه این مطلب است. بنابراین پیشنهاد می‌شود به جای اینکه مدارس در مناسبت‌ها و اعیاد از گروه‌های هنری آزاد که هیچ جایگاهی برای ترویج دین و نماز در برنامه‌هایشان ندارند، از گروه‌های خبره صدا و سیما که فقط برای این موضوع مهیا شده‌اند بهره‌مند شوند. روزهای سال تحصیلی تقریباً ۱۵۰ روز می‌باشد که با برنامه‌ریزی صحیح و تقویت و افزایش گروه‌های مزبور، می‌توان تقریباً یک روز از سال را به دانش آموزان یک یا چند مدرسه جوار، اختصاص داد و لحظات مفرح و تأثیرگذاری برای آنها خلق کرد.
نتیجه گیری
صدا و سیما به عنوان یکی از ارکان مهم و تأثیرگذار در اشاعه و ترویج فرهنگ اقامه نماز در جامعه، وظیفه سنگین و مهمی بر دوش دارد. دانشگاهی که تمام رده‌های سنی را شامل می‌شود و به عنوان بازوی توانمند نظام جمهوری اسلامی ایران، ایفای نقش می‌نماید. دراز کردن دست دوستی این سازمان به سایر نهادها و ارگان‌های دست‌اندرکار آموزشی در امر دین و گسترش فرهنگ اقامه نماز، می‌تواند نقطه عطفی در ارتقاء و اعتلای فرهنگ اقامه نماز در سطح جامعه باشد. امیدِ آن است که ضرب المثل‌های« هیچ وقت دیر نیست » و « ماهی رو هر وقت از آب بگیری تازه است » در این زمینه، جرقه‌ای برای شروع نهضت بزرگی شود که آشتی بین آحاد مردم و نماز را در پی داشته باشد.
