عواقب سبک شمردن نماز + ۱۵ مصیبتی که فرد سبک شمارنده نماز فرا میگیرد

نماز، ستون دین است . ستونی که تمام معارف دین و شعائر اسلام، بر روی آن بنا شده است. چنانچه ستون دین کسی، از استحکام و قدرت کافی برخوردار نباشد، سایر جلوه های دینش هم، متزلزل و سست بنیان خواهد بود. از این رو، جایگاه ویژه نماز در دین اسلام و نیز، در برنامه عبادی مؤمنان بر هیچ کس پوشیده نیست. اشخاص با ایمانی که اسلام را نشان افتخار خود می دانند،  پنج‌ بار در شبانه‌روز برای ارتباط با معبود و خالق هستی به نماز می ایستند و با او سخن می گویند تا آیینه باطن خود را صیقل دهند و به سوی کمال و نیل به سعادت گام بردارند. اما اینچنین جایگاهی، مسلماً در معرض آسیب ها و آفات عدیده ای قرار خواهد گرفت زیرا دشمنی و عداوت با دین اسلام و مسلمین و جلوه های عبادی و بندگی آنها، کمترین توطئه شیطان و ایادی اوست. سبک شمردن و سهل انگاری در رابطه با نماز، یکی از همین آسیب ها و آفت هاست که شایسته است برای مقابله با آن، به طور تفصیلی به آن پرداخته شود. در این نوشتار قصد داریم  به «عواقب سبک شمردن نماز + ۱۵ مصیبتی که فرد سبک شمارنده نماز فرا میگیرد» بپردازیم. با ما همراه باشید.

اهمیت نماز در آیات قرآن

اهمیت نماز و اهتمام به برپاداشتن آن در طول شبانه روز، بارها در قرآن کریم مورد تأکید قرار گرفته است و این امر، نشان از اهمیت بالای نماز دارد. در قرآن حدود هشتاد آیه در مورد نماز است که با تعبیر‌های مختلف به اقامه نماز و رعایت حدود و احکام آن پرداخته و یا به مدح و تمجید نمازگزاران و ضم و توبیخِ تارکینِ ‌نماز و سهل انگارانِ آن پرداخته است.

به عنوان مثال، در سوره اعلی نماز به عنوان عامل رستگاری ذکر شده است:«قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّى‏ وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى …‏ »: ‏حقا که رستگار شد کسى که خود را (از عقاید فاسد و رذایل اخلاقی و عمل‌هاى زشت) پاک کرد و رشد بخشید و زکات داد و نام پروردگار خود را یاد کرد و خضوع نمود و نماز خواند.[۱]

در این آیه اشاره به پاکی از عقاید فاسد و رذایل اخلاقی و اعمال زشت اشاره شده و به دنبال آن، واژه ی نماز آمده است. دلیل این امر، به خاصیت پاک کنندگی و تعالی بخش نماز برمی گردد زیرا خداوند می فرماید:« اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَأَقِمِ الصَّلَاهَ ۖ إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ ۗ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ ۗ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ»: (ای رسول ما) آنچه را که از کتاب (آسمانی قرآن) بر تو وحی شد (بر خلق) تلاوت کن و نماز را (که بزرگ عبادت خداست) به جای آر، که همانا نماز است که (اهل نماز را) از هر کار زشت و منکر باز می‌دارد و همانا ذکر خدا بزرگتر (و برتر از حدّ اندیشه خلق) است، و خدا به هر چه (برای خشنودی او و به یاد او) کنید آگاه است.[۲]

هنگامی که حضرت عیسی علیه السلام به فرمان خداوند، در گهواره لب به سخن گشود، اینگونه فرمود که خداوند، مرا تا زمانی که زنده هستم؛ به برپا داشتنِ نماز و پرداختِ زکات سفارش کرده است: «…وَ أَوْصانِی بِالصَّلاهِ وَ الزَّکاهِ ما دُمْتُ حَیًّا»: …  و مرا تا زمانی که زنده‌ام به عبادت نماز و زکات سفارش کرد.[۳]

اهمیت نماز در احادیث

جایگاه و اهمیت نماز، در احادیث و روایات نیز مشهود است؛ چنانکه رسول خدا، حضرت محمد صلی الله علیه و آله در این زمینه فرموده است: ««إِنَّ عَمُودَ الدِّینِ الصَّلاَهُ وَ هِیَ أَوَّلُ مَا یُنْظَرُ فِیهِ مِنْ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ فَإِنْ صَحَّتْ نُظِرَ فِی عَمَلِهِ وَ إِنْ لَمْ تَصِحَّ لَمْ یُنْظَرْ فِی بَقِیَّهِ عَمَلِهِ»[۴]؛ نماز ستون دین است و آن، نخستین چیزى از اعمال انسان است که در قیامت به آن نظر مى شود. اگر نماز صحیح بود به سایر اعمالِ خوب او رسیدگى مى شود و اگر صحیح نبود به سایر اعمال او توجّه نخواهد شد.

امام علی علیه السلام در بخشی از نامه ۴۷ نهج البلاغه در وصیت نامه خود، درباره ی اهمّیّت نماز، چنین توصیه مى فرماید: «اللهَ اللهَ فِی الصَّلاَهِ فَإِنَّهَا عَمُودُ دِینِکُمْ»: خدا را خدا را، که نماز را برپا دارید؛ چرا که ستون دین شماست.[۵]

 امام باقرعلیه السلام نیز در همین راستا، به ذکر اهمیت نماز پرداخته و اینگونه فرموده اند که: «الصَّلاَهُ عَمُودُ الدِّینِ مَثَلُهَا کَمَثَلِ عَمُودِ الْفُسْطَاطِ إِذَا ثَبَتَ الْعَمُودُ ثَبَتَتِ الاَْوْتَادُ وَ الاَْطْنَابُ وَ إِذَا مَالَ الْعَمُودُ وَ انْکَسَرَ لَمْ یَثْبُتْ وَتِدٌ وَ لا طُنُبٌ»: نماز ستون دین است مانند ستون خیمه؛ هنگامى که ستون خیمه ثابت و برقرار باشد طناب ها و میخ ها کارآیى دارند و اگر ستون خیمه کج شود یا بشکند از میخ ها و طناب ها کارى ساخته نیست. و علت آن است که نماز، انسان را همواره به یاد خدا مى اندازد و روح ایمان و تقوا را در انسان زنده مى کند، به همین دلیل است که نماز را بازدارنده از فحشاء و منکر معرفی کرده اند که انسان را از ترک طاعات منع می کند و به این ترتیب، باعث می شود که پایگاه دین استوار و پابرجا بماند و در جبهه ی مقابل، ترک نماز، انسان را به قهقرای نسیان و خدافراموشى مى برد و هر کس که در این نسیان، گرفتار شود، آلوده به هر کارِ ناشایست و گناهی خواهد شد.[۶]

وای بر سبک شمارندگان نماز!

خداوند در قرآن کریم، به محافظت از نماز تأکید فرموده و سهل انگاران و سبک شمارانِ نماز را انذار داده است: «فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ …»؛ واى بر نمازگزاران! آنان که از نمازشان در سهو باشند».[۷]

روایات در تفسیر این آیات، اینچنین بیان کرده اند که مقصود از سهو، غفلت از وقتِ نماز است.  سهل‌انگاری و سبک شماریِ  نماز، راه را برایِ نفوذ و سلطه ی شیطان باز می‌کند؛ چنانکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است: « لا یزال الشیطان هابیا لابن آدم ذعرا منه ما صلی الصلوات الخمس لوقتهن فاذا ضیعهن اجترا علیهه فادخله فی العظائم.»: تا هنگامى که فرزند آدم نمازهاى پنجگانه را در وقت خود انجام دهد، شیطان از او ترس و وحشت دارد؛ ولى آنگاه که نمازها را تباه ساخت، بر او جرأت پیدا مى‌کند و او را در گناهان بزرگ وارد مى‌سازد.[۸]

محافظت از وقت نماز در سخن و سیره معصومین علیهم السلام

امام صادق علیه السلام فرمودند: هنگامی که انسان نمازش را در اول وقتِ خود، خواند، نوری سفید و پاکیزه به آسمان می‌رود و می‌گوید: خدا تو را حقظ کند که مرا حفظ کردی و برعکس اگر کسی نسبت به وقت نماز مراقبت نکند سیاهیِ تاریک بالا رفته و می‌گوید: مرا ضایع ساختی خدا تو را ضایع کند.

 اهمیت و جایگاه نماز اوّل وقت به حدی است که حتی بزرگترین و مهمترین کارها همچون جهاد و جنگ در راه خدا نیز، نباید باعث ‌شود که انسان نماز را از اول وقت خودش به تأخیر بیندازد. همین امر هم سبب شد تا هنگامی که امام علی علیه السلام در جنگ صفّین مشغول نبرد بودند، در گرماگرمِ پیکار، پیوسته مراقبِ وضع آفتاب بودند تا ببینند کی موقع ظهر می‌شود تا نماز را به جای آورند. ابن عباس عرض کرد یا امیرالمؤمنین! این چه کاری است؟ فرمود: منتظر زوال هستم تا ظهر شود و نماز بخوانم. ابن عباس گفت: آیا اکنون وقتِ ادای نماز است در این بحبوحه ی جنگ؟ حضرت فرمودند: دلیل جنگ ما با آنها چیست؟ آیا جز برای نماز است که رو در روی  آنان ایستاده ایم؟

 در تأیید این مطلب، امام حسین علیه السلام به خاطر حب نماز جنگ را از روز تاسوعا به عاشورا موکول کردند و نیز در ظهر عاشورا و در میانه ی جنگ، وقتی که وقت نماز فرا رسید، به همراه یارانِ خود، نماز را در اول وقت اقامه کردند. این میزان از اهمیت دادن به نماز و محافظت از وقت آن، به اصحاب و یارانِ باوفایِ ایشان نیز سرایت کرده بود به حدی که سعید بن عبدالله حنفی به هنگام نماز امام در ظهر عاشورا، در مقابل ایشان ایستاد و تمام تیرهای دشمن را که ناجوانمردانه به سوی امام و یارانِ نمازگزارشان پرتاب می شد را به جان خرید تا بدانجا که نمازِ امام به پایان رسید و سعید بن عبدالله، غرق در خون، اولین شهید نماز در صحرای کربلا شد.

عواقب سبک شماردن نماز در کلام رسول الله

عَنْ الفاطمه سلام الله علیها قالَتْ: «سَأَلْتُ أَبی رَسُولَ اللّهِ صلی الله علیه وآله وسلم لِمَنْ تَهاوَنَ بِصَلاتِهِ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ.قال صلی الله علیه وآله وسلم: مَنْ تَهاوَنَ بِصَلاتِهِ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ إِبْتَلاهُ اللّهُ بِخَمْسَ عَشَرَهَ خَصْلَهً: یَرْفَعُ اللّهُ الْبَرَکَهَ مِنْ عُمْرِهِ،وَ یَرْفَعُ اللّهُ الْبَرَکَهَ مِنْ رِزْقِهِ،وَ یَمْحُوا اللّهُ عَزَّوَجَلَّ سیماءَ الصّالِحینَ مِنْ وَجْهِهِ،وَکُلُّ عَمَل یَعْمَلُهُ لا یُوجَرُ عَلَیْهِ،وَ لا یَرْتَفِعُ دُعاؤُهُ إِلی السَّماءِ،وَ لَیْسَ لَهُ حَظٌّ فی دُعاءِ الصّالِحینَ،وَ أَنّهُ یَمُوتُ ذَلیلاً،وَ یَمُوتُ جائِعًا،وَ یَمُوتُ عَطْشانًا، فَلَوْ سُقِی مِنْ أَنْهارِ الدُّنْیا لَمْ یُرْوَ عَطَشُهُ،وَ یُوَکِّلُ اللّهُ مَلَکًا یَزْعَجُهُ فی قَبْرِهِ،وَ یَضیقُ عَلَیْهِ قَبْرُهُ، وَ تَکُونُ الظُّلْمَهُ فی قَبْرِهِ،وَ یُوَکِّلُ اللّهُ بِهِ مَلَکًا یَسْحَبُهُ عَلی وَجْهِهِ، وَ الْخَلائِقُ یَنْظُرُونَ إِلَیْهِ،وَ یُحاسَبُ حِسابًا شَدیدًا، وَ لا یَنْظُرُ اللّهُ إِلَیْهِ وَ لا یُزَکّیهِ وَ لَهُ عَذابٌ أَلیمٌ.»[۹]:  ازحضرت فاطمه سلام الله علیها نقل شده که از پدرش رسول خدا صلی الله پرسید: مردان و زنانى که نماز را سبک می‌شمرند چه سزایی دارند؟ آن حضرت فرمودند: هر مرد و زنی که نمازش را سبک شمارد، خداوند او را به پانزده‏ مصیبت گرفتار می‌نماید: شش چیز در سراى دنیا، سه چیز هنگام مرگ، سه چیز در قبر، و سه چیز در قیامت هنگام بیرون آمدن از قبر.

 مصیبت‌هاى دنیا:

• خداوند، برکت را از عمر او برمی‌دارد.
• خداوند، برکت را از روزی‌‏اش برمی‌دارد
• خداوند- عزّ و جلّ- نشانه پرهیزکاری را از چهره‌اش محو می‌کند.
• در برابر اعمالى که انجام داده پاداش داده نمی‌شود.
• دعایش به سوى آسمان بالا نمی‌رود.
• مشمول دعاى بندگان شایسته خدا نخواهد شد.

 مصیبت‌های هنگام مرگ:

• با حالت خوارى و زبونى جان می‌دهد.
• گرسنه می‌میرد.
• تشنه جان می‌سپارد، به گونه‌‏اى که اگر آب تمام رودخانه‌‏هاى دنیا را به او بدهند، سیراب نخواهد شد.

 مصیبت‌هایى که در قبر گرفتارشان می‌شود:

• خداوند فرشته‌‏اى را بر او می‌گمارد تا او را در قبرش همواره پریشان نگهدارد.
• گورش را بر او تنگ می‌گرداند.
• قبرش تاریک می‌شود.

 مصیبت‌های روز قیامت به هنگام بیرون آمدن از قبر:

• خداوند فرشته‏‌اى بر او می‌گمارد تا در جلوی چشم مردم، او را به رو بر زمین بکشد.
• حسابرسی او بسیار شدید و با دقت خواهد بود.
• خداوند نظر رحمت به او ننموده و از بدی‌ها پاکیزه‌‏اش نمی‌گرداند، و براى او عذاب دردناکى خواهد بود.

منظور از سبک شماری و سهل انگاری در نماز چیست؟

منظور از سبک شماری نماز، ترجمه «ساهون» و مفهوم آن، اهمیت ندادن به وقتِ نماز و بی‌توجهی به قضا شدنِ آن است. سبک شمردنِ نماز، با ترکِ آن، متفاوت است؛ کسی که نسبت به نماز سهل انگار است با واژه ی «ساهون» معرفی شده ولی کسی که نماز را به طور کلی ترک می کند، با عنوانِ «تارک الصلاه» شناخته می شود.

 سهل‌انگار، گاهی نماز می خواند و گاهی آن را ترک می‌کند، گاهی مرتب به جای می آورد و گاهی حتی تا چند روز هم، نماز نمی خواند. از این رو، در بعضی نقاط و به هنگامِ ترکِ نماز، با تارک الصلاه مشترک است و ممکن است مشمول عواقب تارک الصلاه شود. در ضمن، اگر این سهل‌انگاری و ترک های گاه و بیگاهِ نماز، درمان نشود، ممکن است به ترک کلیِ نماز نیز بیا‌نجامد؛ بنابراین باید در مقامِ امر به معروف و نهی از منکر، آثار مترتب بر سهل انگاری و نیز، ترکِ نماز برای او بیان شود. بر اساسِ این توصیفات، به کسی که امرِ نماز را آسان شمرد و به آن بی‌اعتنایی کند، سهل‌انگار می‌گویند و به عمل چنین کسی، سبک شماری و سهل‌انگاری اطلاق می‌شود.

سهل انگار کیست؟

 در زبانِ عرف به آن دسته از انسان ها، که اهمیت موضوعی را درک نمی‌کنند و وقت شناسی و تعهد برای آنها، مفهومی بیگانه است و نسبت به انجام دادن کاری در وقتِ معین، حساسیت ندارند و احساس مسئولیت نمی کنند، سهل انگار، بی‌مبالات، بی مسئولیت، لاابالی و سهل‌انگار می‌گویند؛ به این معنا که نسبت به امور جدی و مهم بی خیال است، در انجام تعهدات خود، جدیت ندارد، بیخودی وقت تلف می‌کند و خود را با کارهای کم‌ ارزش و بی‌اهمیت مشغول می‌کند تا آن تعهد و کار مهم را انجام ندهد. بعضی ها با اینکه از ارزش و اهمیت نماز آگاه هستند و می‌دانند نماز از ارکان مهم دین است، با این حال، به بهانه‌های واهی و علت تراشی های بیخودی، در ادای آن کوتاهی و سهل‌انگاری می‌کنند. البته چنین افرادِ اهمال کاری، در میان گذشتگان و امت های پیشین نیز بوده‌اند، چنانچه خداوند در قرآن کریم از عده ای از مردم، به عنوان جانشینانِ نالایق و ناشایستِ انبیا یاد کرده است که علی رغم اهتمام و دعوت انبیا به برپایی نماز و در اولویت قرار دادنِ آن، نماز را ضایع کردند و به جای اعتلای فرهنگ نماز، در پیِ هواهای نفسانی و امیال و شهوات خود رفتند: «فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاهَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا»؛ اما پس از آنان، فرزندان ناشایسته‌اى روى کار آمدند که نماز را تباه کردند و از شهوات پیروى نمودند و به زودى (مجازات) گمراهى خود را خواهند دید.[۱۰]

مصادیق سهل انگاری و سبک شماری نماز

کسی که به نمازِ اول وقت وقعی نمی نهد و آن را بدون عذر و دلیل موجه، به تأخیر می‌اندازد، کسی که هنگام نماز، چشمش به تلویزیون و گوشش به اخبار است، کسی که کلمات و اذکار نماز را صحیح ادا نمی‌کند و برای یادگیری آن هم، هیچ تلاشی نمی کند، و یا افعال و ارکان نماز را درست و صحیح به جای نمی‌آورد، یا اینکه هنگام خواندن نماز، فکر و ذهن او در جای دیگری مشغول است و هر آنچه که گم کرده، موقع خواندن نماز پیدا می کند، در نماز خود سهل‌انگاری کرده است و آن را سبک شمرده است.

رسول گرامی اسلام، حضرت محمد صلوات الله، در این باره می فرماید: «کسی که رکوع و سجده‌اش را کامل به جا نیاورد، نماز نخوانده است»  و نیز فرموده اند: «پلیدترین و  دزدترین افراد کسی است که از نمازش بدزدد».

روایت شده است که شخصی در مسجد نماز می گزارد و رکوع و سجود نمازش را با سرعت و ناکامل ادا می کرد. پیامبر خدا صلوات الله علیه، آن مرد را دید و فرمود: «نَقَرَ کَنَقْرِ الْغُرَابِ لَئِنْ مَاتَ هَذَا وَ هَکَذَا صَلَاتُهُ- لَیَمُوتَنَّ عَلَى غَیْرِ دِینِی»؛ ‏ مانند نوک زدن کلاغ به زمین نوک می زند. اگر با این حالت بمیرد، به دین محمد از دنیا نرفته است». [۱۱]

استاد مرتضی مطهری در این باره می‌نویسد:

«یکى از گناهان کبیره، استخفاف نماز یعنى سبک شمردن نماز است. نماز نخواندن، یک گناه بزرگ است و نماز خواندن و نماز را خفیف شمردن و استخفاف کردن و بى‌اهمیت تلقى کردنِ نماز، گناه دیگرى است‏».[۱۲]

سهل انگاری در نماز از نظر معصومین علیهم السلام

در روایت آمده است که: « پس از وفات امام صادق علیه السلام ابوبصیر آمد تا به امّ حمیده تسلیتی عرض کند. امّ حمیده گریست. ابوبصیر هم که کور بود گریست. سپس امّ حمیده به ابوبصیر گفت: ابوبصیر! نبودی و لحظه ی آخر امام را ندیدی؛ جریان عجیبی رخ داد. امام در یک حالی فرو رفت که تقریباً حال غشوه ای بود. بعد چشمهایش را باز کرد و فرمود: تمام خویشان نزدیک مرا بگویید بیایند بالای سر من حاضر شوند. ما امر امام را اطاعت و همه را دعوت کردیم. وقتی همه جمع شدند، امام در همان حالات که لحظات آخر عمرش را طی می کرد یکمرتبه چشمش را باز کرد، رو کرد به جمعیت و همین یک جمله را گفت: « اِنَّ شَفاعَتَنا لا تَنالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلوهِ»: هرگز شفاعت ما به مردمی که نماز را سبک بشمارند نخواهد رسید. این را گفت و جان به جان آفرین تسلیم کرد.[۱۳]

اهمیت ارج نهادن به نماز از همین وصیت امام صادق علیه السلام، مشخص می شود. آنجا که امام در واپسین لحظه ی عمر مبارکش، نفرمود که شفاعت ما به مردمی که تارک الصلاه هستند، نمی رسد زیرا تارک الصلاه تکلیفش روشن و مشخص است، بلکه فرمود شفاعت ما به کسانی که نماز را خفیف می شمارند، نمی رسد. اما این خفیف شمردن و سبک شمردن یعنی چه؟

 استاد مطهری در پاسخ این سؤال اینگونه می نویسد: «یعنی وقت و فرصت دارد، می تواند نماز خوبی با آرامش بخواند ولی نمی خواند. نماز ظهر و عصر را تا نزدیک غروب نمی خواند، نزدیک غروب که شد یک وضوی سریعی می گیرد و بعد با عجله یک نمازی می خواند و فوراً مهرش را می گذارد آن طرف؛ نمازی که نه مقدمه دارد نه مؤخره، نه آرامش دارد و نه حضور قلب. طوری عمل می کند که خوب دیگر، این هم یک کاری است و باید نمازمان را هم بخوانیم. این، خفیف شمردن نماز است. این جور نماز خواندن خیلی فرق دارد با آن نمازی که انسان به استقبالش می رود؛ اول ظهر که می شود با آرامش کامل می رود وضو می گیرد، وضوی با آدابی، بعد می آید در مصلاّی خود اذان و اقامه می گوید و با خیال راحت و فراغ خاطر نماز می خواند. «السّلام علیکم» را که گفت فوراً در نمی رود، مدتی بعد از نمازْ با آرامش قلب تعقیب می خواند و ذکر خدا می گوید. این علامت این است که نماز در این خانه احترام دارد.»[۱۴]

مذمت استخفاف نماز و درمان آن در کلام استاد مطهری

استاد مطهری، ضمن تبیین کوچک و سبک شمردن نماز، عواقب آن را نیز گوشزد کرده و می نویسد:«نمازخوان هایی که خودشان نماز را استخفاف می کنند، یعنی کوچک می شمارند (نماز صبحشان آن دم آفتاب است، نماز ظهر و عصرشان آن دم غروب است، نماز مغرب و عشائشان چهار ساعت از شب گذشته است و نماز را با عجله و شتاب می خوانند)، تجربه نشان داده که بچه های اینها اصلاً نماز نمی خوانند. شما اگر بخواهید واقعاً نمازخوان باشید و بچه هایتان نمازخوان باشند، نماز را محترم بشمارید. نمی گویم نماز بخوانید؛ بالاتر از نماز خواندن، محترم بشمارید. اولاً برای خودتان در خانه یک مصلاّیی انتخاب کنید (مستحب هم هست) یعنی در خانه نقطه ای را انتخاب کنید که جای نمازتان باشد، مثل یک محراب برای خودتان درست کنید. اگر می توانید (همان طوری که پیغمبر اکرم یک مصلّی و جای نماز داشت) یک اتاق را به عنوان مصلّی انتخاب کنید. اگر اتاق زیادی ندارید، در اتاق خودتان یک نقطه را برای نماز خواندن مشخص کنید. یک جانماز پاک هم داشته باشید. در محل نماز که می ایستید، جانماز پاکیزه ای بگذارید، مسواک داشته باشید، تسبیحی برای ذکر گفتن داشته باشید. وقتی که وضو می گیرید، اینقدر با عجله و شتاب نباشد… »[۱۵]

تأکید قرآن بر محافظت از نماز

قرآن کریم در بیان اهمیت نماز و جایگاه آن در نزد خداوند، به مدح کسانی که از نماز خود محافظت می‌کنند می پردازد و از کسانی که در خواندن نماز خود اهمال کاری و سهل‌انگاری می‌نمایند، بیزاری می جوید. از این‌ رو در میان عبادات فقط نماز است که به محافظت از آن تا این اندازه تأکید شده است: «حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاهِ الْوُسْطى‏ وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتین»:‏ بر نمازها و نمازِ میانی (نماز ظهر و عصر) محافظت نمایید و براى خدا و از روى خضوع و اطاعت، براى خدا بپاخیزید.[۱۶]

عمل به این توصیه و سفارش مهم، که قرآن به آن پرداخته است، امری است که فقط  مؤمنان راستین و بااخلاص، از عهده آن بر می آیند. چنانچه خداوند در سه آیه از قرآن کریم، محافظت از نماز و پایداری در آن را یکی از صفات خاص مؤمنان بیان کرده و نمازگزاران راستین را کسانی معرفی کرده است که بر نمازشان استوار و پابرجا هستند: «الَّذینَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُونَ»[۱۷] و  هم بر کیفیت نمازشان (از نظر واجبات و مستحبّات و تعقیبات و …) مواظبت مى‌کنند: «وَ الَّذینَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ یُحافِظُونَ».[۱۸] همانطور که ذکر شد، مراد از محافظت بر نماز، حب نماز و اهتمام نسبت به ادای اول وقت آن و به تأخیر نینداختنِ وقت آن است.

پیامدهای استخفاف نماز

همانطور که ذکرشد، ائمه اطهار علیهم السلام، نسبت به محافظت از نماز، بسیار تأکید داشته اند و سبک شمارندگان نماز را از شفاعت و ولایت خود طرد کرده اند، چنانچه امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام در روایتی برائت جویانه و با صراحت نسبت به این افراد چنین خطاب فرمودند: «لیس مِنّی مَن ضَیَّعَ الصّلاه»: آن کس که نماز را تضییع نماید از من نیست.[۱۹]

امام صادق علیه‌السّلام نیز در بیان شاخصه های شناخت شیعیان، چنین می‌فرمایند: «اِمتَحِنُوا شِیعَتَنا عِندَ مواقیت الصلوه کیف محافظتهم علیها»: شیعیان ما را از دقت آنان در انجام به موقع نمازها شناسایی کنید.[۲۰]

ایشان در حدیث دیگری مسئله ی  سهل انگاری در امر نماز و سبک شمردن و استخفاف آن را باعث محرومیت از شفاعت تمام امامان و خاندان عترت و طهارت در روز قیامت عنوان کرده اند.[۲۱]

حضرت محمد صلی‌الله‌ نیز در روایتی دیگر در برائت از سهل انگاران امر نماز، اینگونه می‌فرمایند: «مَن استَخَفَّ بالصّلاه لا یَرِدُ عَلیَّ الحوضَ لا و اللّه»: آن کس که نماز را سبک شمارد (به خدا قسم) روز قیامت در کنار حوض کوثر، با من ملاقات نخواهد کرد. [۲۲]

همه ی این تأکیدات و توصیه ها و قهرها و عتاب ها و سوگندها، حکایت از اهمیت بیش از اندازه نماز، در نظر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و امامان معصوم علیهم السلام دارد و قهرو خشم ایشان را نسبت به نماز گزارانی که نماز را از روی عادت و با اکراه و بی میلی می خوانند و آن را سبک می شمارند، نشان میدهد.

کلام آخر

برای رهایی از همه ی این بلایا و مصائب دنیوی و اخروی، و از همه مهمتر، برای رسیدن به قرب الهی و تقرب به بارگاه معصومین علیهم السلام، باید حب نماز را در دل هایمان پرورش دهیم. باید به این نتیجه برسیم که نماز نه یک تکلیف واجب، بلکه صحنه ی دلدادگی بنده نسبت به خالق و عرصه ی تجلی عشق معبود نسبت به عبد است. برای گریز از فقر مادی و معنوی، به توصیه های مشفقانه ی بزرگان و اولیای دین عمل کنیم و بر نماز و اوقات آن، محافظت نماییم تا مورد قهر خاندان عترت علیهم السلام قرار نگیریم، چرا که طبق فرمایش پیامبر گرامی اسلام«صعشرون خصله تورث الفقر…و الاستخفاف بالصلاه»: استخفاف و سبک شمردن نماز موجب فقر و تهی‌دستی می‌شود.[۲۳] بنابراین تنها راه رهایی از فقر و فلاکت مادی و روحی و رسیدن به غنای دنیا و عقبی، محافظت و مداومت بر امر نماز است.

حِصن رحمان و عمود دین و شیرین چون عسل

چون نماز از عشق باشد، اِنَّها خَیْرُالْعَمَلِ

نهی از فحشا و منکر می کند “إِنَّ الصَّلَاه..”

یادی از الله اکبر می کند “إِنَّ الصَّلَاه..”

خط پیوند رگ ایمان و نور باطن است

سر به سجده بهترین حال نماز مؤمن است

برتری دارد جهان آخرت بر این جهان

” إِنَّ فَضْلَ الْوَقْتِ الْأَوَّلِ..” در نمازت قدر دان

همچو نهر آب جاری پاک گرداند خطا

گر بدانی” لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى “

در قیامت اولین پرسش نماز است ای بشر

گر قبول افتد، شود مقبول اعمال دگر

از خدا خواهید توفیق عمل بر طاعتش

بر نماز اول وقت و کتاب حکمتش

عاقبت خیری بود در طاعت پروردگار

این ره روشن نماید بندگان را رستگار[۲۴]

پی نوشت ها

1. سوره اعلی، آیات ۱۴ و ۱۵
2. سوره عنکبوت، آیه ۴۵
3. سوره مریم، آیه ۳۱
4. تهذیب الأحکام، طوسى، محمد بن الحسن‏، محقق / مصحح: خرسان، حسن‏، دار الکتب الإسلامیه‏، تهران، ۱۴۰۷ ق، چاپ چهارم‏‏، ج ۲، ص ۲۳۷، باب (فضل الصلاه و المفروض منها و المسنون).
5. همان، ص ۲۳۸
6. پیام امیرالمومنین علی علیه السلام‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران‏، ۱۳۸۶ ش، چاپ اول‏، ج ۱۰، ص ۲۷۷
7. سوره ماعون، آیات ۴ و ۵
8. حدثنی محمد بن علی ماجیلویه رضی الله عنه عن عمه عن محمد بن علی الکوفی عن ابن فضال عن سعید بن غزوان عن اسماعیل بن ابی زیاد عن ابی عبدالله عن ابیه عنه آبائه عن امیر المومنین علیه السلام قال قال رسول الله صلی الله علیه و آله، ثواب الاعمال، صفحه ۴۹۴
9.  «قَالَ یَا فَاطِمَهُ مَنْ‏ تَهَاوَنَ‏ بِصَلَاتِهِ‏ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ ابْتَلَاهُ اللَّهُ بِخَمْسَ عَشْرَهَ خَصْلَه..»؛ ابن طاووس، على بن موسى، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص ۲۲، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۴۰۶ق؛ مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج‏۸۰، ص۲۱، ح ۳۹، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق
10. سوره مریم، آیه ۵۹
11. محجّه البیضاء، ج ۱، ص ۳۴۰
12. مجموعه آثار شهید مطهری، ج ۲۳، ص ۵۱۰
13. وسائل ، ج /۳ص ۱۷، ح ۱۱.
14. مجموعه آثار شهید مطهری ، ج۲۳، ص ۵۱۱
15. همان، ص ۵۱۲
16. سوره بقره، آیه ۲۳۸
17. سوره معارج، آیه ۲۳
18. سوره معارج، آیه ۳۴
19. نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۹۸
20. حرعاملی، محمدحسن، وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۱۴
21. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۷۹، ص۲۳۶
22. همان، ج۸۰، ص۹
23. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۷۳، ص۳۱۵
24. شاعر امین