آثار و برکات خواندن دعای عهد
دل و جانم برای ظهور تو لحظه شماری می‌کند و حنجره ی خسته اما همچنان مشتاق و امیدوارم، نام تو را فریاد می‌زند، تو که تجلی عشق خدایی! قنوت نمازم را طولانی می‌کنم تا شاید گوشه ی چشمی به من بیاندازی و از سر مهر، نیمه شبی مهتابی، برایم دعا کنی! کوچه‌های غریبِ روزهای جمعه را آب و جارو می‌کنم تا مگر، صبحی زود از آن کوچه گذر کنی. هر روز صبح، بعد از نماز، چراغ دلم را به نور دعای عهد روشن می‌کنم و برای ظهورت، فرج می خوانم. شنیده ام که هر که چهل صباح دعای عهد را بخواند، چشمش به جمال دلربای تو، روشن خواهد شد و توفیق خدمت در رکابت را خواهد یافت. مهدی جان! به نیت به قلم کشیدن «آثار و برکات خواندن دعای عهد» وضو گرفته ام. یاریم کن تا با همرهان این نیت، راهمان به مقصد منتهی شود.
سند روایی دعای عهد
در روایتى که از امام صادق علیه السلام نقل شده اینطور آمده است که: «هر کس چهل صبح «دعای عهد» را بخواند از یاوران قائم ما باشد و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد خداوند او را از قبر بیرون آورد تا در خدمت آن حضرت باشد …» [۱]
مضامین دعای عهد
شیعه ی باایمانِ منتظر که در پی امام زمان خویش است، قبل از هر چیز، ابتدا باید خدای خود را بشناسد. دلیل اینکه در ابتدای دعای عهد، اوصاف خداوند، با کلمات و عبارت لطیف بیان می شود، همین امر است. «رب النور العظیم»: پروردگار نور عظیم، «رب الکرسی الرفیع»: پروردگار کرسی بلند، «رب البحر المسجور»: پروردگار دریای جوشان، «رب الظل و الحرور»: پروردگار سایه و آفتاب داغ، «منزل التوراه و الانجیل و الزبور و منزل القرآن العظیم»: فرو فرستنده تورات و انجیل و زبور و قرآن عظیم، «رب الملائکه و المقربین و الانبیاء و المرسلین»: پروردگار فرشتگان مقرب و پیامبران خدا از جمله اوصافی است که برای خداوند در این دعا آمده است. دعای عهد نیز مانند سایر ادعیه و مناجات های منتسب به حضرت مهدی عجل الله، به رسم ادب، مشتمل بر سلام و درود مخصوص و عرض ارادت و محبت از طرف خواننده دعا و جمیع مؤمنان و منتظران ظهور حضرت صاحب الزمان است. همه ی مردان و زنان باایمان در شرق و غرب عالم، چه در خشکی و چه در دریا، از پیر و جوان گرفته تا کودک و خردسال و … همگی به پیشگاه حجت بن الحسن سلام و درود می فرستند. پس از آن، عهد و پیمان و بیعتی را که با امام و پیشوای خود داشته اند، تجدید می‌کنند و برای پایداری و استقامت بر این پیمان تا روز قیامت، از خداوند متعال استعانت می جویند.
آنگاه خواننده دعا، از خدای بزرگ درخواست می‌کند که: اگر مرگ مرا دریابد در حالی که امام زمان من، هنوز ظهور نکرده باشد، پس از ظهور و فرج ایشان، مرا از مزارم بر آور، و به یاری و نصرت آن حضرت سعادتمند گردان. [۲]
دعای شریف عهد، مؤکد بر امور و مسائلی است که مراقبت از آن و رعایت اصول تربیتی و اعتقادی آن، سبب استحکام ایمان و و تقویت عقیده در عصر غیبت امام زمان علیه السلام می شود.
از جمله مسائل مهمی که در متن این دعا آمده، سخن از عهد و پیمانی است که خواننده دعا با امام زمان علیه السلام برقرار می کند. تجدید میثاق و تأکید بر این نکته که: من همواره، همراه با شمایم و هیچ گاه از شما جدا نخواهم شد و در این راه، بر عقیده خویش استوار خواهم بود. این تجدید پیمان و عهد بستن، انگیزه مهمی برای حفظ آرمان وعقیده در منتظران واقعی ایجاد می کند.
در فراز های بعد، تمنای دیدار با امام زمان با عبارات لطیفی بیان شده و دعا برای تعجیل در فرج و ظهور ایشان و برپایی حکومت عدل جهانی در سایه ولایت حقه حجت بن الحسن و سامان یافتن اوضاع جهان و قدرت و اعتلای حقایق دین و دیندارانِ باایمان، پایان بخش این دعای زیبا است.[۳]
منابع نقل دعای عهد
دعای عهد از قول امام صادق علیه السلام روایت شده است و سید بن طاووس در مصباح الزائر، ابن مشهدی در المزار الکبیر،[۴] کفعمی در المصباح[۵] و البلد الامین،[۶] و مجلسی در بحارالانوار[۷] و زاد المعاد[۸] این دعا را نقل کرده‌اند.
نقل این دعا توسط عالمان و محدثلن بزرگی همچون علامه مجلسی، سید بن طاوس و کفعمی، نشان دهنده اعتماد و باور آنان به صحت و سندیت دعای عهد است و محتوا و مفاهیم این دعای مخصوص به امام زمان عجل الله، در دعاهای دیگر نیز مورد تأیید قرار گرفته است.
دعای عهد، همچون کتابنامه ی یک فرهنگ و یک سنت غنی است که برای مطالعه و درک آن، باید، هریک از قسمت های آن را، به طور اختصاصی مورد بررسی قرار داد. در مجموع می توان دعای عهد را در هفت بخش مطالعه و بررسی نمود:
بخش اول:«اللَّهُمَ رَبَ النُّورِ الْعَظِیمِ،…یَا حَیّا ً[حیُّ] لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ»
که اختصاص به خداشناسی و بیان صفات و عظمت خداوند و توحید گویی و ستایش پروردگار جهان دارد.
بخش دوم:«اللَّهُمَّ بَلِّغْ مَوْلَانَا الْإِمَامَ الْهَادِیَ الْمَهْدِیَّ،…وَ أَحْصَاهُ کِتَابُهُ»
که تمنای وصال حضرت مهدی عجل الله را در پرتو محبت الهی درخواست می نماید. درخواست ابلاغ سلام و درود بی پایان از سوی همه مردان و زنان باایمان از سرتاسرعالم به محضر باسعادت مولایمان حضرت مهدی علیه السلام.
بخش سوم: «اللَّهُمَّ إِنِّی أُجَدِّدُ لَهُ فِی صَبِیحَهِ هَذَا الْیَوْمِ،…و الْمُسْتَشْهَدِینَ بَیْنَ یَدَیْهِ»
که علاوه بر تجدید میثاق با امام زمان عجل الله، تقاضای قرار گرفتن در زمره ی خادمان ایشان و توفیق اطاعت و پیروی از آن حضرت تا پای جان و نیز تمنای شهادت در رکاب حضرت ولی عصر عجل الله را دارد.
بخش چهارم: «اللَّهُمَّ وَ إِنْ حال بَینی و بَینهُ الْمَوْتُ…مُلَبِّیاً دَعْوَهَ الدَّاعِی فِی الْحَاضِرِ وَ الْبَادِی»
در این بخش، خواننده اذعان می کند که عشقش به حدی از سر گذشته و چنان مشتاق درک ظهور است که حتی اگر مرگش فرا رسد و او ظهور مهدی موعود را درک ننماید، از خداوند درخواست رجعت دارد تا به ندای هل من ناصر حضرت قائم، لبیک بگوید و با جان و مال خویش در رکاب آن حضرت باشد.
بخش پنجم: «اللَّهُمَّ أَرِنِی الطَّلْعَهَ الرَّشِیدَهَ…وَ أَحْیِ بِهِ عِبَادَک»
این بخش، قسمت طلب حوائج است، حوائجی که با نام و یاد و عشق و انتظار مهدی عجل الله عجین شده است. درخواست وصال و توفیق دیدار جمال دلربای حضرت مهدی ارواحنا فداه، درخواست های مکرر در رابطه با تعجیل در فرج آن حضرت و حرکت در مسیر امام زمان عجل الله، درخواست نصرت و یاری خداوند نسبت به حضرت ولی عصر ، آبادانی بلاد و زنده کردن [دل های] بندگان به برکت دستان حضرت مهدی عجل الله.
یادآوری
با توجه به اهمیت موضوع ملاقات با امام زمان در زمان غیبت و اظهار نظرهای گوناگون درباره این موضوع مهم، که متأسفانه از آسیب های انحراف و افراط و تفریط در امان نمانده است، به طور مختصر و نیز با در نظر گرفتن همه ابعاد و جوانب آن، به ذکر چند مطلب می پردازیم:
۱-در باب «ارنی الطلعه الرشیده»
الف) در دوران غیبت کبری، اصل بر عدم ملاقات اشخاص با امام است؛ چرا که آنچه از معنا و مفهوم غیبت استنباط می شود، همین است و اساساً اقتضای غیبت همین است.
ب) قطعاً تا به حال افراد باایمانی بوده اند که به خاطر قرار گرفتن در شرایط اضطراری و توسّل به حضرت ولی عصر، و یا به خاطر کثرت تقوا و طهارت نفس، به محضر بقیه الله مشرّف شده اند ولی این امر، تحت شرایط ذیل بوده است:
- این تشرّفات و ملاقات ها، به اذن و اختیار حضرت حق و از جانب امام زمان علیه السلام بوده نه از جانب آنان؛
- در بیشتر این تشرفات و ملاقات ها، هنگام رؤیتِ حضرت، ایشان را نشناخته اند؛
- «هر که را اسرار حق آموختند، مهر کردند و دهانش دوختند.» پر واضح است که، ملاقات کنندگانِ حضرت قائم عجل الله، به قدری انسانهای وارسته و مخلصی هستند که هیچ ادعایی در این باره نداشته اند.
ج) تشرّف به حضور حضرت قائم علیه السلام، نعمتی بس بزرگ و غیر قابل وصف است. از این رو، آرزوی هر شیعه ی منتظری است که چشمش به جمال دلربای یوسف زهرا روشن شود؛ اما باید بدانیم که ما مأمور و موظف به تلاش برای دیدن چهره ی حضرت مهدی نیستیم، آنچه که وظیفه ما در دوران انتظار است، تلاش برای تقرّب جویی به ایشان باتقید و انجام صحیح و به موقع واجبات، ترک محرّمات و نیز به جا آوردن آداب و اخلاق اسلامی است.
۲. ظهور برای احیای دل ها و عمران عالم
امام زمان عجل الله، با ظهورش برای تسریع و تکمیل عمران و برقراری آبادانی در عالم و نیز پویایی و احیای دل هایی خواهد آمد که دنیا و زرق و برق هایش، آنها را فریفته و از یاد خدا دور شده اند، نه برای نابودی و کشتن افراد.
اگر در پاره ای موارد درباره ظهور و قیام ایشان سخن از خروج با شمشیر و کشتنِ فاسقین و منافقین و .. مطرح شده است، دقیقاً در راستای همین امرِ احیا و آبادانیِ بلاد است؛ همانند پزشک جراح متبحری که به منظور معالجه ی بیمار خود، گاهی اوقات نیاز به تیغ تیز جراحی دارد تا به هنگام بروز یک غدّه بیماری زا که زندگی فرد را تهدید می کند، آن را از بین ببرد.
یقیناً برخورد قاطع امام زمان عجل الله، با ظالمان و ستمگرانی است که آسایش را از مردم ربوده و زالو وار، به جان مردم و زندگیِ آنها افتاده اند و در راه ستم پیشگی و استکبار، از هیچ ظلم و ستم و منکری دریغ نمی کنند و با زبان اندرز و نصیحت و … نیز، هدایت نشده و به راه عدالت قدم نمی گذارند.
مطلب آخری که باید یادآوری کرد، این است که گاهی گفته می شود که به هنگام ظهور، دو سوم مردم جهان کشته می شوند. اولاً، این آمار و این موضوع مربوط به دوران قبل از ظهور است و ارتباطی به حضرت مهدی عجل الله ندارد و ثانیاً، در درک و فهم روایاتِ مربوط به ظهور، سوء برداشت صورت گرفته است، زیرا مقصود از این تعداد، دو سومِ مردم جهان نیست، بلکه دو سوم کسانی مد نظر است که درگیر جنگ شده اند.
البته تعبیرات و آمار دیگری مانند: نُه دهمِ مردم نیز گفته شده است، معجزه علم به ما نشان می دهد که اگر مقصود روایات، دو سوم یا نُه دهمِ مردم سراسر جهان باشد، وقتی بیش از شش میلیارد از هشت میلیارد مردم دنیا بمیرند، طبیعتاً بقیه ی مردم نیز بر اثر انباشت جنازه ها و عدم امکان دفن برای این حجم از اجساد و نیز در پی آن، شیوع بیماری مهلک وبا و بیماری های مشابه دیگر، در عرض کمتر از چند روز خواهند مرد. بنابراین، این اعداد و ارقام و آمارها، صحت ندارد و به منظور شبهه افکنی آمده است.
بخش ششم: «فَإِنَّکَ قُلْتَ وَ قَوْلُکَ الْحَقُ ظَهَرَ الْفَسادُ ….وَ اجْعَلْهُ مِمَّنْ حَصَّنْتَهُ مِنْ بَأْسِ الْمُعْتَدِین».
در این بخش، گسترش ظلم و فساد در سطح عالم مورد توجه خواننده دعا قرار می گیرد و از اینکه بر اثر کثرت گناه و کارهای بد مردم، فساد، عالم گیر شده است، به بارگاه الهی شکایت می برد. بنابراین، از محضر خداوند تعجیل در ظهور حضرت مهدی عجل الله را درخواست کرده و با ذکر نسب و صفات و القاب حسنه ی آن حضرت، وصف اقدامات و برنامه های حکومت عدالت محور ایشان در جهت رد و نابودی باطل و احیای حق و عدالت و ستاندن داد مظلومان و بی پناهانِ عالم، تجدید و تحکیم و تقویت احکام بر زمین مانده و مهجور قرآن، اعتلای دین اسلام و برافراشتن پایه ها و اساس بر زمین افتاده ی آن و نیز سنت برحق پیامبر رحمت و مهربانی حضرت محمد صلی الله علیه، تمنای محفوظ ماندن حضرت ولی عصر عجل الله از گزند دشمنان بیان می شود.
بخش هفتم: «اللَّهُمَّ وَ سُرَّ نَبِیَّکَ مُحَمَّداً صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ الطَّاهِرِینَ بِرُؤْیَتِهِ …إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیداً وَ نَراهُ قَرِیباً یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ».
و بالاخره، در بخش پایانی با بیانی متواضعانه و در عین ظرافت و لطافت، ظهور حضرت مهدی موعود عجل الله، درخواست می شود. از خداوند رحمان و رحیم می خواهیم تا به استیصال و درماندگی ما شیعیان که به دلیل اطاله ی غیبت حضرت مهدی علیه السلام ایجاد شده، ترحم نماید و آلام و غمها و گرفتاری های منتظران را به یمن ظهور ایشان بر طرف کند. در خاتمه دعا، به یکی از آسیب ها و نبایدهای دوران انتظار اشاره می شود. این که ظهور منجی موعود و زمان تحقق وعده خداوند را دور و بعید بدانیم. ذکر این مورد تلنگری برای منتظران است برای اینکه به یاد بیاورند با وجود آنکه نباید برای امر فرج و ظهور حضرت مهدی ارواحنا فداه، زمان مشخصی تعیین کرد، ولی وظیفه مان این است که هر صبح و شام منتظر ظهور و آماده یاری و نصرت ولی خدا باشیم.
و طبق فرموده ی امیرالمؤمنین، علی علیه‌السلام در امر ظهور، مبتلا به افراط و تفریط نشویم؛ و چنانچه ایشان فرموده است: «نسبت به آنچه که قطعی و متوقع است، شتاب نکنید و آنچه را که فردا خواهد آورد، دیر مشمارید»، عمل نماییم.
و سرانجام، حسن ختام دعای زیبای عهد، با زدن دست بر پای خود [۹]، به استیصال و درماندگی و عجز خود اشاره کرده و خطاب به سرور و مولایمان می گوییم: مولا جان! شتاب نما، شتاب نما، شتاب نما.
خدا کند که مرا با خدا کنی آقا ز قید و بند معاصی جدا کنی آقا
دعای ما به در بسته می خورد، ای کاش خودت برای ظهورت دعا کنی آقا
بهترین زمان برای خواندن دعای عهد
آنچه که از تأویل روایت امام صادق علیه السلام برمی آید، این است که این دعا باید صبح خوانده شود و بهترین زمان برای خواندن آن، بعد از ادای نماز صبح است.(صبح از نظر فقه، به فاصله ی زمانی بین طلوع فجر صادق تا طلوع خورشید اطلاق می شود.) ولی عرفاً تا یکی دو ساعت پس از طلوع خورشید را نیز شامل می شود. آنچه از ظاهر روایت برمی آید، خواندن متوالی و پشت سر هم دعای عهد در چهل صباح است.
آثار و برکات خواندن دعای عهد
عاقبت به خیری
یکی از مهمترین آثار خواندن دعای عهد عاقبت بخیری است. عالمان ربانی و بزرگان دین، به پیروی از حدیث امام صادق علیه السلام، خواندن دعای عهد را در برنامه ی روزانه و سیره عبادی خود قرار داده اند تا آداب انتظار را تمام و کمال به جای آورند. از این رو بوده است که خواندن دعای عهد، هر صبح جزء نوافل و تعقیبات دائمی نماز آنها شده بود. چنانچه حضرت امام خمینی قدس سره نیز این گونه بودند و دیگران را نیز به این امر توصیه می کردند. ایشان در اواخر عمر شریفشان به یکی از نزدیکان خود، مرتب می فرمودند: «صبح ها سعی کن این دعا «دعای عهد» را بخوانی چون در سرنوشت (عاقبت به خیری) دخالت دارد.»
پاداش خدمت به امام
تجدید عهد و پیمان با امام زمان عجل الله، فضائل و آثار ارزشمندی را برای مؤمنین و مشتاقان ظهور به دنبال دارد، من جمله: آن که پاداش و ثواب کسی که خالصانه و با نیت پاک دعای عهد را از روی عشق به مولای خود و عطش ظهور و دیدار ایشان می خواند، مانند آن کسی است که در خدمت ایشان حاضر است و در آنچه که امر فرموده باشند، فرمانبردار است و به نحو احسن، اطاعت و نصرت آن حضرت را کرده باشد.
تقویت ایمان و رسیدن به اخلاص
همین که نام مهدی بر لبان تشنه ات می نشیند، سیاهی ها و لکه های حاصل از غفلت و گناه عازم رفتن می شوند از سرای دلت! اشک غبار چشمانت را می شوید تا جور دیگر ببینی! «چشمها را باید شست، جور دیگر باید دید…» یکی دیگر از آثار این تجدید عهد، همین است که با پاک شدن لکه های غفلت و گناه، به کمال ایمان می رسی و اخلاص در نیات و اعمالت نمایان می شود. آن که چهل روز، مدح خدای نماید و با ولی برحقش تجدید بیعت کند، نتیجه مداومتش را در اعتلای روح و اعمالش نظاره خواهد کرد.
مورد توجه و عنایت امام زمان قرار گرفتن
از دیگر آثار خواندن دعای عهد مورد توجه و عنایت امام زمان قرار گرفتن است. کسی که چهل صبح، خداوند متعال را با لطیف ترین و غنی ترین معانی و عبارات فرا می خواند و با خضوع و خشوع در برابر معبود، با ولی برگزیده و برحقش، تجدید عهد و پیمان می نماید، کسی که چهل روز به محضر مولای خود رسیده و عرض ادب می نماید و برای خدمتگزاری ایشان ندبه می کند، مسلماً مورد توجه و عنایت و عطوفت ایشان قرار خواهد گرفت و چه فیضی از این بالاتر!
کاری از تحریریه ستاد اقامه نماز
پی نوشت ها
- کلیات مفاتیح الجنان، قمى، عباس، اسوه، قم، بی تا، ص ۵۳۹.
- از این فراز از دعای عهد «مُلَبِّیاً دَعْوَهَ الدَّاعِی فِی الْحاضِرِ وَالْبادِی» ممکن است برداشت های متفاوتی شود۱-هنگام ظهور به اذن الهی زنده بشوم و به دعوت آن امامی که در شهر و بادیه(صحرا و بیابان) مردم را به حق و توحید و عدالت دعوت می کند؛ لبیک بگویم. مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، دعای عهد، ترجمه حسین انصاریان.۲- من دعوت امام را هنگام ظهور هر کجا که هست و یا من هستم(شهر یا صحرا) لبیک بگویم. ۳- لبیک گویان دعوتش را که برتمام مردم شهر ودیار عالم لازم است اجابت کنم. مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، دعای عهد، ترجمه الهی قمشه ای
- حائری، «دعای عهد»، ج۷، ص۵۳۱.
- ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۶۶۶-۶۶۳.
- کفعمی، المصباح، ۱۴۰۵ق، ص۵۵۲-۵۵۰.
- کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۸۳.
- مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۳، ص۲۸۴.
- مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۲.
- گذاشتن دست بر سر و زدن دست بر پا به ویژه در بین عرب به معنای استغاثه و فریادخواهی است.
