مکان هایی که نماز خواندن در آنجا ثواب بیشتری دارد
نماز، عرض نیاز است به پیشگاه خداوند سبحان، مناجاتی عاشقانه از جانب مخلوق به درگاه خالق یکتا. راز و نیاز و عبادتی که ستون و سیمای دین اسلام نام گرفته است. مسلم است که عبادتی این چنین باارزش، توجه ویژه ای را می طلبد. از سوی دیگر مسجد، مکانیست که برای کیفیت بخشی و جلالت این عبادت باشکوه در نظر گرفته شده است و همواره جمع کثیری از مسلمانان جهان برای عبادت و راز و نیاز با خداوند در آنجا جمع می شوند، زیرا خواندن نماز در مسجد، آثار و برکات بی شماری دارد و در روایات معصومین علیهم السلام و نیز سخنان بسیاری از علما و بزرگان دین، توصیه بسیاری به خواندن نماز در مسجد و به صورت جماعت شده است. در این مطلب، قصد داریم تا به موضوع مکان هایی که نماز خواندن در آنها ثواب بیشتری دارد، بپردازیم. برای آگاهی از این موضوع، ما را همراهی کنید.
فضیلت خواندن نماز در مسجد الحرام
اماکن مقدس متعددی در سطح جهان وجود دارد که همواره پذیرای انسان های باایمان و خداجو است و سالانه افراد بسیاری برای زیارت به این اماکن مشرف می‌شوند. دراین بین، مسجد الحرام و مسجدالنبی، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند. از این رو همواره به کسانی که در موسم حج، عازم حرم امن الهی می‌شوند، توصیه می‌شود که از هر فرصتی برای انجام عبادت و تقرب به خدا، نیایش و دعا و راز و نیاز با معبود و اقامه ی نماز، استفاه کنند. روایات بسیاری در تأیید فضیلت نماز خواندن در این مکان های مقدس آمده است که در اینجا به ذکر چند نمونه از آنها می پردازیم:
قداست مسجد الحرام
مسجد الحرام علاوه بر اینکه مشمول احکام کلی مساجد می شود، دارای اعمال و آداب و احکام مخصوص به خود نیز هست. وجود خانه ی کعبه در صحن مسجد الحرام، قداست و جایگاه ویژه‌ای به آن بخشیده است؛ به گونه‌ای که ثواب عبادت کردن، خواندن نماز، دعا کردن و قرآن خواندن در آنجا قابل قیاس با سایر اماکن نیست. مسجدالحرام، با سابقه ی تاریخی کهن پذیرای حضور پیامبران بزرگ الهی و یادآور طمع و دسیسه های مشرکان و کفار در تسخیر و یا تخریب این مکان مقدس، بوده است که آن را از سایر اماکن و مساجد، متمایز می‌کند.
ورود مشرکان ممنوع!
در پاکی و قداست مسجد الحرام همین بس که در قرآن کریم، ورود مشرکان به مسجد الحرام، ممنوع شده است؛ زیرا در مکان مقدسی که نور توحید الهی تابش دارد و حق طلبان و خداجویان، در آنجا اجتماع می‌کنند، جایز نیست که آلودگی و ظلمتِ شرک و کفر، قدم گذارد: «یا ایها الذین آمنوا انما المشرکون نجس فلا یقربوا المسجد الحرام …»؛[۱] ای کسانی که ایمان آورده‌اید، محققا بدانید که مشرکان نجس و پلیدند و نباید قدم به مسجد الحرام گذارند … این بدان معنی است که قداست مسجد الحرام به حدی است که حتی بنا و ساختمان آن نیز، نباید به دست مشرکان و ناپاکان آلوده شود؛ زیرا خانه ی خدا، سراسر نور و طهارت است و با شرک و کفر و پلیدی سنخیتی ندارد. مسلم است که در چنین مکانی، نماز خواندن و سجده کردن به معنی شرفیابی و تقرب به محضر الهیست و فضیلت بسیار دارد.
نقطه آغاز معراج
حضور در مسجد الحرام، گرد خانه ی کعبه، آخرین مرحله از مناسک عظیم حج است؛ اما این آخرین مرحله نه یک پایان، بلکه آغازی برای سیر و سلوک انسان است. پروردگار، معراج پیامبر اکرم صلی الله را از مسجد الحرام قرار داد تا به همه ی پویندگان مسیر عبودیت بگوید که کعبه، خط پایانِ حرکت آنان به سوی تعالی نیست. سالکانی که به مسجد الحرام قدم گذاشته اند، تازه به نقطه آغاز رسیده اند و اینجاست که باید قدم در راه معراج گذارند: «سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی الذی بارکنا حوله لنریه من آیاتنا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ»[۲]؛ پاک و منزه است خدایی که در (مبارک) شبی بنده خود (محمّد) را از مسجد حرام (مکّه معظّمه) به مسجد الاقصایی که پیرامونش را مبارک و پر نعمت ساختیم سیر داد تا آیات و اسرار غیب خود را به او بنماییم که او (خدا) به حقیقت شنوا و بیناست.
نماز، آداب خاص مسجد الحرام
از آداب خاص مسجد الحرام، اقامه و برپایی نماز، قرائت قرآن، طواف بر گرد خانه کعبه و … است و همگی این آداب و اعمال فرصتی استثنائی برای رشد معنوی و تعمیق و تقویت ایمان است. حضرت محمد صلوات الله می‌فرماید: «اعظم المساجد حرمه و احبها الی الله و اکرمها علی الله تعالی المسجد الحرام». [۳] همانا محترم ترین و با عظمت ترین مساجد و محبوب ترین و گرامی ترین آنها نزد خدای تعالی، مسجد الحرام است. در چنین شرایطی، قداست، عظمت و محبوبیت مکانِ اقامه ی نماز، تأثیر مستقیم و مثبتی در فضیلت نماز و ثواب آن خواهد داشت. چنانچه امام صادق علیه السلام می فرماید: «نماز خواندن در مسجد الحرام معادل ۱۰۰ هزار رکعت نماز است.»
از امام موسی کاظم علیه السلام در مورد مردی سؤال شد که در شهر مکه ساکن بوده ولی نماز را در منزل خود و به صورت جماعت می‌خواند، اصحاب پرسیدند که این بهتر است یا آنکه به مسجد الحرام رفته و نمازش را به صورت فرادا بخواند؟ امام در پاسخ فرمود: «بهتر است که به مسجدالحرام رفته و نمازش را فرادا بخواند».
امام باقر علیه السلام فرمود: «هر کس در مسجد الحرام یک نماز واجب بخواند، خدای تعالی به خاطر همان یک نماز، همه ی نمازهایش را از هنگامی که نماز بر او تکلیف شده و ادا کرده، و نیز کلیه ی نمازهایى را که تا زمان فرا رسیدن مرگش خواهد خواند می پذیرد».
البته در مسجد الحرام نیز برخی مکان‌ها فضیلت بیشتری نسبت به بقیه دارند و توصیه ی بیشتری بر آن شده است، از محضر امام رضا علیه السلام درباره ی بافضیلت ترین مکان برای نماز خواندن در صحن مسجد الحرام سؤال شد، ایشان در پاسخ فرمودند: «حطیم ما بین حجر الأسود و درب کعبه»، سپس پرسیده شد بعد از اینها کجا بهتر است؟ امام فرمودند: «در کنار مقام ابراهیم خلیل الله». …پرسیدند سپس کجا بهتر است؟ فرمودند: «حجر اسماعیل» و در ادامه فرمودند: «هر کجا که به خانه ی کعبه نزدیک تر است».
فضیلت خواندن نماز در مسجد النبی
پیامبر اکرم صلی الله در حدیثی فرموده اند: «خواندن یک نماز در مسجد من، در نزد خداوند برابر است با ثواب ۱۰ هزار نماز در دیگر مساجد، مگر مسجد الحرام زیرا که نماز خواندن در آن برابر با ۱۰۰ هزار نماز فضیلت و ثواب دارد»
امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «مکّه، حرم امن خداوند و حرم مطهر رسول الله و حرم شریف امیر المؤمنین است و ثواب هر نمازی که در آن اقامه شود برابر است با ثواب ۱۰۰ هزار نماز که در جاهای دیگر خوانده است و هر درهمی که در آنجا ( در راه خداوند انفاق شود) ثوابش برابر با ۱۰۰ هزار درهم است که در جاهای دیگر صدقه دهند، و شهر مدینه نیز، حرم امن خداوند و حرم رسول الله و حرم امیر المؤمنین علی علیه السلام است، هر نمازی که در آنجا اقامه شود، فضیلت خواندن ده هزار نماز در مکان های دیگر را دارد، و انفاق یک درهم در راه خدا در مدینه، ثوابش برابر با انفاق ده هزار درهم است که در غیر آنجا صرف شود، و نیز کوفه، حرم خداوند و حرم رسول الله و حرم على علیه السلام است، و هر نمازی که در آنجا ادا نمایند، با ثواب هزار نماز برابر است، و راجع به ثواب انفاقِ دِرهم، سخنى نفرمودند.»
فضیلت خواندن نماز در سایر مساجد
در دین اسلام بسیار توصیه شده است، که بهتر است نماز را در مسجد بخوانید. و بافضیلت تر از همه مسجدها، مسجد الحرام است و پس از آن مسجد النبی و بعد مسجد کوفه و بعد از آن هم مسجد بیت المقدس و پس از اینها، مسجد جامع هر شهر و سپس مسجد محلّه و بعد از مسجد محلّه، مسجد بازار است.
البته این موضوع را آیه الله بهجت در مسئله ۷۵۴ رساله توضیح المسائل خویش، چنین توضیح داده اند که: خواندن نماز در مسجد، از خواندن آن در غیر مسجد افضل است؛ و البته بهتر از همه، مسجدالحرام است و بعد از آن، مسجدالنبی صلی الله و بعد مسجد کوفه و بعد مسجد سهله و مسجد خیف و مسجد غدیر و مسجد بیت المقدس و مسجد براثا و مسجد قبا و سپس مسجد جامع هر شهر و بعد مسجد قبیله و بعد مسجد بازار؛ و از جمله مواضع مستحب و با فضیلت، مشاهد مشرّفه ی انبیاء و اوصیاء الهی و ائمه اطهار علیهم السلام است.
سفارش به همسایگان برای خواندن نماز در مسجد
آیه الله مظاهری در مسأله ۷۲۱ توضیح المسائل خود، چنین آورده اند که: در شرع مقدس اسلام، خصوصاً برای همسایگان مسجد(کسانی که خانه ی آنها در همسایگی مسجد است) بسیار سفارش شده است که نماز را در مسجد بخوانند. و بهتر از همه مسجد ها، مسجد الحرام است که نماز خواندن در آن برابر با ثواب یک میلیون نماز است و مسجد پیامبر صلی الله علیه وآله که برابر با ثواب ده هزار نماز است.
و نیز چنین آمده است که زیاد رفتن به مسجد و البته رفتن به مسجدی که نمازگزار ندارد، مستحب است و همسایه ی مسجد، در صورتی که عذری نداشته باشد، مکروه است که در غیر مسجد، نماز بخواند.[۴]
آیه الله جوادی آملی و آیه الله مکارم شیرازی نیز این مسئله را در استفتائات خویش ذکر کرده اند.[۵][۶]
درجات فضایل نماز به تفاوت مسجدها
آیه الله جوادی آملی در مسأله ۹۴۰ استفتائات خود، چنین آورده اند که: اقامه نماز در مسجد فضیلت بسیار دارد. درجات فضایل آن بسته به تفاوت مسجدها است. بهترین مسجد روی زمین، مسجد دور کعبه یعنی مسجد الحرام است، پس از آن، مسجد پیامبر صلی الله در مدینه و بعد از آن، مسجد کوفه و مسجد اقصیٰ ـ که این دو مسجد، هر دو در یک حدّند ـ و پس از آنها مسجد جامع هر شهر و بعد از آن، مسجد محل و سپس مسجد بازار است. حرم انبیا و اوصیای الهی علیهم السلام، فضیلت و استحباب دارد و نسبت به برخی مساجد، مانند مسجد محل و مسجد بازار، افضل است.
ثواب نماز خواندن زنان در مسجد
آیه الله مکارم شیرازی در مسأله ۸۱۷ رساله استفتائات خویش، چنین آورده اند: با توجه به اینکه تبلیغات اسلامی و آگاهی بر احکام غالباً در مساجد صورت می پذیرد، برای زنها، در صورتی که خود را از نامحرم به خوبی محافظت نمایند، بهتر است که نمازشان را در مسجد بخوانند، و چنانچه راهی برای تعلیم و فراگیری مسائل دینی و اسلامی غیر از رفتن به مسجد وجود ندارد واجب است که برای خواندن نماز به مسجد بروند.
آیه الله فاضل در مسأله ۹۰۴ استفتائات خود چنین آورده اند که: برای زنها، بهتر است که نمازشان را در خانه و اتاق اختصاصی خویش بخوانند، ولی چنانچه، نماز خواندن در مسجد، به هر جهتی غیر از مسجد بودن، فضیلت بر نماز خواندن در خانه را داشته باشد، مانند اینکه در مسجد، نماز به جماعت است یا اینکه حضور قلب بیشتری وجود دارد، بهتر است که زنان برای درک این فضیلت با رعایت حجاب کامل به مسجد بروند و در صورتی که راهی برای یاد گرفتن احکام و مسائل دینی اسلام، غیر از رفتن به مسجد وجود ندارد، واجب است که به مسجد بروند.
ثواب خواندن نماز در حرم ائمه علیهم السلام
نماز در حرم امامان معصوم علیهم السلام مستحب، بلکه افضل تر از نماز خواندن در مسجد است. چنانچه گفته شده که اقامه ی نماز در حرم مطهّر حضرت علی علیه السلام، برابر با دویست هزار نماز است.
آیه الله وحید در مسأله ۹۰۴ توضیح المسائل خود، نماز خواندن در حرم امامان معصوم علیهم السلام را مستحب دانسته و آورده است: از بعضی روایات استفاده می شود که اقامه ی نماز در حرم مطهّر امیرالمومنین علی علیه السلام و حرم سیدالشهداء علیه السلام، افضل از مسجد است.
آیه الله مظاهری در مسأله ۷۲۳رساله ی خویش آورده اند: برپاداشتن نماز در حرم مطهّر رسول خدا صلی الله و حرم و رواق و صحن امامان معصوم علیهم السلام، مستحب، بلکه بهتر و افضل از برپاداشتنِ آن در مسجد است و پاداش آن، برابر با دویست هزار نماز است.
روایاتی که به ثواب خواندن نماز در مسجد اشاره دارند
۱-رُزَیق خُلقانی از امام صادق علیه السلامروایت می کنند که ایشان فرموده اند: نماز خواندن مَرد به جماعت در خانه ی خود، برابر است با پاداش بیست و چهار نماز؛ و خواندن نماز در مسجد و به صورت جماعت همچون خواندن چهل و هشت نماز در خانه، یعنی دو برابر است؛ و نیز خواندن نماز فرادی در مسجد، برابر با بیست و چهار نماز است، خواندن نماز در خانه و به صورت فرادا همانند گرد و غبار پراکنده در هواست، و کسی که به عمد و بدون دلیل موجه، به مسجد نرود و در خانه نماز جماعت بخواند، نماز او و تمام کسانی که با او همراه بودند، ارزشی نخواهد داشت. [۷]
۲-پیامبر اکرم صلوات الله علیه، در یکی از خطبه های خویش چنین فرموده اند: هر شخصی که به مسجد برود، به ازای هر قدمی که بر می دارد تا زمانی که به منزل خود برسد، ده حسنه دارد و نیز ده گناه از وی پاک می‌شود، و ده درجه مقام و مرتبه اش بالاتر می‌رود. [۸]
۳-پیامبر اکرم صلی الله می فرمایند: همان طور که در کتاب تورات آمده است؛ خداوند متعال فرموده است که همانا، مساجد بر روی زمین خانه های من هستند، پس خوشا به حال بنده ای که در خانه خود طهارت نماید و سپس برای اقامه ی نماز و ملاقات من به سوی خانه ام بیاید، آگاه باشید که بر عهده زیارت شونده است تا زیارت کننده ی خویش را گرامی بدارد. کسانی را که در تاریکی ها به سوی مساجد می روند، به آنها وعده نوری درخشان بدهید در روز قیامت.[۹]
۴-امام صادق علیه السلام نیز درمورد فضیلت خواندن نماز در مسجد می فرمایند: بسیار به مسجد بروید زیرا که مساجد خانه های خداوند است که بر روی زمین قرار دارد، و معاصی کسی که با طهارت به سوی مسجد برود، پاک خواهد شد و پروردگار، او را جزء زائران خویش خواهد نوشت، پس بر شماست که نمازها و دعاهای خود را در مسجد بخوانید وبهتر است که در تمام نقاط مسجد بخوانید زیرا در روز قیامت، مکان هایی که روی آنها نماز خوانده اید، برای شما شهادت خواهند داد.[۱۰]
پاسخ به برخی سؤالات فقهی درباره مکان هایی که نماز خواندن در آنها ثواب بیشتری دارد.[۱۱]
سؤال ۱- لطفاً به سؤالات زیر پاسخ بدهید:
الف: نمازخواندن در داخل کعبه چه حکمی دارد؟
ب: خواندن نماز بر روی پشت بام کعبه چه حکمی دارد؟
ج: خواندن نماز در حجر اسماعیل چه حکمی دارد؟
پاسخ الف: احتیاط واجب آن است که نمازهای واجب را در خانه کعبه نخوانند، ولى خواندن نماز مستحب اشکالی ندارد، بلکه مستحب است که در داخل خانه ی کعبه در مقابل هر زاویه‌ای از آن، دو رکعت نماز مستحبی بخوانند.
پاسخ ب: نماز بر روی پشت بام خانه ی کعبه، خواه نماز واجب باشد یا مستحب، اشکال دارد، مگر اینکه ضرورت داشته باشد.
پاسخ ج: احتیاط واجب بر این است که نماز واجب را در حجر اسماعیل و داخل خانه ی کعبه نخوانند، ولى خواندن نماز مستحبی مانعى ندارد، بلکه فضیلت دارد.
سؤال ۲– طلبه ای هستم که در مهدیه ای پیش نماز هستم؛ در حالی که مسجدی هست که پیش نماز ندارد و می گویند تا زمانی که مسجد هست نباید در مهدیه نماز بخوانی و من اگر نروم، درب مهدیه برای نماز بسته می‌شود؛ حال تکلیف من چیست؟
پاسخ: هرگاه بتوانید افراد مؤمنی را که در مهدیه حاضر می‌شوند، به مسجد دعوت کنید بهتر است که نماز را در مسجد اقامه کنید.
سؤال ۳- خواندن نماز جماعت دونفره در مسجد بهتر است یا نماز جماعت ۱۰۰۰ نفره در مکانی غیر از مسجد؟
پاسخ: خواندن نماز جماعت در مسجد درهرصورت مقدم است.
سؤال ۴– اگر شخصی مثلاً به مشهد برود، با توجه به مستحب بودن خواندن نماز در حرم ائمه علیهم السلام و مستحب بودن نماز در مسجد، کدام یک اولویت دارد، اگر نماز واجب را در مسجد بخواند ثواب بیشتری دارد یا اینکه نمازش را در حرم امام رضا علیه‌السلام بخواند و اولویت با کدام است؟
پاسخ: نمازخواندن در هر دو خوب است.
کاری از تحریریه ستاد اقامه نماز
پی نوشت ها
- سوره توبه، آیه ۲۸
- سوره اسراء، آیه ۱
- ریشهری، محمد، الحج و العمره فی الکتاب و السنه، ص۴۳، ح ۹۶
- مسئله ۸۹۶، وب سایت احکام و مسائل شرعی تمام مراجع، تحت نظارت حجه الاسلام سید محمد حسن بنی هاشمی خمینی
- استفتائات آیه الله جوادی آملی، مسئله ۹۴۲
- استفتائات آیه الله مکارم شیرازی، مسئله ۸۱۹
- أمالی طوسی ۲ : ۳۰۷
- ثواب الأعمال : ۲۵۹
- الهدایه : ۳۱
- امالی صدوق : ۲۱۶
- دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی، جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
