مسجدی که میزبان نخستین نماز امام‌رضا(ع) در مشهد بود
رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان گفت: قدیمی‌ترین مسجدی که می‌شود ادعا کرد در مشهد وجود دارد، مسجد امام رضا(ع) در محله نوغان است. این مسجد براساس روایت‌های مردمی، محلی است که تشییع پیکر حضرت رضا(ع) از آنجا شروع شده است.
به گزارش روابط عمومی ستاد اقامه نماز خراسان رضوی، قدمت تاریخی مساجد در شهرها تاریخ مدنیت و ورود اسلام به هر شهری را مشخص می‌کند و نگهداری و مراقبت از این میراث گرانبها در کنار پاسداری از دین، سرگذشت یک شهر را برای آیندگان آن شرح می‌دهد؛ سرگذشتی که تاریخساز بوده و سبب شده مردم یک شهر و سرزمین با نگاه به آن به ریشه‌های دینداری مردمان آن شهر پی ببرند.
امروز به بهانه روز جهانی مسجد به بررسی قدمت مساجد در مشهد می‌پردازیم و در ادامه به مساجد تخریب شده و در معرض تخریب این شهر اشاره می‌کنیم. در این باره گفت‌وگویی با رضا سلیمان نوری، رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان انجام دادیم. او درباره قدیمی‌ترین مساجد مشهد می‌گوید: اگر قدمت دو مسجد گوهرشاد و بالاسر را که در داخل حرم مطهر رضوی قرار دارند، نادیده بگیریم، قدیمی‌ترین مسجدی که می‌شود ادعا کرد در مشهد وجود دارد، مسجد امام رضا(ع) در محله نوغان است. این مسجد براساس روایت‌های مردمی، محلی است که تشییع پیکر حضرت رضا(ع) از آنجا شروع شده است. روایت دیگری نیز وجود دارد که می‌گوید این مسجد مکانی است که امام رضا(ع) نخستین نمازش را در توس قدیم در آن اقامه کرده است. این مسجد از نظر قدمت منتسب به دوران امام رضا(ع) بوده و با این احتساب از مسجد گوهرشاد و مسجد بالاسر نیز قدمت بیشتری دارد.
رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان می‌افزاید: مسجد قدیمی دیگر مشهد که اکنون با کاربری حسینیه از آن استفاده می‌شود، مسجد غسلگاه است. این مسجد مکانی است که پیکر مطهر امام رضا(ع) را در آنجا غسل دادند. این مسجد در باغ رضوان قدیم و صحن رضوان کنونی قرار داشته که در حال حاضر در همان حوالی از لحاظ مکانی «حسینیه حاج‌آقاجان» قرار دارد که همان مسجد غسلگاه است.
سلیمان نوری خاطرنشان می‌کند: از دوران تیموری مسجد ۷۲ تن یا مسجد شاه را در مشهد داریم که در دوران‌هایی از آن به عنوان مسجد استفاده می‌شده و اکنون مقبره امیر غیاث‌الدین محمد ملکشاه است.
او درباره مساجد دوران صفوی در مشهد نیز عنوان می‌کند: مسجد مقبره که بین چهارراه شهدا و میدان شهدای مشهد قرار دارد، مربوط به دوران صفویه است که عکاس ایتالیایی آنتونیو جیانوزی در سفر خود به مشهد عکس آن را ثبت کرده است. دیگر مسجد مربوط به این دوران، مسجد محراب‌خان بوده که در ابتدای طبرسی از سمت محله نوغان قرار دارد. محراب‌خان یکی از سرداران معروفی بوده که این مسجد را ساخته است. مسجد پل سنگی یا سنگی در محله نوغان نیز به دوران صفوی مربوط می‌شود.
رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان با بیان اینکه یک مسجد نیز از دوران افشاری و زمان شاهرخ میرزا به‌نام مسجد کردها در مشهد داریم که اکنون در بولوار رضوان، رضوان ۱۱ قرار دارد، ادامه می‌دهد: مساجد زیادی در مشهد مربوط به دوران قاجار است؛ به‌عنوان مثال مسجد خواجه روشنایی در خیابان خسروی‌نو، مسجد مروی‌ها در تپل‌محله، مساجد قفل‌گرها، معتمد و گدای‌علی در محله عیدگاه، مسجد امام حسن عسکری(ع) در کوچه سالاری‌مقدم و مسجد حاج فرهاد در چهارباغ، مساجدی مربوط به این دوران هستند.
تخریب ۲۰مسجد پس از انقلاب
سلیمان نوری با بیان اینکه تعداد زیادی از مساجد تاریخی در بافت اطراف حرم مطهر رضوی در دوره ولیان نایب‌التولیه و استاندار خراسان و در دوران پس از انقلاب اسلامی تخریب شده‌اند، متذکر می‌شود: تنها در دوران پس از انقلاب حدود ۲۰ مسجد در طرح بازسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر رضوی موسوم به طرح طاش از سال ۱۳۷۵ تا ۱۴۰۰ تخریب شده‌اند؛ از جمله مسجد صاحب‌الزمان(عج) یا دو قبله که در ابتدای شارستان قرار داشت و ثبت ملی شده بود. اصل این بنا به دوران صفویه برمی‌گردد و تنها آب‌انبار آن که مربوط به دوران قاجار بوده، باقی مانده است.
وی گفت: از دیگر مساجد تخریب شده، مسجد مقبل مربوط به دوره قاجار، مسجد مقبره مربوط به دوره صفویه، مسجد حوض‌شیر در عیدگاه مربوط به دوره قاجار، مسجد فروغ‌الدوله در ابتدای کوچه قمی در محله چهارباغ، مسجد نورالثقلین در کوچه آیت‌الله خزعلی ۳، مسجد هفت‌در واقع در نوغان۴، مسجد درویش‌ها در بهمن۲۱، مسجد خرابه شام در بولوار امیرالمؤمنین(ع)، مسجد بعثت، مسجد حوض‌شیر در ۱۷شهریور شمالی۷ و مسجد جان‌نثاران شهدا در نواب صفوی۱۱ بوده‌اند.
مساجد در معرض تخریب مشهد
رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان درباره مساجد تاریخی مشهد که در معرض خطر تخریب قرار دارند نیز می‌گوید: جلو تخریب مسجد مروی‌ها گرفته شده؛ اما اکنون رها شده و هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌شود. مسجد صاحبکار و مسجد محمدیه نیز در معرض خطر تخریب قرار دارند و مسجد حاج فرهاد در کوچه چهارباغ نیز تخریب شده و قرار بوده بازسازی شود؛ اما سال‌هاست بازسازی آن به صورت کامل انجام نشده است.
سلیمان نوری درباره دیگر مساجد در معرض تخریب نیز عنوان می‌کند: مسجد جعفری در کوچه سالاری‌مقدم که کتیبه تاریخی نیز دارد؛ اما در حال حاضر رها شده است، مسجد عظیمی شیرازی در اندرزگوی۱۷ و مسجد سجادیه در کوچه آب‌میرزا که از مساجد طبقه دومی است، نیز در معرض خطر تخریب قرار دارند.
او با اشاره به اینکه وقتی صیغه وقف برای مساجد خوانده می‌شود یعنی آن مکان باید تا ابد مسجد باشد، متذکر می‌شود: تخریب مسجد و تبدیل آن به فضای سبز، خیابان و دیگر اماکن، مشکل شرعی دارد و این موضوع محل مناقشه است. درخواست من از کسانی که قصد انجام فعالیت‌های توسعه‌ای در مشهد را دارند این است که در نقشه‌کشی‌ها و برنامه‌های خود حتماً جایگاه مدارس، مساجد و موقوفات را رعایت کنند.
رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان می‌افزاید: یکی از این چارچوب‌ها این است که مساجد به صورت ابدی وقف شده‌اند و با توجه به صیغه وقفی که برای مساجد خوانده می‌شود، زمین آن‌ها باید همیشه برای مسجد باشد و نباید استفاده دیگری از زمین مساجد صورت بگیرد. بسیاری از مراجع دینی جابه‌جایی زمین وقفی مسجد به مکانی دیگر را قبول ندارند.
سلیمان نوری در پایان متذکر می‌شود: مدیران شهری باید با ایجاد امکانات رفاهی و فضاهای فرهنگی و ورزشی در مساجد، جوانان را جذب آن‌ها کنند تا مساجدی زنده و پویا در مشهد داشته باشیم.
منبع: خبرگزاری قدس
