اعمال ماه شعبان
هشتمین ماه در تقویم هجری قمری، ماه شعبان است که یکی از ماه‌های پرفضیلت و عزیز اسلامی به‌شمار می‌رود؛ چرا که در این ماه شخصیت‌های بزرگ و ارزشمند اسلام همچون امام حسین (ع)، حضرت ابوالفضل (ع)، امام سجاد (ع) و امام زمان (عج) ولادت یافته‌اند. مسلمانان در این ماه که به ماه رسول خدا (ص) معروف است به انجام اعمال بسیاری توصیه شده‌اند. از اعمال عبادی مسلمانان در ماه شعبان می‌توان به نماز و روزه، استغفار، صدقه و… اشاره کرد. در این مقاله می‌خواهیم شما را با اعمال شعبان آشنا کنیم. پس اگر به‌دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد اعمال ماه شعبان هستید، در ادامه با ماشید.
اعمال مختلف در ماه شعبان
همان طور که بیان شد مسلمانان در این ماه فرخنده به انجام اعمال بسیاری چون اعمال روز و شب اول ماه شعبان، به جا آوردن نماز در این ماه، روزه، استغفار، دعا و موارد دیگر سفارش شده‌اند. در ادامه اعمال شب و روز اول ماه مبارک شعبان را برای شما توضیح می‌دهیم و پس از آن نماز، روزه، صدقه، استغفار و اذکاری که در این ماه خوانده می‌شوند را بیان می‌کنیم تا بتوانید با استفاده از آن‌ها از فضائل این ماه مبارک بهره‌مند شوید.
اعمال شب و روز اول ماه شعبان
از اعمال شب اول ماه شعبان به خواندن نماز و از اعمال روز اول ماه شعبان در روایات به گرفتن روزه اشاره شده که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
اعمال شب اول ماه شعبان
یکی از اعمال شب اول ماه شعبان خواندن ۱۲ رکعت نماز است که از رسول خدا (ص) در مورد خواندن آن نقل شده است که «هر کس در شب اول ماه شعبان دوازده رکعت نماز را به این صورت به جا آورد که در هر رکعت پس از خواندن سوره حمد، ۱۵ مرتبه سوره توحید را بخواند، خداوند ثواب ۱۲ هزار شهید و نیز عبادت ۱۲ سال را به او عطا خواهد کرد و او را از گناهانش به‌مانند روزی که از مادر متولد شده، بیرون می‌برد و به تعداد آیات قرآن، قصری در بهشت به او می‌بخشد. چگونگی خواندن این نماز در کتاب اقبال این چنین آمده که به‌صورت شش نماز دو رکعتی است، در هر دو رکعت به یک سلام باشد و در هر رکعت یک مرتبه حمد و ۱۵ مرتبه توحید خوانده شود» (۱).
اعمال روز اول ماه شعبان
از اعمال روز اول ماه شعبان به روزه گرفتن در این ماه توصیه شده است. امام صادق (ع) در مورد روزه در روز اول ماه شعبان چنین فرموده‌اند که «مَنْ صَامَ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْ شَعْبَانَ وَجَبَتْ لَهُ اَلْجَنَّهُ وَ مَنْ صَامَ یَوْمَیْنِ نَظَرَ اَللَّهُ إِلَیْهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهٍ فِی دَارِ اَلدُّنْیَا وَ دَامَ نَظَرُهُ إِلَیْهِ فِی اَلْجَنَّهِ وَ مَنْ صَامَ ثَلاَثَهَ أَیَّامٍ زَارَ اَللَّهَ فِی عَرْشِهِ مِنْ جَنَّتِهِ کُلَّ یَوْمٍ. هر کسی در روز اول از ماه شعبان روزه بگیرد، حتماً بهشت بر او واجب خواهد شد، و هر کس دو روز از ماه شعبان را روزه بگیرد خداوند در این دنیا هر روز و شب به او نظر کرده و این نظر تا در بهشت ادامه خواهد یافت و هر کس در این ماه سه روز، روزه بگیرد هر روز از بهشت پروردگار را در عرش خود زیارت می‌کند» (۲).
نماز در ماه شعبان
از جمله نمازهای مستحبی ماه مبارک شعبان می‌توان موارد زیر را نام برد.
-
- یکی از نمازهایی که خواندن آن در هر پنجشنبه ماه شعبان توصیه شده است «خواندن دو رکعت نماز به این صورت است که در هر رکعت آن بعد از خواندن سوره حمد، صد مرتبه سوره توحید را بخواند و پس از سلام صد مرتبه صلوات بفرستد، حق‌تعالی هر حاجتی که دارد از امر دین و دنیا را برآورده می‌کند» (۳).
- از دیگر نمازها خواندن دوازده رکعت نماز در شب اول ماه شعبان است که در بحث «اعمال شب اول ماه شعبان» در بالا ذکر شد.
- دیگر نمازی دو رکعتی که در سه شب اول ماه شعبان باید خوانده شود به این صورت که در هر رکعت یک مرتبه حمد و یازده مرتبه توحید بخواند. (ر.ک به مبحث روزه در ماه شعبان در همین مقاله که در ادامه ذکر می‌شود).
- از دیگر نمازهای ماه شعبان از امام صادق (ع) و نیز امام باقر (ع) روایت شده که «در شب نیمه شعبان چهار رکعت نماز به جا بیاور به این صورت که در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و صد مرتبه سوره توحید را بخواند و پس از فارغ شدن از نماز بگوید: «اللَّهُمَّ إِنِّی إِلَیْکَ فَقِیرٌ وَ مِنْ عَذَابِکَ خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ اللَّهُمَّ لَا تُبَدِّلْ اسْمِی وَ لَا تُغَیِّرْ جِسْمِی وَ لَا تَجْهَدْ بَلَائِی وَ لَا تُشْمِتْ بِی أَعْدَائِی أَعُوذُ بِعَفْوِکَ مِنْ عِقَابِکَ وَ أَعُوذُ بِرَحْمَتِکَ مِنْ عَذَابِکَ وَ أَعُوذُ بِرِضَاکَ مِنْ سَخَطِکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْکَ جَلَّ ثَنَاؤُکَ أَنْتَ کَمَا أَثْنَیْتَ عَلَى نَفْسِکَ وَ فَوْقَ مَا یَقُولُ الْقَائِلُونَ» (۴).
- خواندن صد رکعت نماز در شب نیمه شعبان به این شکل که « در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره توحید خوانده شود» (۵).
روزه در ماه شعبان
یکی از اعمال مهم ماه شعبان روزه گرفتن است که در روایات بسیاری به اهمیت و فضیلت آن اشاره شده است.
-
- در مورد روزه در ماه شعبان آمده است که پیامبر (ص) فرمودند که «شعبان ماه من است و هر کس یک روز از این ماه را روزه بگیرد بهشت بر او واجب خواهد شد» (۶).
- در روایتی از امام صادق (ع) بر اهمیت روزه در روز اول ماه شعبان تأکید شده است، ایشان می‌فرمایند که «هر کس روز اول ماه شعبان را روزه بگیرد، بهشت بر او واجب خواهد شد» (۷).
- از رسول خدا (ص) نیز نقل است که «هر کس سه روز اول ماه شعبان را روزه بگیرد و در شب‌های آن دو رکعت نماز (در هر رکعت یک مرتبه حمد و یازده مرتبه توحید) به جا آورد، بهشت بر او واجب می‌شود» (۸).
- در کتاب مفاتیح‌الجنان ذکر شده که «هر کس روز دوشنبه و پنجشنبه ماه شعبان را روزه بگیرد حق‌تعالی بیست حاجت از حوائج دنیا و بیست حاجت از حاجت‌های آخرت او را برآورده می‌سازد» (۹).
- همچنین در همین کتاب آمده که از امام رضا (ع) نقل است که «هر کس سه روز از آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و به ماه مبارک رمضان متصل نماید، خداوند ثواب روزه دو ماه متوالی را برای او می‌نویسد» (۱۰).
آمده است که « در روز سوم شعبان که امام حسین (ع) در آن متولد شده است، روزه بگیرید و در آن روز این دعا را بخوانید:اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ فِی هَذَا الْیَوْمِ الْمَوْعُودِ بِشَهَادَتِهِ قَبْلَ اسْتِهْلاَلِهِ وَ وِلاَدَتِهِ، بَکَتْهُ السَّمَاءُ وَ مَنْ فِیهَا، وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ عَلَیْهَا، وَ لَمَّا یَطَأْ (یُطَأْ) لاَبَتَیْهَا قَتِیلِ الْعَبْرَهِ، وَ سَیِّدِ الْأُسْرَهِ الْمَمْدُودِ بِالنُّصْرَهِ یَوْمَ الْکَرَّهِ الْمُعَوَّضِ مِنْ قَتْلِهِ أَنَّ الْأَئِمَّهَ مِنْ نَسْلِهِ، وَ الشِّفَاءَ فِی تُرْبَتِهِ، وَ الْفَوْزَ مَعَهُ فِی أَوْبَتِهِ، وَ الْأَوْصِیَاءَ مِنْ عِتْرَتِهِ بَعْدَ قَائِمِهِمْ وَ غَیْبَتِهِ، حَتَّى یُدْرِکُوا الْأَوْتَارَ، وَ یَثْأَرُوا الثَّارَ، وَ یُرْضُوا الْجَبَّارَ، وَ یَکُونُوا خَیْرَ أَنْصَارٍ، صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِمْ مَعَ اخْتِلاَفِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ، اللَّهُمَّ فَبِحَقِّهِمْ إِلَیْکَ أَتَوَسَّلُ، وَ أَسْأَلُ سُؤَالَ مُقْتَرِفٍ مُعْتَرِفٍ مُسِیءٍ إِلَى نَفْسِهِ، مِمَّا فَرَّطَ فِی یَوْمِهِ وَ أَمْسِهِ، یَسْأَلُکَ الْعِصْمَهَ إِلَى مَحَلِّ رَمْسِهِ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عِتْرَتِهِ، وَ احْشُرْنَا فِی زُمْرَتِهِ وَ بَوِّئْنَا مَعَهُ دَارَ الْکَرَامَهِ وَ مَحَلَّ الْإِقَامَهِ، اللَّهُمَّ وَ کَمَا أَکْرَمْتَنَا بِمَعْرِفَتِهِ فَأَکْرِمْنَا بِزُلْفَتِهِ، وَ ارْزُقْنَا مُرَافَقَتَهُ وَ سَابِقَتَهُ، وَ اجْعَلْنَا مِمَّنْ یُسَلِّمُ لِأَمْرِهِ، وَ یُکْثِرُ الصَّلاَهَ عَلَیْهِ عِنْدَ ذِکْرِهِ، وَ عَلَى جَمِیعِ أَوْصِیَائِهِ وَ أَهْلِ أَصْفِیَائِهِ الْمَمْدُودِینَ مِنْکَ بِالْعَدَدِ الاِثْنَیْ عَشَرَ النُّجُومِ الزُّهَرِ، وَ الْحُجَجِ عَلَى جَمِیعِ الْبَشَرِ، اللَّهُمَّ وَ هَبْ لَنَا فِی هَذَا الْیَوْمِ خَیْرَ مَوْهِبَهٍ وَ أَنْجِحْ لَنَا فِیهِ کُلَّ طَلِبَهٍ، کَمَا وَهَبْتَ الْحُسَیْنَ لِمُحَمَّدٍ جَدِّهِ، وَ عَاذَ فُطْرُسُ بِمَهْدِهِ، فَنَحْنُ عَائِذُونَ بِقَبْرِهِ مِنْ بَعْدِهِ نَشْهَدُ تُرْبَتَهُ وَ نَنْتَظِرُ أَوْبَتَهُ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ. پس می‌خوانی بعد از این دعا، دعای حسین (ع) این آخرین دعای آن حضرت است در روزی که دشمنان او بسیار شده بود در روز عاشورا: «اللَّهُمَّ أَنْتَ مُتَعَالِی الْمَکَانِ، عَظِیمُ الْجَبَرُوتِ، شَدِیدُ الْمِحَالِ، غَنِیٌّ عَنِ الْخَلاَئِقِ عَرِیضُ الْکِبْرِیَاءِ، قَادِرٌ عَلَى مَا تَشَاءُ قَرِیبُ الرَّحْمَهِ، صَادِقُ الْوَعْدِ، سَابِغُ النِّعْمَه،ِ حَسَنُ الْبَلاَءِ، قَرِیبٌ إِذَا دُعِیتَ، مُحِیطٌ بِمَا خَلَقْتَ، قَابِلُ التَّوْبَهِ لِمَنْ تَابَ إِلَیْکَ، قَادِرٌ عَلَى مَا أَرَدْتَ، وَ مُدْرِکٌ مَا طَلَبْتَ وَ شَکُورٌ إِذَا شُکِرْتَ، وَ ذَکُورٌ إِذَا ذُکِرْتَ، أَدْعُوکَ مُحْتَاجاً وَ أَرْغَبُ إِلَیْکَ فَقِیراً، وَ أَفْزَعُ إِلَیْکَ خَائِفاً، وَ أَبْکِی إِلَیْکَ مَکْرُوباً، وَ أَسْتَعِینُ بِکَ ضَعِیفاً، وَ أَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ کَافِیاً، حْکُمْ بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قَوْمِنَا (بِالْحَقِّ) فَإِنَّهُمْ غَرُّونَا وَ خَدَعُونَا وَ خَذَلُونَا، وَ غَدَرُوا بِنَا وَ قَتَلُونَا وَ نَحْنُ عِتْرَهُ نَبِیِّکَ وَ وَلَدُ (وُلْدُ) حَبِیبِکَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الَّذِی اصْطَفَیْتَهُ بِالرِّسَالَهِ، وَ ائْتَمَنْتَهُ عَلَى وَحْیِکَ، فَاجْعَلْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا فَرَجاً وَ مَخْرَجاً، بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» (۱۱).
استغفار در ماه شعبان
ماه شعبان، که به عنوان یکی از ماه‌های پرفیض و پربرکت در تقویم اسلامی شناخته می‌شود، فرصتی طلایی برای نزدیکی به خداوند و جبران گناهان است. یکی از مهم‌ترین اعمالی که در این ماه تأکید زیادی بر انجام آن شده، استغفار است. در این ماه، با توجه به اهمیت ویژه‌ای که برای پاکسازی دل از گناهان قائل شده‌اند، مستحب است که مسلمانان به طور خاص به این عمل پرداخته و از خداوند طلب آمرزش کنند.
در روایات مختلف آمده است که استغفار در ماه شعبان به طور ویژه مورد توجه قرار گرفته است. امام رضا (علیه‌السلام) در روایتی فرمودند: «اگر کسی در کل ماه شعبان هفتاد مرتبه استغفار نماید، خداوند همه گناهان او را می‌بخشد حتی اگر به اندازه ستارگان آسمان باشد» (۱۲). این حدیث نشان‌دهنده اهمیت و برکت استغفار در این ماه است، چرا که حتی گناهان بسیار بزرگ و فراوان نیز با استغفار واقعی در این ماه مورد بخشش الهی قرار می‌گیرند.
در متون دینی، خصوصاً در کتاب مفاتیح‌الجنان، آمده است که یکی از بهترین اذکار در ماه شعبان، استغفار است. در این کتاب توصیه شده که هر فرد در این ماه به ویژه در هر روز هفتاد مرتبه ذکر «أستغفر الله و أساله التوبه» (۱۳) را بگوید. این ذکر که نشان‌دهنده درخواست از خداوند برای آمرزش گناهان و توبه است، موجب تقویت رابطه بندگان با خداوند می‌شود.
در ادامه، در مفاتیح‌الجنان آمده که «هر روز هفتاد مرتبه ذکر اَستَغفِرُاللهَ وَ اَسئَلُهُ التَوبَهَ را بگوید و دیگر هر روز هفتاد مرتبه بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذی لا إِلـهَ إِلاّ هُو الرَّحْمنُ الرَّحیمُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ» (۱۴). این ذکر علاوه بر استغفار، شامل تأکید بر ویژگی‌های برجسته خداوند همچون رحمت و قدرت اوست.
همچنین در مفاتیح‌الجنان آمده که «بهترین ذکرها و دعاها در ماه شعبان استغفار است، و هر کسی در این ماه در هر روز هفتاد مرتبه استغفار نماید به مانند آن است که در ماه‌های دیگر هفتاد هزار مرتبه استغفار کرده است» (۱۵). این حدیث نشان‌دهنده عظمت و تاثیر استغفار در این ماه است و از این رو، مؤمنان باید این فرصت گرانبها را برای اصلاح و تزکیه نفس غنیمت شمارند.
صدقه در ماه شعبان
ماه شعبان، به عنوان یکی از ماه‌های مهم و پربرکت در دین اسلام، فرصتی مناسب برای افزایش اعمال خیر و تقویت رابطه با خداوند است. یکی از اعمالی که در این ماه به‌طور ویژه تأکید شده، صدقه دادن و کمک به نیازمندان است. در روایات دینی، صدقه در این ماه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و آثار زیادی برای فرد صدقه‌دهنده در پی دارد.
امام صادق (علیه‌السلام) در یکی از روایات فرموده‌اند: «مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَهٍ فِی شَعْبَانَ رَبَّاهَا اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ لَهُ کَمَا یُرَبِّی أَحَدُکُمْ فَصِیلَهُ حَتَّی یُوَافِیَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ قَدْ صَارَتْ لَهُ مِثْلُ أُحُد». در این حدیث، حضرت امام صادق (ع) به تأثیرات معجزه‌وار صدقه در این ماه اشاره دارند و می‌فرمایند که صدقه در ماه شعبان توسط خداوند به طور ویژه رشد می‌کند و در قیامت، به صورت شگفت‌انگیزی به اندازه کوه احد برای فرد صدقه دهنده پاداش می‌آورد.
در ادامه، در روایت دیگری آمده که «هر کس در این ماه صدقه دهد، حتی اگر به اندازه نصف دانه خرمایی باشد، حق‌تعالی بدن او را بر آتش جهنم حرام گرداند» (۱۷). این حدیث نشان‌دهنده آثار عظیم صدقه، حتی در کوچک‌ترین میزان آن است که می‌تواند موجب نجات فرد از عذاب الهی در آخرت شود.
رسول خدا (صلى‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نیز فرموده‌اند: «بهترین اعمال در ماه مبارک شعبان صدقه و استغفار است» (۱۸). این سخن به وضوح بر اهمیت صدقه در این ماه تأکید دارد و نشان می‌دهد که صدقه دادن نه تنها موجب پاکسازی انسان از گناهان، بلکه به‌عنوان یکی از اعمال شایسته در این ماه، موجب جلب رحمت و مغفرت الهی می‌شود.
فضیلت صدقه در ماه شعبان
ماه شعبان، فرصتی ارزشمند برای بهره‌گیری از فیوضات الهی و آمادگی برای ورود به ماه مبارک رمضان است. یکی از اعمال بسیار توصیه‌شده در این ماه، صدقه دادن و کمک به نیازمندان است که علاوه بر برکت دنیوی، پاداش اخروی عظیمی را نیز به دنبال دارد.
در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است که «مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَهٍ فِی شَعْبَانَ رَبَّاهَا اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ لَهُ کَمَا یُرَبِّی أَحَدُکُمْ فَصِیلَهُ حَتَّی یُوَافِیَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ قَدْ صَارَتْ لَهُ مِثْلُ أُحُد. هر کسی در ماه شعبان صدقه بدهد، خداوند آن صدقه را رشد می‌دهد، همچنان که یکی از شما شتر تازه متولد شده‌ای را تربیت می‌نماید تا در روز قیامت به فرد صدقه دهنده برسد در حالی که به اندازه کوه اُحد شده باشد» (۱۶).
این حدیث نشان‌دهنده تأثیر ماندگار صدقه است که در دنیا و آخرت موجب افزایش برکت و رحمت الهی می‌شود.
همچنین در منابع دینی آمده است که «هر کس در این ماه صدقه دهد، حتی اگر به اندازه نصف دانه خرمایی باشد، حق‌تعالی بدن او را بر آتش جهنم حرام گرداند» (۱۷). این روایت بیانگر اهمیت حتی کوچک‌ترین کمک‌های مالی در این ماه پر برکت است، زیرا در نزد خداوند ارزش و اثر بسیاری دارد.
علاوه بر این، رسول خدا (ص) نیز فرموده‌اند که «بهترین اعمال در ماه مبارک شعبان صدقه و استغفار است» (۱۸). این کلام نبوی، جایگاه رفیع این دو عمل را در تطهیر روح و جلب رحمت الهی نشان می‌دهد.
بنابراین، صدقه در ماه شعبان نه تنها موجب برکت و افزایش رزق در دنیا می‌شود، بلکه در آخرت نیز نتیجه‌ای عظیم به دنبال دارد و انسان را از عذاب الهی دور می‌سازد.
دعا و اذکار در ماه شعبان
یکی از اعمال ماه شعبان اذکار مختلف مانند استغفار است که در مورد آن سخن گفتیم. از دیگر اذکار این ماه می‌توان موارد زیر را نام برد.
-
- آمده که «اگر در تمام این ماه هزار مرتبه بگوید: لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَا نَعْبُدُ إِلَّا إِیَّاهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ ثواب فراوانی دارد از جمله اینکه عبادت هزار ساله را در نامه عمل او می‌نویسند» (۱۹).
- از اذکار دیگر این ماه صلوات فرستادن فراوان است.شیخ طوسی در مصباح‌المجتهد و نیز ابن مشهدی در کتاب المزار الکبیر و کفعمی در بلد الامین آورده‌اند که امام سجاد (ع) در هر روز از ماه شعبان در هنگام ظهر شرعی و نیز در زمان شب نیمه شعبان این صلوات را می‌خواندند و آن صلوات این است: «اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَهِ النُّبُوَّهِ، وَمَوضِعِ الرِّسالَهِ، وَمُخْتَلَفِ الْمَلائِکَهِ، وَمَعْدِنِ الْعِلْمِ، وَأَهْلِ بَیْتِ الْوَحْىِ . اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ الْفُلْکِ الْجارِیَهِ فِى اللُّجَجِ الْغامِرَهِ، یَأْمَنُ مَنْ رَکِبَها، وَیَغْرَقُ مَنْ تَرَکَهَا، الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مارِقٌ، وَالْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زاهِقٌ، وَاللَّازِمُ لَهُمْ لاحِقٌ. خدایا! بر محمّد و خاندان محمد درود فرست، درخت نبوت و جایگاه رسالت و محل آمد و شد فرشتگان و معدن دانش و خانواده وحی، خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، کشتی روان در اقیانوس‌های عمیق، هرکه به آن توسّل جوید ایمنی یابد و هرکه آن را رها کند غرق شود، پیش افتاده از آن‌ها از دین خارج است و عقب مانده از آنان نابود است و همراه آنان ملحق به‌حق است.
اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ الْکَهْفِ الْحَصِینِ، وَغِیاثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَکِینِ، وَمَلْجَإِ الْهارِبِینَ، وَعِصْمَهِ الْمُعْتَصِمِینَ . اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ صَلاهً کَثِیرَهً تَکُونُ لَهُمْ رِضاً، وَ لِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ أَداءً وَقَضاءً بِحَوْلٍ مِنْکَ وَقُوَّهٍ یَا رَبَّ الْعالَمِینَ . اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ الطَّیِّبِینَ الْأَبْرارِ الْأَخْیارِ، الَّذِینَ أَوْجَبْتَ حُقُوقَهُمْ، وَفَرَضْتَ طاعَتَهُمْ وَوِلایَتَهُمْ. خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، پناهگاه محکم و فریادرس بیچارگان درمانده و پناه گریختگان و دستاویز استوار برای چنگ‌اندازان، خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، درودی فراوان که برای آنان موجب خشنودی و برای ما مایه اداکردن و بجا آوردن حق محمّد و خاندان محمّد باشد، به حول و نیرویت ای پروردگار جهانیان. خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، آن پاکان و نیکان و خوبان‌که حقوقشان را بر همه واجب کردی و پیروی ولایتشان را بر همگان فرض نمودی.
اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاعْمُرْ قَلْبِى بِطاعَتِکَ، وَلَا تُخْزِنِى بِمَعْصِیَتِکَ، وَارْزُقْنِى مُواساهَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ؛ بِما وَسَّعْتَ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِکَ، وَنَشَرْتَ عَلَىَّ مِنْ عَدْلِکَ، وَأَحْیَیْتَنِى تَحْتَ ظِلِّکَ، وَهذا شَهْرُ نَبِیِّکَ سَیِّدِ رُسُلِکَ شَعْبانُ الَّذِى حَفَفْتَهُ مِنْکَ بِالرَّحْمَهِ وَالرِّضْوانِ الَّذِى کانَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ یَدْأَبُ فِى صِیامِهِ وَقِیامِهِ فِى لَیالِیهِ وَأَیَّامِهِ بُخُوعاً لَکَ فِى إِکْرامِهِ وَ إِعْظامِهِ إِلى مَحَلِّ حِمامِهِ . خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و دلم را با طاعتت آباد کن و به نافرمانی از خود رسوایم مساز و این امور را روزی من کن: حمایت از آن‌که رزقت را بر او تنگ گرفتی؛ به مدد آنچه از احسانت بر من وسعت دادی و از عدلت بر من گستردی و مرا در سایه رحمتت زنده داشتی، این است ماه پیامبرت، آن سرور فرستادگان، شعبانی که آن را به رحمت و رضوانت پوشاندی، ماهی که رسول خدا (درود خدا بر او و خاندانش باد) در روزه‌داری و بپا داشتن عبادت در شب‌ها و روزهایش تا هنگام مرگ، با تمام توان کوشش می‌کرد، تنها برای فروتنی در برابرت و گرامی داشت و بزرگداشت ماه شعبان،
اللّهُمَّ فَأَعِنَّا عَلَى الاسْتِنانِ بِسُنَّتِهِ فِیهِ، وَنَیْلِ الشَّفاعَهِ لَدَیْهِ . اللّهُمَّ وَاجْعَلْهُ لِى شَفِیعاً مُشَفَّعاً، وَطَرِیقاً إِلَیْکَ مَهْیَعاً، وَاجْعَلْنِى لَهُ مُتَّبِعاً حَتّى أَلْقاکَ یَوْمَ الْقِیامَهِ عَنِّى راضِیاً، وَعَنْ ذُنُوبِى غاضِیاً، قَدْ أَوْجَبْتَ لِى مِنْکَ الرَّحْمَهَ وَالرِّضْوانَ، وَأَنْزَلْتَنِى دارَ الْقَرارِ وَمَحَلَّ الْأَخْیارِ. خدایا! ما را در این ماه به پیروی از روشش و رسیدن به شفاعتش یاری کن، خدایا! او را برای من شفیعی با شفاعت پذیرفته و راهی روشن به سویت قرار ده و ما را پیرو او گردان تا آنگاه که تو را در قیامت دیدار کنم، در حالی که از من خشنود باشی و از گناهانم چشم‌پوشی و رحمت و رضوانت را بر من واجب نموده و مرا در بهشت و جایگاه خوبان درآورده باشی» (۲۰).
-
- خواندن دعای کمیل. «شیخ طوسی دعای کمیل را به نام دعای خضر در ضمن اعمال ماه شعبان ذکر کرده است. او روایت می‌کند که کمیل بن زیاد نخعی امیر المؤمنین علی (ع) را دید که در شب نیمه ماه شعبان در حال سجده دعای کمیل را می‌خواند و سپس دعای کمیل را نقل می‌کند» (۲۱).
- «زیارت مخصوصه امام حسین (ع) که در کتاب مفاتیح‌الجنان ذکر شده است. در این کتاب آمده که این زیارت در روز اول ماه رجب و روز نیمه شعبان خوانده شود» (۲۲).
- مناجات شعبانیه. «از دیگر مواردی است که خواندن آن در ماه شعبان توصیه شده، مناجات شعبانیه است» (۲۳).شرح این مناجات «در کتاب شرحی بر مناجات شعبانیه ذکر شده است» (۲۴).
احیا و شب‌زنده‌داری در ماه شعبان
احیا و شب‌زنده‌داری از جمله اعمال عبادی است که در متون دینی مورد تأکید قرار گرفته و در ماه شعبان، جایگاه ویژه‌ای دارد. شب‌زنده‌داری در این ماه، فرصتی مغتنم برای تقرب به خداوند، تطهیر قلب و آمادگی برای ورود به ماه مبارک رمضان است.
امیرالمؤمنین علی (ع) در روایتی، به احیای «چهار شب یعنی شب اول ماه رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان توصیه شده است» (۲۵). این چهار شب، به دلیل ارتباط عمیقشان با رحمت الهی، از بهترین زمان‌ها برای راز و نیاز، استغفار و تقویت پیوند معنوی با پروردگار هستند.
در واقع شب نیمه شعبان، از شب‌هایی است که مورد توجه خاص قرار گرفته است. «از رسول خدا (ص) نیز در مورد شب‌زنده‌داری در شب نیمه شعبان روایتی نقل شده است» (۲۶). در روایات آمده که در این شب، درهای رحمت الهی گشوده می‌شود و دعاها و مناجات بندگان مقبول درگاه حق‌تعالی قرار می‌گیرد.
عبادات توصیه شده در این شب شامل قرائت قرآن، نمازهای مستحبی، استغفار، دعا و مناجات است که همگی در تلطیف روح و رهایی از غفلت مؤثرند. همچنین، نقل شده که در این شب، تقدیر یک ساله انسان‌ها رقم می‌خورد و به همین دلیل، اهل معرفت و سالکان الی‌الله بر شب‌زنده‌داری در این شب تأکید خاصی دارند. بنابراین، شب‌زنده‌داری در ماه شعبان، فرصتی برای پالایش روح و آمادگی برای ورود به ضیافت الهی در رمضان است.
کلام پایانی
در این مقاله اعمال مختلفی که در ماه شعبان در کتب معتبر بیان شده‌اند را ذکر کردیم. از جمله این اعمال نمازهای مختلف در ماه شعبان، روزه در روزهای مختلف این ماه، صدقه در ماه شعبان، استغفار در این ماه مبارک و اذکار و ادعیه مهم دیگر است که در این مقاله به آن پرداختیم. با توجه به مطالبی که در این مقاله گذشت توصیه می‌شود که برای بهره‌مندی بیشتر از فضائل و ثواب این ماه مبارک، اعمال مختلف این ماه مانند نماز، روزه، صدقه و خواندن اذکار و ادعیه مختلف را در حد توان خود به جا آورید. امیدواریم خواندن این مطلب بتواند شما را در به جا آوردن اعمال این ماه عزیز و فرخنده یاری نماید.
کاری از تحریریه ستاد اقامه نماز
پی‌نوشت
- اقبال‌الاعمال، ج۲، ص ۶۸۳.
- المراقبات، ص ۱۷۷. مفاتیح‌الجنان، فصل دوم، در اعمال ماه شعبان.
- مفاتیح‌الجنان،حاج شیخ عباس قمی، ترجه الهی قمشه‌ای، چاپ سوم، سال ۱۳۸۹، ص ۲۵۸.
- همان، ص ۲۷۸.
- همان، ص ۲۷۸.
- همان، ص ۲۵۸.
- همان، ص ۲۶۵.
- همان، ۲۶۵.
- همان، ۲۵۹.
- همان، ۲۷۸.
- همان، ص ۲۶۹ ـ ۲۷۰.
- فضائل‌الثلاثه، ص ۴۴.
- فضائل‌الاشهر الثلاله، ص ۵۶.
- مفاتیح‌الجنان، ص ۲۵۸.
- همان.
- وسائل‌الشیعه، ج۱۰، ص ۵۰۹. امالی شیخ صدوق، ص ۶۲۸. مفاتیح‌الجنان، ص ۲۵۸.
- مفاتیح‌الجنان، ص ۲۵۸. الخصال، ج ۲، ص ۵۸۲.
- مفاتیح‌الجنان، ص ۲۵۸.
- همان، ص ۲۵۸.
- طوسی، مصباح‌المجتهد و سلاح المتعبد، ج۲، ص ۸۲۸. ابن مشهدی، المزار الکبیر، ص ۴۰۰ ـ ۴۰۲. کفعمی، البلد الامین و درع الحصین، ص ۱۸۶ ـ ۱۸۷.
- طوسی، مصباح‌المتجهد، ص ۵۸۴.
- مفاتیح‌الجنان، ص ۶۶۴.
- اقبال‌الاعمال، ابن طاووس، ص ۱۹۷. نجاشی، رجال نجاشی، ج۲، ص ۱۰۰.
- نجوای عارفانه، شرحی بر مناجات شعبانیه از محمد باقر حریری.
- حر عاملی، وسائل‌الشیعه، ص ۴۷۸. دایره‌المهارف تشیع، ج۱، ص ۵۳۶ ـ ۵۳۷.
- حر عاملی، وسائل‌الشیعه، ج۷، ص ۴۷۸.
