اعمال روز عید قربان
دهم ذی الحجه، روز عید سعید قربان، یکی از اعیاد بزرگ مسلمین است. روزی که مسلمانان، بندگی و تسلیم و اخلاص حضرت ابراهیم علیه السلام در برابر پروردگار جهان را بزرگ داشته و جشن می گیرند. روزی که خلیل الله، از سخت ترین آزمون الهی، سربلند بیرون آمد. آزمونی که یک سؤال بیشتر نداشت! حاضری برای نشان دادن فرمانبرداری و اطاعتت از خدای تعالی، از فرزندت بگذری؟ آری! و چه گذشتنی! حضرت ابراهیم، خود، اسماعیلش را به قربانگاه برد تا فرزندش را تقدیم معبود و معشوق خود نماید و به این طریق نشان داد که بنده ی حقیقی خداوندِ هستی است، بدون هیچ امّا و اگری! و پاداش این اطاعت، رسیدن به مقام خلیل اللهی بود و نامگذاری عیدی بزرگ به نام عید قربان که روز خوشحالى و شادمانی و سرور است. به یاد سربلندیِ ابراهیم و به تأسّی از بندگی تمام و کمال آن حضرت، هرساله، خیل کثیری از مسلمانان باایمان، به زیارت خانه ی خدا مى شتابند و مراسم حج ابراهیمی را به جای می آورند. برای این روز شریف، آداب و اعمالی ذکر شده است که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
فضیلت عید قربان
در آیین اسلام، چهار روز به عنوان عید معرفی شده است که عبارتند از: عید فطر، عید قربان، عید غدیر و روز جمعه. و از میان این روزها، عید قربان به عنوان یکی از اعیاد بزرگ و مهم امت بزرگ اسلام محسوب می شود به گونه ای که برخلاف بسیاری از وقایع و اعیاد، مورد اختلاف نبوده و همه ی مذاهب و فرق مسلمین، این روز بزرگ را عید می دانند.
عید قربان در روایات به عِیدِ الْأَضْحَى هم نامیده شده است؛ یعنی عیدی که در نقطه ی اعلای نورانیت و روشنایی قرار دارد. امام سجاد علیه السلام در یکی از دعاهای خویش، از این روز، به عنوان روزی بسیار مبارک نام برده اند که مسلمانانِ حاجتمند به درگاه خداوند متعال روی می‌آورند: «اللّهُمَّ هذا یَومٌ مُبارَکٌ مَیمونٌ، وَ المُسلِمونَ فیهِ مُجتَمِعونَ فی أقطارِ أرضِکَ، یَشهَدُ السّائِلُ مِنهُم وَالطّالِبُ وَالرّاغِبُ وَالرّاهِبُ، وأنتَ النّاظِرُ فی حَوائِجِهِم»[۱]؛ پروردگارا، این روز، روزى بابرکت و خجسته است و مسلمانان در این روز، از اطرافِ زمینِ تو، گرد هم جمع شده اند. خواهنده، جوینده، امیدوار و بیمناک، همه حاضرند و تو، به نیازهای آنها مى‌نگرى.»
اعمال روز عید قربان
در منابع دینی، برای بهره مندی مسلمانان مخلص و باایمان، از فیوضات این عید بزرگ، آداب و اعمالی ذکر شده است که عبارتند از:
غسل
به عقیده ی علامه مجلسی رحمه الله علیه، غسل کردن در روزعید قربان، سنّت مؤکد است به حدی که برخی از علما و بزرگان دینی، انجام آن را واجب دانسته‌اند.[۲] در مورد زمان انجام غسل، گفته شده؛ بهتر است که غسل، پیش از اقامه ی نماز عید قربان انجام شود.[۳]
نماز
نماز عید قربان، به کیفیتی که در مطالب پیشین ذکر شده،[۴] خوانده می شود. گفته شده مستحب است که بعد از نماز، با مقداری از گوشت قربانی افطار شود.[۵] در برخی منابع، از قول اهل بیت علیهم السلام، نماز عید قربان، واجب دانسته شده است: «صَلاهُ الْعِیْدِینِ فَریضَهٌ؛ نماز عید فطر و عید قربان واجب است.» [۶] اما فقها، نماز عیدین را در عصر غیبت، با استناد به حدیثی از امام محمد باقر علیه السلام، که فرموده اند: «لَا صَلَاهَ یَوْمَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی إِلَّا مَعَ إِمَام»[۷]؛ نماز دو عید باید همراه با امام باشد، واجب نمی‌دانند، بلکه مستحب مؤکد دانسته اند.
دعا
یکی دیگر از اعمال روز عید قربان، خواندن دعاست. خواندن برخی از ادعیه، پیش از اقامه ی نماز عید و پس از خواندن آن توصیه شده است. علامه مجلسی رحمه الله علیه، بهترین دعا را در روز عید قربان، دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه با این مطلع: «اللَّهُمَّ هَذَا یَوْمٌ مُبَارَکٌ مَیْمُونٌ، وَ الْمُسْلِمُونَ فِیهِ مُجْتَمِعُونَ فِی أَقْطَارِ أَرْضِکَ، یَشْهَدُ السَّائِلُ مِنْهُمْ وَ الطَّالِبُ وَ الرَّاغِبُ وَ الرَّاهِبُ …» و نیز دعای چهل و ششمِ آن با این مطلع: «یَا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لَا یَرْحَمُهُ الْعِبَادُ وَ یَا مَنْ یَقْبَلُ مَنْ لَا تَقْبَلُهُ الْبِلَادُ …» دانسته است.[۸]
همچنین خواندن دعای ندبه، در روز عید قربان، همانند سایر اعیاد، مستحب است.[۹]
قربانی کردن
قربانی کردن برای خداوند به تأسی از حضرت ابراهیم علیه السلام، برای حجاج حاضر در مکه، فریضه ایست واجب ولی برای سایر مسلمانان، مستحبّ مؤکد است. البته برخی از علما و مراجع، قربانی کردن را برای کسانی که استطاعت کافی دارند، واجب دانسته‌اند.[۱۰] روایت شده که امام صادق علیه السلام فرموده اند؛ مستحبّ است هنگام قربانی کردن این دعا را بخوانید: «وَجَّهْتُ وَجْهِی لِلَّذی فَطَرَ السَّمواتِ وَ الارْضَ، حَنیفاً مُسْلِماً وَ ما أنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ، إنَّ صَلاتی وَ نُسُکی وَ مَحْیای وَ مَماتی لِلهِ رَبِّ الْعالَمینَ، لا شَریک لَهُ، وَ بِذلِک أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ. اَللّهُمَّ مِنْک وَلَک، بِسْمِ الله وَ اللهُ اَکبَرُ. اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّی»[۱۱]؛ من از روى اخلاص، پاکدلانه روى خود را به سوى کسى برگرداندم که پدید آورنده ی آسمان‌ها و زمین است و من از مشرکان نیستم؛ همانا، نماز من و سایرعبادات من و زندگى و مرگ من، براى خدا، پروردگار جهانیان است.[که] برای او، شریکى نیست، و بر این [کار] امر شده ام، و من از مسلمانان هستم. خدایا از تو و برای توست. به نام خدا و خداوند بزرگتر است. خدایا از من قبول بفرما.
نکته: البتّه اگر قربانیِ مستحب، به نیّت چند نفر انجام شود، به جای «اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّی» بگویند: «اللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّا»
گفتن تکبیر
عمل دیگری که برای روز عید قربان، سفارش شده، گفتن تکبیرات مشهور است. تکبیر گفتن برای حاجیانی که در مراسم حج و صحرای منا حضور دارند، بعد از پانزده نوبت نماز از نمازهای یومیه یعنی از نماز ظهر روز عید قربان، شروع کرده تا نماز صبح روز سیزدهم ذی الحجه؛ و برای کسانی که در موسم حج حاضر نیستند، بعد از ده نوبت نماز یومیه یعنی از نماز ظهر روز عید قربان شروع کرده، تا نماز صبح روز دوازدهم ذی الحجه، این تکبیرها را می خوانند. [۱۲] تکبیرهای مذکور، مطابق روایت و آنچه در کتاب کافی آمده، چنین است: «اَللهُ اَکبَرُ اَللهُ اَکبَرُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکبَر اَللهُ اَکبَرُ، و للهِ الْحَمْدُ، اَللهُ اَکبَرُ عَلی ما هَدانا، اَللهُ اَکبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَهِ الانعامِ وَ الْحَمْدُ لِلهِ عَلی ما أبْلانا»[۱۳].
تکرار کردن این تکبیرها بعد از نمازهای یاد شده به اندازه ی توانایی، مستحب است.[۱۴]
زیارت امام حسین علیه السلام
در روایتی از قول امام صادق علیه السلام چنین آمده است که: «هر کس که مرقد امام حسین علیه السلام را در یکى از سه شبِ بزرگ، زیارت نماید، گناهان او آمرزیده خواهد شد»، راوى سؤال مى کند: آن سه شب کدام است؟ حضرت فرمودند: «شب عید فطر، شب عید قربان و شب نیمه شعبان».[۱۵]
امام محمد باقرعلیه السلام نیز در همین رابطه فرموده اند که: «هر کس شب عرفه در زمین کربلا باشد و براى زیارت روز عید قربان در همان جا بماند و سپس باز گردد، خداوند متعال او را از آفات آن سال محافظت مى فرماید».[۱۶][۱۷]
کاری از تحریریه ستاد اقامه نماز
پی نوشت ها
- دعای چهل و هشتم، صحیفه کامله سجادیه
- مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- همان
- مقاله نحوه خواندن نماز عید قربان
- روزه گرفتن در روز عید قربان، حرام است.
- استبصار، ج۱، ص۴۴۳
- الکافی، جلد۳، ص ۴۵۹
- مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- قمی، مفاتیح الجنان، ذیل دعای ندبه؛ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰
- مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۲۰۰.
- همان، ص ۲۰۲
- الطباطبائی الیزدی، السید محمد کاظم، العروه الوثقى،۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۹۸.
- کلینی، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، ج۴، ص۵۱۶-۵۱۷.
- زاد المعاد، صفحه ۳۲۳
- کامل الزیارات، باب ۷۲، ص۱۸۰، ح ۶.
- همان، باب ۸۸، ص ۲۶۹، ح ۹.
- کلیات مفاتیح نوین، ص۴۱۶.
