نحوه اذان و اقامه گفتن و احکام و احادیث مربوط به آن

اذان و اقامه قبل از آغاز نماز از مستحبات موکد میباشند که گفتن هردوی آنها قبل از تکبیره الاحرام ثواب بسیاری برای فرد نمازگزار به همراه خواهد داشت. اذان جهت اعلان وقت نماز میباشد و اقامه جهت اعلان برای انجام  و بجا آوردن نماز به جماعت است. به همین دلیل در نماز فرادی خواندن اذان و اقامه خطاب به نفس انسان است و یا برای تشویق جهت انجام نماز است.

اهمیت خواندن اذان و اقامه قبل از نماز

در احادیث و روایات تاکید بسیاری بر قرائت اذان و اقامه شده است. برای مثال در روایتی از پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله) آمده است که ای ابوذر، چنانچه بنده ای در بیابان خالی تنها باشد، وضو گرفته یا تیمم کند(بخاطر نبودن آب)، سپس اذان و اقامه گفته و نماز بخواند. حق تعالی به ملائکه امر کند که در عقب او صف بکشند، صفی که دو طرف آن را نتوان دید. رکوع کنند با رکوع او و سجود کنند با سجود او . برای دعای او آمین گویند. در ادامه فرموده : ای ابوذر هر کسی که اقامه گوید و اذان نگوید، با او نماز نکنند از ملائکه مگر دو ملکی که با او هستند.

نحوه خواندن اذان و اقامه در نماز

اذان نماز

متن اذان با ترجمه به شرح ذیل میباشد:

اللّهُ‏ أَکْبَرُ ، اللّهُ‏ أَکْبَرُ

معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است

اللّهُ‏ أَکْبَرُ ، اللّهُ‏ أَکْبَرُ

معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است

أَشْهَدُ أَنْ لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ ، أَشْهَدُ أَنْ لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ

گواهی می دهم که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست، گواهی می دهم که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست

أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُوْلُ اللّهِ ، أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُوْلُ اللّهِ

گواهی می دهم که محمّد فرستاده الله است، گواهی می دهم که محمّد فرستاده الله است

أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیًّا وَلِیُّ ٱللَّٰهِ ، أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیًّا وَلِیُّ ٱللَّٰهِ

گواهی می‌ دهم که علی ولی خداست

حَیَّ عَلَی الصَّلاهِ ، حَیَّ عَلَی الصَّلاهِ

بشتابید به سوی نماز، بشتابید به سوی نماز

حَیَّ عَلی الفَلٰاحِ ، حَیَّ عَلی الفَلٰاحِ

بشتابید به سوی کامیابی، بشتابید به سوی کامیابی

حَیَّ عَلَىٰ خَیْرِ ٱلْعَمَلِ ، حَیَّ عَلَىٰ خَیْرِ ٱلْعَمَلِ

بشتابید به سوی بهترین کار، بشتابید به سوی بهترین کار

اللّهُ‏ أَکْبَرُ ، اللّهُ‏ أَکْبَرُ

معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است

لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ ، لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ

بجز الله دیگر معبود به حقی نیست

اقامه نماز

پس از خواندن اذان نوبت به قرائت اقامه نماز میرسد که به شرح ذیل است:

اللّهُ‏ أَکْبَرُ ، اللّهُ‏ أَکْبَرُ

معبود به حق بزرگترین است ، معبود به بزرگترین است.

أَشْهَدُ أَنْ لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ، أَشْهَدُ أَنْ لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ

گواهی می دهم که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست ، گواهی می دهم که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست.

أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُوْلُ اللّهِ، أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُوْلُ اللّهِ

گواهی می دهم که محمّد فرستاده الله است، گواهی می دهم که محمّد فرستاده الله است.

أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیًّا وَلِیُّ ٱللَّٰهِ ، أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیًّا وَلِیُّ ٱللَّٰهِ

گواهی می‌ دهم که علی ولی خداست

حَیَّ عَلَی الصَّلاهِ، حَیَّ عَلَی الصَّلاهِ

بشتابید به سوی نماز، بشتابید به سوی نماز.

حَیَّ عَلی الفَلٰاحِ، حَیَّ عَلی الفَلٰاحِ

بشتابید به سوی کامیابی، بشتابید به سوی کامیابی.

حَیَّ عَلیٰ خَیرِ الْعَمَلِ، حَیَّ عَلیٰ خَیرِ الْعَمَلِ

بشتابید به سوی کار خوب ، بشتابید به سوی کار خوب

قَدْ قٰامَتِ الصَّلاَهُ ، قَدْ قٰامَتِ الصَّلاَهُ

قطعا نماز برپاشد، قطعا نماز برپا شد.

اللّهُ‏ أَکْبَرُ ، اللّهُ‏ أَکْبَرُ

معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است.

لا إِلٰهَ إلّا اللّهُ

بجز الله دیگر معبود به حقی نیست.

اهمیت اذان و اقامه در احادیث

بالطبع با توجه تاکید اهل بیت و ائمه اطهار به قرائت اذان و اقامه قبل از نماز ، روایات و احادیث فراوانی را در این زمینه میتوان یافت که به چند مورد از آنها اشاره میکنیم.

• از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله ) نقل شده است: هر کسی برای خدا و خالص اذان بگوید، حق تعالی ثواب چهل هزار شهید و چهل هزار صدیق را به او کرامت میکند و به شفاعت او چهل هزار گناهکار داخل بهشت می شوند.
• در روایتی دیگر آمده است که چون مؤذن می‌گوید: أشهد أن لا اله الا الله، ۹۰ هزار ملک بر او صلوات فرستاده و برای او استغفار می‌کنند، در قیامت در سایه عرش الهی خواهد بود و ثواب گفتن اشهد أن محمدا رسول الله را چهل هزار ملک بنویسند و هر که به نماز جماعت حاضر شود و محافظت نماید بر صف اول و تکبیر اول امام را دریابد و آزار مسلمانی نکند، خدا ثواب مؤذنان را در دنیا و آخرت به او کرامت فرماید.
• همچنین از امام محمد باقر (علیه السلام) نقل شده است که هر کسی ۱۰ سال برای خداوند اذان بگوید خداوند گناهان او را بیامرزد، به قدر آنچه که چشمانش می‌بیند و صدایش در جانب آسمان بلند می‌شود و هر تر و خشکی که صدای او را بشنوند تصدیق او نمایند در آنچه می‌گوید و از ثواب هرکس که در آن مسجد با او به جماعت نماز می‌کند؛ بهره‌ای به او بدهند و به عدد هر که به صدای اذان او نماز می‌کند، حسنه بیابد.
• در حدیثی دیگر نیز از پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) منقول است که: مؤذنان امین مسلمانان اند، بر نماز و روزه ایشان و بر گوشت و خون ایشان. از حق تعالی چیزی سؤال نمی‌نمایند مگر آن که به ایشان عطا می‌فرماید، و در هیچ امری شفاعت نمی‌کنند مگر آن که شفاعت ایشان را قبول می‌نماید.
• در سندی معتبر نقل شده است که هشام بن ابراهیم به امام رضا (علیه السلام) شکایت کرد از بیماری و از این که او را فرزندی نمیشد. امام فرمودند که صدای خود را در خانه به اذان بلند کن. راوی گفت که چنین کردم؛ خداوند بیماریم را به صحت مبدل گردانید و فرزندانم بسیار شدند.
• در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده است که: هر کس چهل سال از برای خدا اذان بگوید خدا او را در روز قیامت با عمل چهل صدیق محشور گرداند و هر که بیست سال اذان بگوید، در قیامت به قدر آسمان اول او را نور کرامت فرماید و هر که ۱۰ سال اذان بگوید، خدا او را در قبه ابراهیم خلیل ساکن گرداند. و هر که یک سال اذان بگوید حق تعالی در قیامت گناهانش را بیامرزد اگرچه به سنگینی کوه احد باشد و هر که خالص از برای رضای خدا برای یک نماز اذان بگوید، حق تعالی گناهان گذشته ‌اش را بیامرزد و در بقیه عمر، او را از گناه حفظ نماید، و در بهشت او را در درجه شهیدان جا دهد.
• روایت دیگری نیز از حضرت محمد ( صلی الله علیه و آله) نوشته شده که فرموده اند: مؤذن را در ما بین اذان و اقامه، حق تعالی ثواب شهیدی کرامت می‌فرماید که در خون خود دست و پا زند.
• امام صادق (علیه السلام) نیز در این باره فرموده اند: هر کسی که به اذان و اقامه نماز گزارد در عقب او دو صف از ملائکه نماز کنند و اگر با اقامه تنها نماز کند یک صف از ملائکه در عقب او نماز کنند و در بعضی احادیث آن است که طول هر صفی از مابین مشرق و مغرب باشد و در بعضی اخبار وارد شده است که صف، کمترش مابین مشرق و مغرب باشد و بیشترش مابین زمین و آسمان.

معنای لغوی اذان و اقامه

واژه اذان اسم مصدر کلمه تاذین به معنای اعلان و فراخوانی میباشد. واژه اقامه نیز مصدر باب افعال به معنای ادامه دادن و یا بر پا داشت است.در اصطلاح فقهی، اذان و اقامه را به ذکرهایی خاص میگویند که برای اعلان پای نهادن به وقت نماز و ایجاد آمادگی برای برپایی آن قرائت میشوند.

تفاوت اذان و اقامه

اذان دارای ۱۸ جمله و اقامه دارای ۱۷ جمله میباشد. در حالت کلی و به بیان ساده، عبارات اقامه و اذان بجز در سه مورد، با یکدیگر یکسان هستند:

• تکبیر« الله اکبر» در اذان چهار بار و در اقامه دو بار است.
• عبارت «قد قامت الصلاه» در اذان نیست، اما در اقامه دو مرتبه گفته می‌شود.
• تهلیل «لا اله الا الله» پایانی در اقامه یک بار و در اذان دو بار است.

احکام مربوط به اقامه و اذان

• مستحب است که نمازگزار قبل از شروع نمازهای واجب روزانه، اذان و اقامه بگوید، خواه فرد نمازگزار مسافر بوده و نمازش شکسته باشد، خواهنماز قضا باشد یا ادا. البته پیش از نماز عید فطر و قربان مستحب است به جای اذان و اقامه سه مرتبه «ألصّلاه» گفته شود.
• در روز اول که بچه بدنیا می آید قبل از آنکه بند نافش بیفتد، مستحب است در گوش راست بچه اذان و در گوش چپ او اقامه خوانده شود.
• «أشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِی اللّه» جزو اذان و اقامه نیست، ولی بهتر است پس از «أشهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّه» به قصد قربت گفته شود.
• موالات در میان جمله های اذان و یا اقامه باید رعایت شود و نباید میان جمله‏ ها بیش از حد معمول فاصله بیفتد. در غیر این صورت باید دوباره خوانده شود.
• بین گفتن اذان و اقامه و نماز نباید فاصله ی زیادی بیفتد اگر این فاصله بین هرکدوم بیشتر از حد معمول بود مستحب است که دوباره خوانده شود.
• اذان و اقامه را پس از رسیدن وقت اذان باید خواند.
• ترتیب خواندن اذان و اقامه نیز باید حفظ شود و ابتدا اذان و سپس اقامه گفته شود و اگر عکس این اتفاق بیفتد، صحیح نیست.
• نمازگزار هنگام خواندن اقامه باید ایستاده و با وضو باشد و بنا بر احتیاط واجب به سمت قبله و بدنش آرام باشد. همچنین مستحب است که اقامه را آرام تر از اذان بخواند.
• اگر برای نماز جماعتی اذان و اقامه گفته باشند، کسی که با آن جماعت نماز می‏خواند نیازی به قرائت این دو بصورت فردی ندارد.
• اگر نمازگزار قبل از گفتن اقامه شک کند که اذان گفته یا نه، بنا را بر این بگذارد که نگفته و اذان بگوید. ولی اگر مشغول اقامه است و شک کند که اذان گفته یا نه گفتن آن لازم نیست.