نماز و اعمال دهه اول محرم
ماه محرم، نخستین ماه قمری و نیز نخستین ماه حرام است، به همین دلیل محرم نامیده شده است. در ماه های حرام جنگ و خون ریزی حرام است. اما سپاه یزید علاوه بر اینکه در این ماه، به جنگ پسر پیامبر(صلی الله علیه و اله) رفت. خون ایشان و یاران با وفایشان را نیز بر صحرای کربلا زیر سم ستوران لگدمال کرد. چه بد عاقبتی در انتظارشان است! شیعیان در این ماه، به سوگ شهدای کربلا نشسته و عزاداری می کنند تا مگر اندکی در اندوه و ماتم خاندان رسول الله سهیم باشند. در اسناد و روایات برای دهه اول این ماه، که ایام سوگواری بر شهادت سید الشهدا(علیه السلام) است، اعمالی روایت شده که انجام آنها میتواند در کسب حال معنوی و ثواب بیشتر و تقرب به معبود و امام حسین(ع) انسان را یاری کند. در این مقاله به نماز و اعمال دهه اول محرم خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
در اهمیت ماه محرم
ماه محرم، از این جهت برای شیعیان حائز اهمیت است که شهادت جان گداز امام حسین ( علیه السلام) و اسارت خاندان ایشان و حوادث و حواشی واقعه کربلا، در این ماه رخ داده است. اما، تاریخ شاهد وقایع و اتفاقات بزرگ دیگری نیز در ماه محرم بوده است. از آن جمله غزوه ذات الرقاع، ماجرای خیبر، ماجرای عبور حضرت موسی (علیه السلام) از نیل و هلاکت فرعونیان، عروج حضرت ادریس (علیه السلام) به ملکوت آسمان، استجابت دعای حضرت ذکریا(علیه السلام)، کشته شدن امین برادر مأمون عباسی، قتل جعفر برمکی و شکست و انقراض برمکیان از جمله اتفاقات مهم این ماه است.
اعمال دهه ی اول محرم
شیعه ی محب اهل بیت، متصل به دنبال کسب رضای پروردگار و تقرب به بارگاه معصومین (علیه السلام) بوده و هست. از این رو، در مناسبت های مذهبی، به دنبال اعمالی است که این امر را برایش امکان پذیر نماید. ماه محرم به سبب تلاقی نام آن با نام حسین (علیه السلام )، بابی از معنویات را به روی شیعیان گشوده است. نماز، دعا، زیارت، روزه داری، صدقه دادن، احیا و… از جمله اعمالیست که برای دهه اول ماه محرم سفارش شده است. و فضیلت عبادت جمیع ملائکه و هفتاد سال عبادت برای آن ذکر شده است. در ادامه هر یک را به تفصیل بررسی خواهیم کرد.
اعمال شب اول ماه محرم
برای شب اول ماه محرم، اعمالی ذکر شده است. از جمله این اعمال میتوان به احیا و شب زنده داری، نماز مخصوص شب اول و نیایش و دعا اشاره کرد.
- احیا و شب زنده داری: مستحب است شب اول ماه محرم را به عبادت بپردازید.
- نماز مخصوص شب اول محرم: در کتاب ارزشمند« اقبال» که سید ابن طاووس(علیه الرحمه) آن را نگاشته است، برای شب اول ماه محرم چند نماز ذکر شده است:
-
- نماز صد رکعتی: صد رکعت نماز به این صورت که در هر دو رکعت یک سلام دهد. در هر رکعت، سوره های حمد و توحید هر کدام یک بار خوانده می شود.
- نماز دو رکعتی: دو رکعت نماز به نیت نماز شب اول محرم به این صورت که در رکعت اول بعد از سوره حمد، سوره انعام و در رکعت دوم بعد از سوره حمد، سوره یس خوانده می شود.
- نماز دو رکعتی: دو رکعت نماز، به این صورت که در هر رکعت بعد از سوره حمد، یازده بار سوره توحید خوانده می شود. در فضیلت این نماز همین بس که پیامبر اکرم ( صل الله علیه و اله و صلم) فرمودند:« هر کس این نماز را اقامه کند و فردای آن را که روز اول محرم است ، روزه بدارد ، پاداش آن مانند کسی است که کل سال را اعمال نیک انجام داده و خداوند در طول سال از او محافظت می کند و اگر بمیرد، به بهشت خواهد رفت.» [۱]
- نیایش و دعا: راز و نیاز و دعا و نیایش با معبود، همواره مورد توجه بزرگان دین و معصومین(علیهم السلام) بوده است. برای شب اول ماه محرم نیز، خواندن دعا و نیایش با کردگار بسیار توصیه شده است. کما اینکه احیا و شب زنده داری با اقامه نماز و قرائت دعا و نیایش عجین است.
اعمال روز اول ماه محرم
شیخ عباس قمی( رحمه الله علیه) در مفاتیح الجنان، برای روز اول محرم دو عمل ذکر کرده است: اول، روزه و دوم نماز و دعا
- روزه ی روز اول محرم: ابن شبیب که از شاگردان و یاران امام رضا ( علیه السلام) و امام جواد( علیه السلام) از قول امام هشتم نقل می کند که : « هر کس این روز را روزه بدارد و دعا کرده خداوند را بخواند ، دعای او مستجاب خواهد شد همان گونه که ذکریا ( علیه السلام) در این ماه مستجاب شد. ( مخصوصاً دعا برای طلب فرزند)
- نماز روز اول محرم : سیره پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و اله و سلم) بر مبنای عبادت خداوند است. امام رضا ( علیه السلام) فرمودند : « حضرت محمد صلوات الله در روز اول محرم دو رکعت نماز می خواند( به کیفیت نماز صبح) و پس از فراغت از نماز، دست ها را بلند می کردند و دعای مذکوره را سه بار می خواندند .» [۲] که مطلع نخست آن دعا چنین است:« اللهم انت الاله القدیم و هذه سنه حدیدا»[۳]
اعمال روز سوم ماه محرم
از شیخ طوسی ( رحمه الله علیه) نقل است که روزه گرفتن در دهه اول ماه محرم چه بسا روزه تمام ماه دارای فضیلت بسیار است به جز تاسوعا و عاشورا که کراهت دارد. بر اساس روایات، روز سوم ماه محرم، همان روزی است که حضرت یوسف( علیه السلام) از زندان رهایی یافت و به روایت دیگر، همان روزی است که از چاه بیرون شد. هر کس این روز را روزه بگیرد، خداوند متعال هر مشکلی را بر او آسان نماید و غم و اندوه را از وی براند[۴]
اعمال شب نهم محرم(تاسوعا)
در کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی، برای شب تاسوعا، احیا و شب زنده داری و اقامه نماز چهار رکعتی و صد رکعتی شب عاشورا، سفارش شده است. ( که به نحوه خواندن در بند اعمال شب عاشورا اشاره خواهد شد.)
اعمال روز نهم محرم(تاسوعا)
روز نهم ماه محرم الحرام، روز تاسوعا است و از امام صادق( علیه السلام) روایت است که :« تاسوعا همان روزی است که امام حسین( علیه السلام) و یارانشان را در صحرای کربلا، محاصره کردند و سپاه شام، همگی بر قتال ایشان، اجتماع کردند و ابن مرجانه و عمرابن سعد، مسرور شدند از دیدن کثرت سپاه و بسیاری لشکر خود که جمع کرده بودند و امام حسین( علیه السلام) و یارانش را ضعیف شمردند چون یقین داشتند از اهالی کوفه و عراق، کسی به یاری او نخواهد آمد. آنگاه پدرم فرمود :« یا ضعیف غریب»[۵]
برای روز نهم محرم اعمالی چون زیارت امام حسین ( علیه السلام) و زیارت حضرت عباس( علیه السلام) و خواندن زیارت عاشورا و زیارت وارث و نفرین و لعنت فرستادن بر قاتلان حسین( علیه السلام) و سوگواری و اقامه عزا برای شهدای کربلا و اطعام و نذری دادن سفارش شده است.
- زیارت امام حسین( علیه السلام) و زیارت حضرت ابوالفضل العباس( علیه السلام ): محرم ، منسوب به امام حسین ( علیه السلام) و تاسوعا، منسوب به ابوالفضل العباس( علیه السلام) است.
- زائر سید الشهدا و عباس ( علیه السلام) در این روز، ثواب حج و عمره مکرر را خواهد داشت و با شهدای کربلا محشور خواهد شد در حالی که آغشته به خون حسین ( علیه السلام) است.
- خواندن زیارت عاشورا: زیارت عاشورا زیارتی است که فرشتگان آن را می خوانند و برای کسی که آن را می خواند، صد هزار هزار درجه منظور خواهد شد و مرتبه او همانند یاران و اصحاب شهید امام حسین( علیه السلام ) خواهد بود.
- خواندن زیارت وارث: این زیارت، یکی از زیارتنامه های معروف امام حسین( علیه السلام ) است که خواندن آن در روز تاسوعا توصیه شده است.
- لعنت فرستادن بر قاتلان امام حسین( علیه السلام ): هزار مرتبه لعنت کند قاتلان امام حسین( علیه السلام ) را با ذکر« اللهم العن قتله الحسین( علیه السلام )».
- اطعام و نذری دادن: امام صادق( علیه السلام ) در روایتی فرمودند: به ازای هر درهمی که در راه امام حسین( علیه السلام ) هزینه می شود، ده هزار برابر پاداش خواهد بود و درجه و مرتبه او به همان اندازه در آسمان بالا خواهد رفت.
- سوگواری برای امام حسین( علیه السلام ): برای روز نهم محرم، عزاداری و سوگواری بر امام حسین( علیه السلام ) سفارش شده است.پاداش اشکهایی که به خاطر حسین( علیه السلام ) بر گونه ها جاری می شود، بخشیده شدن تمام گناهان است.
اعمال شب عاشورا یا شب دهم محرم
سید بن طاووس در کتاب اقبال برای این شب، دعاها و نمازهای بسیار بافضیلت ذکر کرده است:
- ادای دین: اگر حق الناس بر ذمه دارید، در این شب به تأسی از امام حسین( علیه السلام ) دین خود را ادا کنید.
- احیا و شب زنده داری: مستحب است در شب عاشورا، احیا گرفته به خواندن نماز و دعاهای ذکر شده مداومت ورزید.
- نماز صد رکعتی: در هر رکعت بعد از حمد، سه بار سوره توحید خوانده می شود. بعد از پایان نماز، هفتاد مرتبه این ذکر را بگوید:« سبحانَ الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم »
- نماز چهار رکعتی: در آخر شب، چهار رکعت نماز به نیت نماز شب عاشورا خوانده می شود و در هر رکعت، معوذتین و توحید و آیه الکرسی ده بار قرائت می شود. بعد از پایان نماز، صد مرتبه سوره توحید خوانده شود.
- نماز چهار رکعتی: در هر رکعت، یک حمد و پنجاه مرتبه سوره توحید خوانده می شود. این نماز مطابق نماز امیر المؤمنین است که بسیار فضیلت دارد.
- زیارت امام حسین( علیه السلام ): اگر کسی را توفیق آن باشد که در این شب، در کربلا باشد و امام حسین( علیه السلام ) را زیارت کند و بیتوته کند نزد آن حضرت تا صبح، خداوند او را محشور می فرماید در زمره شهدا در حالی که آلوده به خون امام حسین( علیه السلام ) باشد.
اعمال و نماز روز عاشورا یا دهم محرم
روز، عاشورا، روز شهادت امام حسین( علیه السلام ) و روز مصیبت و حزن ائمه اطهار( علیهم السلام) است. برای این روز، اعمال و ادعیه از جانب بزرگان دین سفارش شده است:
- عزاداری برای سید الشهدا( علیه السلام ): مستحب است در این روز، برای امام حسین( علیه السلام ) و یاران شهیدش، سوگواری و تعزیت کنید. جاری شدن اشک بر روی گونه ها در عزای حسین( علیه السلام ) برابر با بخشیده شدن تمام گناهان است.
- زیارت امام حسین( علیه السلام ): هر که می تواند در این روز به زیارت حسین( علیه السلام ) برود که پاداش آن معادل حج و عمره و ثواب شهدای بدر است.
- خواندن زیارت عاشورا: امام باقر( علیه السلام) فرمود: هنگامی که این زیارت را خواندی، در حقیقت او را به چیزی خواندی که هر یک از ملائکه که بخواهند او را زیارت کنند، به آن می خوانند و خداوند برای تو هزار هزار حسنه می نویسد و از تو هزار هزار سیئه دور می نماید و تو را هزار هزار مرتبه بالا می برد. به سان کسانی خواهی بود که در رکابش شهید شدند. حتی در درجه و مرتبه هم با آنان شریک خواهی شد.[۶]
- خواندن زیارت عاشورا (غیر معروفه): فضیلت خواندن آن همانند خواندن زیارت عاشورا است.
- خواندن زیارت وارث: امام صادق( علیه السلام ) درباره فضیلت خواندن آن فرمود:« اگر می خواهید امام حسین( علیه السلام ) را زیارت کنید، زیارت وارث را بخوانید.
- نفرین و لعنت بر قاتلان آن حضرت: مستحب است در این روز لعن کنید قاتلان ابا عبد الله را با ذکر« اللهم العن قتله الحسین( علیه السلام ) هزار مرتبه
- رساندن آب به مردم: مستحب است در این روز به تأسی از ابوالفضل العباس( علیه السلام ) به مردم، آب بدهید.
- خواندن دعای عشرات: این دعا را، امیر المؤمنین علی( علیه السلام ) به امام حسین( علیه السلام ) آموخت و پس از ذکر ثواب بی حد آن، ایشان را انذار دادند که « چون شهادتت نزدیک شد، این دعا را به جز خاندان و دوستان و یاران خود بر کسی تعلیم مکن، چرا که برای خواننده آن، همه نوع حاجات روا می شود، حتی حاجات ناروا»[۷]
- خواندن هزار مرتبه سوره توحید: روایت است از امام صادق( علیه السلام ) که هر کس در روز عاشورا، هزار مرتبه سوره توحید را بخواند، خداوند به او نظر رحمت می نماید و هر که خدا، بر او نظر رحمت نماید، هرگز او را عذاب نخواهد کرد.
- امساک از خوردن و آشامیدن بدون قصد روزه: مستحب است به تأسی از خاندان امام حسین( علیه السلام )، در روز عاشورا بدون قصد روزه داری، از خوردن و آشامیدن امساک نماید.
- پرهیز از ذخیره قوت و آذوقه: شایسته است که شیعیان در این روز، از امور دنیوی دست شسته، به عزاداری بپردازند، از این رو، ذخیره قوت و آذوقه در روز عاشورا نهی شده است.
پی نوشت ها
۱-قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، ص ۵۷۸
۲-همان، ص ۵۷۸
۳-همان، ص ۵۷۸ و ۵۷۹
۴-همان، ص ۵۸۰
۵-همان، ص ۵۸۰
۶-ابن قولویه، کامل الزیارات، ص ۷۴
۷-ابن طاووس، جمال الاسبوع، ص ۴۵۶-۴۵۳
