اقسام آب ها و احکام آن
آب! تنها مایعی که در متون و احکام اسلامی، از آن به عنوان پاک کننده ی نجاست یاد شده است. اعمالی مانند غسل و وضو نیز فقط با آب صحیح است و بعضی از نجاسات نیز فقط با آب پاک می‌شوند. در قرآن کریم و سایر متون اسلامی، آب دارای اهمیت بسیاری است و آیات متعددی درباره ی آن، نازل شده و احکام و آداب فراوانی نیز برای آن، ذکر شده است. چنانچه در آیه ۴۸ سوره فرقان از آن به عنوان رحمت و مایه طهارت و پاکی یاد شده است:«وَهُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ بُشْرًا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ ۚ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا»؛ و او خدایی است که بادها را برای بشارت پیشاپیش باران رحمت خود فرستاد، و از آسمان آبی طاهر و مطهّر نازل کردیم. در این مقاله قصد داریم به اقسام آب ها و احکام آن بپردازیم. با ما همراه باشید.
اقسام آب ها
آب از نظر ماهیت، یا مطلق است یا مضاف، و از لحاظ تغییرپذیری از نجاست، یا کثیر است یا قلیل؛
آب مضاف، به آبی گفته می شود که آن را از چیزی بگیرند مثل آب میوه و گلاب و یا اینکه با چیزی مخلوط کنند مانند آبی که به اندازه ای با گِل، شکر و مانند آن مخلوط شده باشد به حدی که عرفاً دیگر نتوان به آن «آب» گفت.
آب مطلق، به آبی گفته می شود که اطلاق کلمه ی آب بر آن، به تنهایی و بدون هیچ قید و شرطی صحیح باشد، مانند آب باران، آب چشمه، آب دریا، آب چاه و مانند آن. آب قلیل و آب کثیر از اقسام آب مطلق هستند.
آب قلیل، به آبی گفته می شود که در برخورد با نجاست نجس می‌شود.
آب کثیر، به آبی گفته می شود که؛ صرف برخورد با نجاست، آن را نجس نمی کند بلکه تنها وقتی نجس می‌شود که رنگ، بو یا مزه نجاست بگیرد. آب جاری، چشمه، چاه، باران و آب کُر از اقسام آب کثیر هستند.
احکام آب ها
احکام آب مضاف
آب مضاف در صورتی که از اصل پاک باشد و با نجاستی هم برخورد نکرده باشد، طاهر است، ولی به اجماع فقها، رافع حدث نیست یعنی نمی‌توان با آن آب، وضو گرفت یا غسل انجام داد و گفته شده که، حتی در حالت اضطرار نیز، نمی تواند خبث (نجاست) را برطرف سازد و چنانچه با نجس یا متنجِّس [۱]، هر اندازه هم که اندک باشد، برخورد کند، نجس می‌شود. مگر این که آب مضاف، از بالا به سوی پایین جریان یابد و نجاست، در پایین با آن برخورد کند، در این صورت است که بخش بالایی آن متنجّس نمی‌گردد؛ به عنوان مثال، وقتی از لیوان بر دست نجس آب میوه ریخته شود آنچه که در لیوان است نجس نمی‌شود، حتی در صورتی که با آب میوه ی نجس شده ای که در دست است، متصل باشد، [۲]
بصورت کلی، احکام زیر بر آب مضاف، مترتب است؛
- آب مضاف، چیز نجس را پاک نمی‌کند به این معنی که جزء مطهرات نیست.
- آب مضاف با برخورد به نجاست، نجس می‌شود، هر چند که مقدارنجاست کم باشد و بـــو یا رنگ و مزه ی آب عوض نشود و هر چند که مقدار آب مضاف به اندازه ی آب کُر باشد.
- وضو گرفتن و غسل کردن با آب مضاف باطل است.
مسائل مربوط به آب مضاف
مسئله ۱- همچنین در صورتی که آب مضاف، با فشار، با نجاست تماس بیابد، حتی چنانچه، نجاست بالاتر از آب مضاف باشد، آب نجس نمی شود، مانند فوران آبِ مضاف بر نجس. [۳][۴]
مسئله ۲- آب مضافِ نجس شده، با پیوستن به آب کر یا جاری، البته به شرطی که آب کر یا جاری از اطلاق خارج نگردد، پاک می شود به شکلی که آب مضاف هم به آبِ مطلق تبدیل شده و پاک می‌شود و می‌توان با آن، رفع حدث و ازاله ی خبث کرد. [۵] [۶]
مسئله ۳- آبی که قبلاً مطلق بوده ولی حالا مشخص نیست که مضاف شده یا نه، در حکم آب مطلق است؛ یعنی چیز نجس را پاک می‌کند و اعمالی مثل وضو و غسل با آن صحیح است، همچنین آبی که قبلاً مضاف بوده ولی اکنون معلوم نیست که مطلق شده یا نه، در حکم آب مضاف است؛ یعنی چیز نجس را پاک نمی‌کند و اعمالی مانند وضو و غسل با آن باطل خواهد بود.
مسئله ۴- آبی که مطلق یا مضاف بودن آن مشخص نیست و معلوم هم نباشد که قبلاً مطلق بوده یا مضاف، نمی تواند نجاست را پاک کند و اعمال نظیر وضو و غسل نیز با آن آب باطل است، ولی در صورتی که به اندازه آب کر یا بیشتر از آن باشد و در موقعیتی، نجاست به آن برسد، حکم به نجس بودن آن آب نمی‌شود، هرچند که احوط اجتناب است و این احتیاط ترک نشود.
مسئله ۵- آبی که موقع شستن و برطرف کردن نجاست از شیءِ نجس جدا می‌شود «غُساله» نام دارد. در صورتی که بخواهید با آب قلیل چیز نجس شده ای را پاک کنید، غساله ی اول، که به وسیله ی فشار یا خود به خود از آن خارج می‌شود، نجس است و چنانچه از چیزهایی است که با یکبار شستن، پاک نمی شود و باید دو مرتبه شسته شود، لازم است که از غساله دوم نیز اجتناب شود.
احکام آب مطلق
آب مطلق یا آب خالص، یا از آسمان می‌بارد که همان باران است و یا از زمین (سفره های آب زیر زمینی) می‌جوشد که همان آب جاری است. اما اگر خود به خود از زمین نجوشد و همان جا باشد و انسان برای رسیدن به آن، حفاری نماید، آب چاه است. اما، آبی که نه از آسمان می بارد و نه از زمین می‌جوشد، آب راکد است که اگر حجم آن تقریباً به اندازه ی ۳۸۴ لیتر باشد، آب کر و در صورتی که کمتر از آن باشد آب قلیل خواهد بود.
احکام زیر بر آب مطلق مترتب است:
- آب مطلق از مطهرات است بدین معنی که چیز نجس را پاک می‌کند.
- آب مطلق البته، غیر از آب قلیل، تا زمانی که بر اثر تماس با نجاست، رنگ، بو یا مزه ی نجاست نگرفته باشد، پاک است.
- وضو گرفتن و غسل کردن با آب مطلق صحیح است.
مسائل مربوط به آب مطلق
مسئله ۱- برای اینکه آثار و احکام شرعی آب مطلق، بر آبی مشتمل شود، صدق عنوان مطلق به آن از نظر عرفی کفایت می کند، بنابراین، با توجه به این که، صرفِ ناخالصی و غلظتِ آب به علت وجود املاحِ مختلف، مانع از اطلاقِ عنوانِ آب مطلق بر آن نمی‌شود، بر این اساس، جایز است با آب دریایی که بر اثر وجود املاحِ مختلف و فراوان غلیظ شده است، مانند آب دریاچه ی ارومیه، چیزهای نجس را پاک کرد و با آن اعمالی مثل غسل و وضو را انجام داد.
بنابر این آبهای معدنی و نیز آب برخی از دریاچه ها که با نمک مخلوط شده است و نیز آب لوله کشی که در آن کلُر یا ماده ضد عفونی مشابه ریختهاند، در حکم آب مطلق هستند، مگر در صورتی که مقدار ماده ی مخلوط شده (در اینجا نمک و کلر و …) به قدری زیاد باشد که دیگر به آن «آب مطلق» نگویند.
مسئله ۲- هرگاه آب را به جایی نسبت دهیم که در صورت خارج کردنِ آب، از آنجا، باز هم بتوانیم به آن، فقط عنوان آب بدهیم، چنین آبی، آب مطلق است، مانند آب دریا، آب چاه، آب رودخانه و … همچنین آبی که به وسیله ی عبور از خاک متغیر شده باشد، که در این صورت آب از آن جدا شده و اصطلاح آب مطلق، بر آن صدق می‌کند.[۷]
مسئله ۳- انجام طهارت با هر آب مطلقی که صفاتِ ذکر شده را داشته باشد و با هر وصفی از قبیل گوارایی و شوری، گرمی و سردی، نزول از آسمان یا جوشش از زمین، مباح است. دلیل حکم مباح بودن و جوازِ آن، نصوص یاد شده از کتاب و سنت است.[۸][۹]
اقسام آب مطلق
آب مطلق بر پنج قسم است:
آب کُر (تقریباً معادل ۳۸۴ لیتر) [۱۰]
آب قلیل (کمتر از ۳۸۴ لیتر)
آب جاری (از زمین می جوشد)
آب باران (از آسمان می بارد)
آب چاه (راکد)
امام خمینی (قدّس‌سرّه) در کتاب تحریرالوسیله در بیان اقسام آب مطلق چنین نوشته است: «المطلق اقسام: الجاری و النابع بغیر جریان، و البئر و المطر و الواقف و یقال له: الراکد.» [۱۱]؛ اقسام آب مطلق: آب جاری و آبی که (از زمین) می‌جوشد ولی جریان ندارد و آب چاه و آب باران و آب ایستاده، که به آن «راکد» می‌گویند. به این توصیف، آب کر و آب قلیل قسیم یکدیگر در نظر گرفته شده و از آن دو با تعبیر واقف و راکد یاد شده است.
احکام آب کر
با توجه به احکام وفتاوا، کُرّ، آبِ غالب بر نجاست است، بنابراین در صورتی که غلبه آب مطلق بر چیزِ نجس باشد به نحوی که عین نجاست و یا بو، رنگ و مزه ی آن باقی نباشد و در اثر آن آب، نجاست برطرف شود، پاک شده و محکوم بطهارت است و آنچه مهم است و در اینجا موضوعیت دارد و ملاکِ طهارت است، ازاله و برطرف شدن عینِ نجاست و ترکیبات و آثار آن می باشد بهر نحوی که باشد.
آب کر، بنابر اقوی، به مقدار آبی اطلاق می شود که اگر آن را، در ظرفی که طول و عرض و عمقِ آن هر یک به اندازه ی سه وجب باشد بریزند، آن را پر کند و وزن آن هم از صد و بیست و هشت مَنِ تبریزی، بیست مثقال کمتر باشد و یا اینکه بر حسب کیلو ۷۴۰/۳۷۶ کیلوگرم باشد، و به‌حسب لیتر هم به همین مقدار می باشد. [۱۲] بنابراین آب لوله کشی که معمولاً متصل به منبعی بزرگ است و همچنین هر لوله ی دیگری ای که متصل به آب کر باشد، حکم آب کر را دارد.
مسائل مربوط به آب کر
مسئله ۱- اگر عین نجاست مثل: خون، ادرار، مشروبات الکلی و یا هر چیزی که به نحوی نجس شده و حامل عینِ نجاست است به آب کر برخورد کند، در صورتی که رنگ، بو و یا مزه آب را تغییر دهد، آب کر نجس می شود، ولی چنانچه تغییر ندهد و یا به چیز دیگری غیر از عین نجاست تغییر دهد، نجس نخواهد شد، هر چند که شایسته است در صورت دسترسی، از آب پاک و نظیف استفاده شود.
مسئله ۲- در صورتی که بوی آب کر به واسطه ی تماس با عاملی غیر از نجاست تغییر کند، آن آب، نجس نمی‌شود، و تا زمانی که به آب مضاف بدل نشده، پاک کننده است.
مسئله ۳- چنانچه عین نجاست به آبی که مقدارِ آن، بیشتر از مقدار کر است برسد و بو یا رنگ و مزه و یا بخشی از آن را تغییر دهد، در صورتی که مقداری از آن آب که تغییر نکرده، کمتر از میزانِ کر باشد، تمام آن آب نجس می شود، اما اگر مقداری از آب که تغییری نکرده، به اندازه ی کر یا بیشتر از کر باشد، تنها آن مقداری که تغییر کرده، نجس است و مابقی پاک خواهد بود.
مسئله ۴- اگر چیز نجس شده را زیر شیرِ آبی که متصل به کر است شست و شو کنند، آبی که از آن می ریزد، در صورتی که متصل به آبِ کر باشد و رنگ و بو یا مزه ی نجاست را به خود، نگرفته باشد و عین نجاست هم در آن نباشد، پاک خواهد بود.
مسئله ۵- در صورتی که مقداری از آب کر یخ ببندد و بقیه ی آن به اندازه ی کر نباشد، اگر نجاست به آن قسمت یخ نزده برسد نجس می شود و هر مقدار از یخ هم که آب شود نجس خواهد شد.
مسئله ۶- اگر انسان شک داشته باشد آبی که قبلاً به اندازه کر بوده، اکنون از کر کمتر شده است یا نه، چنانچه تفاوت محسوسی نکرده باشد، همچنان حکم آب کر بر آن مترتب است؛ به این معنی که نجاست را پاک می کند و در صورتی که نجاستی هم به آن برسد نجس نمی شود ولی آبی که قبلاً مقدارِ آن، از کر کمتر بوده و انسان شک دارد که اکنون به اندازه کر شده یا نه، حکم آب کر را ندارد.
مسئله ۷- آبی که از فوّاره بیرون می آید، در صورتی که متصل به آب کر باشد، شیء نجس، آب نجس و نیز هر متنجس دیگری را که قابل تطهیر با آب است، پاک می کند، اما در صورتی که قطره قطره روی چیز یا آبِ نجس بریزد، آن را پاک نخواهد کرد، مگر آنکه چیزی روی فواره ی آب بگیرند، تا آبِ آن قبل از قطره قطره سرازیر شدن، به آبِ نجس متصل شود و بهتر این است که آب فوّاره با آن آب نجس، مخلوط شود.
مسئله ۸- کر بودن آب از سه راه اثبات می شود:
- خود انسان به کر بودن آن آب، یقین حاصل کند.
- دو مرد عادل به کر بودن آن آب، شهادت دهند.
- شخصی که آب در اختیار اوست و به بی اعتنایی به مسائل و احکام شرعی معروف نیست، از کر بودن آب خبر دهد.
آب قلیل
آب قلیل، آبی است که مقدارِ آن، کمتر از کر باشد و از زمین هم نجوشد و آب باران (در حال باریدن) هم نباشد.
احکام و مسائل مربوط به آب قلیل
مسئله ۱- چنانچه آب قلیل روی چیزی که نجس شده، بریزد و یا چیز نجس به آب قلیل برسد، آن آب، نجس می شود، ولی در صورتی که آب قلیل را از بالا روی چیز نجس بریزند، آن مقداری که به چیز نجس میرسد، نجس و آن مقداری که بالاتر از آن باشد پاک است.
مسئله ۲- چنانچه آب قلیل مثل یک فواره با فشار از پایین به سمت بالا برود، اگر نجاست به بالا برسد، آبِ قسمت پایین نجس نمی‌شود، ولی در صورتی که نجاست به پایینِ آب برسد، بالا هم نجس می شود.
مسئله ۳- آب قلیلی که برای شست و شو و طهارتِ عین نجاست روی چیز نجس ریخته می شود و از آن جدا می گردد، نجس است و بنابر احتیاط واجب، لازم است از آب قلیلی هم که بعد از برطرف شدن عین نجاست، برای آب کشیدن چیز نجس روی آن می‌ریزند و از آن جدا می‌شود اجتناب کنند. ولی آبی که با آن مخرج غائط را می‌شویند با حصول پنج شرط پاک است:
- بو یا رنگ و یا مزه نجاست نگرفته باشد؛
- عامل نجاستی از خارج به آن نرسیده باشد؛
- نجاست دیگری مثل خون یا بول یا غائط از آن، بیرون نیامده باشد؛
- ذره های غائط در آن آب پیدا نباشد؛
- نجاست، بیشتر از حد معمول، به اطراف مخرج نرسیده باشد.
آب جاری
آب جاری، آبی است که از زمین جوشیده و بر روی آن جریان داشته باشد، مانند آب چشمه و قنات.
احکام و مسائل مربوط به آب جاری
مسئله ۱- آب جاری، حتی اگر کمتر از آب کر باشد، در صورتی که نجاست به آن برسد، تا وقتی که بو یا رنگ یا مزه آن به دلیل تماس با نجاست تغییر نکرده باشد، پاک است.
مسئله ۲- چنانچه نجاستی با آب جاری برخورد کند، مقداری از آن آب، که بو یا رنگ و یا مزه‌اش به واسطه ی تماس با نجاست تغییر کرده، نجس است ولی طرفی از آن، که متصل به چشمه (منبع آب جاری) است، حتی اگر مقدارِ آن، کمتر از کر باشد، پاک است و آبهای طرف دیگر نهر، اگر به اندازه کر باشد و یا به واسطه آبی که تغییری نکرده است، به آب طرفِ چشمه متصل باشد، پاک است، و در غیر این صورت نجس است.
مسئله ۳- آب چشمه‌ای که جاری نیست، لیکن، به گونه ای است که چنانچه مقداری از آن را بردارند، باز هم می‌جوشد، در حکم آب جاری است، به این معنی که اگر نجاست به آن برسد، مادامی که بو یا رنگ و یا مزه ی آن به واسطه برخورد با نجاست تغییر نکرده، پاک است. همچنین آبی که کنار نهر ایستاده و به آب جاری متصل است، در نجس نشدن حکم آب جاری را دارد.
مسئله ۴- چشمه های فصلی مانند چشمه ای که مثلاً در فصل زمستان می‌جوشد و در فصل تابستان از جوشش می افتد، مادامی که می‌جوشد، در حکم آب جاری است.
مسئله ۵- آبی که بر روی زمین جاری است، ولی از زمین نمی جوشد، در صورتی که کمتر از مقدار کر باشد و نجاست به آن برسد، نجس می شود. اما چنانچه از بالا با فشار به پایین بریزد، اگر نجاست به پایین آن برسد، قسمت بالای آن نجس نمی‌شود.
مسئله ۶- آب حوض حمام یا استخر، اگرچه میزان آن، کمتر از مقدار کر باشد، در صورتی که به خزینه ای که آب آن به اندازه کر است متصل باشد، در حکم آب جاری است.
مسئله ۷- آب لوله‌های ساختمان و آب لوله های حمام که از شیرها و دوش‌ها می‌ریزد ، در صورتی که متصل به آب کر یا شبکه آب شهری باشد، در حکم آب کر است.
آب باران
احکام و مسائل مربوط به آب باران
مسئله ۱- در صورتی که به چیز نجسی که عین نجاست در آن نیست، یک بار باران ببارد، محلی که باران به آن رسیده پاک می‌شود، و در فـرش و لباس و مانند اینها فشار لازم نیست، لیکن باریدن چند قطره فایده ندارد، بلکه باید باران به حدی باشد که عرفاً بگویند باران می‌آید و به حدّ جاری شدن برسد؛ و چنانچه زمین، به گونه ای است که آب در آن جاری نمی شود، کافی است به حدی باران ببارد که اگر بر زمین سخت می بارید، بر روی آن جریان پیدا می کرد.
مسئله ۲- در صورتی که باران، به عین نجاست ببارد و به جای دیگر نیز ترشح کند، اگرعین نجاست همراه آن نباشد، و بو یا رنگ یا مزه ی نجاست، نگرفته باشد، پاک است. لیکن اگر باران بر خون ببارد و به جای دیگر ترشح کند، چنانچه ذره ای خون در آن وجود داشته باشد، یا آنکه بو یا رنگ یا مزه خون گرفته باشد، نجس خواهد بود.
مسئله ۳- چنانچه عین نجاست بر روی بام عمارت باشد، تا زمانی که باران بر روی بام می‌بارد، آبی که به چیز نجس برخورد کرده و از سقف یا ناودانِ بام سرازیر می شود، اگر که صفاتِ عین نجاست را نداشته باشد و تبدیل به مضاف نشده باشد، پاک است؛ و بعد از تمام شدنِ باران، چنانچه معلوم باشد آبی که می‌ریزد به چیز نجس برخورد کرده است، بنابراین، نجس می باشد.
مسئله ۴- اگر باران بر روی زمین نجسی ببارد، آن زمین پاک می‌شود و چنانچه باران بر روی زمین جریان یابد و در هنگام بارش باران به نقطه ی نجسی که زیر سقف است برسد، آنجا را نیز پاک می‌کند، البته به شرطی که مضاف یا متغیر به نجاست نشده باشد.
مسئله ۵- خاک نجسی که به دلیل بارش باران، گِل شود، پاک شده است؛ چنانچه آب باران به همه جای خاک برسد و بنابر احوط هنگام مخلوط شدن با خاک، تبدیل به آبِ مضاف نشده باشد.
مسئله ۶- موقعی که آب باران در جایی جمع شود، اگرچه مقدارِ آن کمتر از مقدار کر باشد، چنانچه در هنگام بارش باران، چیز نجسی را در آن آبِ جمع شده بشویند و آب، بو یا رنگ یا مزه نجاست را به خود نگیرد، آن چیز نجس پاک خواهد بود.
مسئله ۷- اگر بر روی فرش پاکی که بر روی زمین نجس است، باران ببارد و بر روی زمین نجس جریان پیدا کند، علاوه بر اینکه فرش نجس نمی‌شود، زمین هم پاک می شود، مگر اینکه آن آب، مضاف یا متغیر به نجاست شود.
مسئله ۸- چنانچه بعد از قطع شدن بارش باران، آب باران در گودالی جمع شود و مقدار آن، کمتر از آب کر باشد، در صورت برخورد نجاست با آن، نجس می‌شود.
آب چاه
احکام و مسائل مربوط به آب چاه
مسئله ۱- چنانچه نجاست، به آب چاهی که از زمین می جوشد، و لو اینکه کمتر از کر باشد، برسد، مادامی که بو یا رنگ یا مزه آن را تغییر نداده، پاک است، البته مستحب است که پس از تماس با بعضی از نجاست ها، به اندازه ای که در کتاب های مربوطه توصیه شده، از آن آب بکشند.
مسئله ۲- اگر نجاستی در چاه ریخته شود که بو یا رنگ یا مزه آب آن را تغییر دهد، در صورتی که تغییر آب چاه از بین برود، زمانی پاک می‌شود که با آب تازه ای که از چاه جوشیده مخلوط شود و آب پاک بر آن غلبه نماید.
احکام شک در ماهیت آب
۱-آبی که نمی‌دانیم پاک است یا نجس، از نظر شرع پاک است، ولی آبی که قبلاً نجس بــوده و نمی‌دانیم که بعداً پاک شده یا نه، در حکم نجس است.
۲-آبی که قبلاً به اندازه ی آب کر بوده، چنانچه شک کند که از مقدار کر کمتر شده یا نه، در حکم آب کر است و آبی که قبلاً کمتر از میزانِ کر بوده، مادامی که انسان یقین نکند که به مقدار کر رسیده است، در حکم آب قلیل است.
بنابر این، برای ترتب آثار کر بودن آب برای طهارت، علم داشتن به کر بودن آن واجب نیست، بلکه اگر سابقه ی کر بودن آب پیش از این، احراز شود، جایز است که بنا را بر کر بودن آب بگذاریم. (به عنوان مثال، چنانچه بدانیم که آب موجود در دستشویی های قطار و … سابق بر این، به اندازه ی آب کر و یا بیشتر بوده است و اکنون شک کنیم که از کر بودن افتاده یا نه، می‌توانیم بنا را بر کر بودن آن بگذاریم).
طریقه ی تطهیر ظروف:
۱- ظروف نجس را باید سه مرتبه با آب قلیل شست تا پاک شود، ولی با آب کر و آب جاری یک مرتبه کافی است.
۲- ظرفی را که سگ در آن، آب یا چیز روانِ دیگری خورده و یا آن را لیسیده است باید ابتدا با خاکمال کردن شستشو کرد و سپس با آب شست، و اگر با آب قلیل شسته می‌شود، لازم است که پس از خاکمال کردن دو مرتبه با آب شسته شود.
۳- ظرفی را که خوک، در آن، آب یا غذای روان بخورد، باید هفت مرتبه شسته شود، ولی خاکمال آن لازم نیست.
طریقه ی تطهیر غیر ظروف:
۱-چیزی که به دلیلی، نجس شده است، اگر در صورت ازاله ی عین نجاست، یک مرتبه آن را در آب کر یا آبِ جاری فرو ببرند و یا زیر شیر آبی که به آب کر متصل است، بگیرند به نحوی که آب به همه‌ی نقاطی که نجس شده برسد پاک می‌شود، و در مورد فرش و لباس و امثال آنها، بنابر احتیاط (واجب)، لازم است که آن را پس از فرو بردن در آب، بفشارند و یا تکان بدهند.
۲- چیزی که بر اثر برخورد با بول نجس شده است، زمانی که پس از ازاله ی عین نجاست، دو مرتبه آب قلیل روی آن ریخته شود، پاک خواهد شد، و چیزی که با نجاسات دیگر برخورد داشته و نجس شده است، پس از ازاله ی عین نجاست، چنانچه یک مرتبه شسته شود پاک خواهد شد.
۳- چیز نجس شده ای را که با آب قلیل آب می‌کشند، لازم است آبی که روی آن می‌ریزند، حتماً از آن جدا شود و چنانچه قابل فشردن است، مانند لباس و پتو و فرش، باید آن را فشار دهند تا آب از آن خارج شود.
۴- در تطهیر چیزهاایی مثل فرش نجس و مانند آن با آب لوله کشی، خارج شدن آب غساله شرط نیست، بلکه به صرف رسیدن آب به محل نجاست، بعد از برطرف کردن عین نجاست و حرکت غساله از جای خود به وسیله ی دست کشیدن بر فرش در هنگامِ جریان آب بر روی فرش، طهارت حاصل می‌شود.
۵- لباسهای نجسی که در هنگام تطهیر، آب را رنگین می کنند (رنگ پس می دهند)، چنانچه رنگ پس دادن لباس، سبب مضاف شدن آب نشود، لباسهای نجس با ریختن آب بر آنها پاک می‌شوند.
۶-لباسهای نجسی که برای تطهیر از نجاست، در ظرفی گذاشته می‌شوند و سپس آب لوله کشی بر روی آنها ریخته شده و سراسر روی آنها را فرا می‌گیرد، لباس و ظرف و آب و پرزهایی که از لباس جدا شده و بر روی آب دیده می‌شوند و همراه با آب به بیرون می‌ریزند، همگی پاک هستند. (البته همانطور که قبلاً گفته شد، در مورد لباس و امثال آن بنابر احتیاط، باید آنها را پس از فرو بردن در آب، فشار داده و یا تکان بدهند).
احکام دیگر آب
- ادرار کردن در آب، مکروه است.[۱۳]
- برپایی نماز در گذرگاه آب[۱۴] و نیز آب بستن به منطقه ی دشمن در حالت جهاد کراهت دارد.[۱۵]
- بنا به نظر مشهور فقها، فرو کردن سر در آب برای شخص روزه‌دار در هنگام گرفتن روزه واجب معین[۱۶] و همچنین، قضای روزه ی ماه رمضان در بعد از ظهر تا اذان مغرب، حرام است؛ لیکن در باطل شدن روزه با انجام دادن آن عمل، اختلاف است.[۱۷]
- در حالت عادی، وضو گرفتن و انجام غسل جز با آب، صحیح نیست.[۱۸]
- آب و غذای نیمخورده سگ و خوک، نجس است و خوردن آن حرام دانسته شده است ولی نیمخورده ی حیوانات حلال گوشت، پاک است، لیکن خوردن آن، در غیر پرندگان و گربه، مکروه شمرده شده است و در مورد نیم خورده ی گربه گفته شده است که کراهت ندارد و در مورد پرندگان کراهت آن محل تأمل است. و طبق آنچه که در برخی از روایات آمده است، نیم خورده ی مؤمن شِفاست.
- آبی که عین نجاست در آن ریخته شده است و بو یا رنگ و یا مزه ی آن را تغییر داده، اگر به آب کر یا جاری متصل شود و یا آب باران در آن بریزد و تغییر حاصل از نجاست، از بین برود، بنابراحتیاط واجب در صورتی پاک می‌شود که آب باران یا کر یا جاری کاملاً با آن مخلوط شده و بر آن غلبه کند، همچنین است حکم آب قلیلی که نجس شده باشد. بنابراین، اگر آب حوضچه هایی که کمتر از میزان کر می باشد نجس شود، پاک شدن آن به مجرد اتصال به آب کر یا آب جاری محل اشکال است.و با غلبه ی آب مطلق پاک خواهد شد.
- آبی که عین نجاست، مانند ادرار یا خون، به آن برسد و بو یا رنگ و یا مزه ی آن را تغییر دهد، حتی اگر آب کر یا آب جاری باشد نجس می‌شود، ولی در صورتی که اوصاف آن به واسطه ی نجاستی که بیرون آن است تغییر کند، مثلاً مرداری که کنار آب و خارج از آن است بوی آن را تغییر دهد، نجس نمی شود.
پاسخ به برخی سؤالات فقهی درباره آبها و احکام آن [۱۹]
پرسش ۱- اگر رنگهای ساختمانی و صنعتی به لباس بچسبند و با آب و صابون هم تمیزنشوند و لباس هم از قبل نجس بوده باشد، آیا با وجود لکه ی رنگ، آن لباس با آب پاک می شود؟
پاسخ: ظاهر آنها با شستن پاک می شود و در نماز حکم محمول را دارد.
پرسش ۲- من مهندس معمار هستم، مدتی است که برای تأمین فشار آب لوله کشی در آپارتمان ها از پمپ آب استفاده می شود، پمپ های آب معمولاً دو نوع سیستم دارند: نوع متداول آن که برای آپارتمان های بیش از ۳ طبقه استفاده می شود، آب را به یک مخزنِ کوچک (بالن ۸۰ تا ۱۵۰ لیتر) تحت فشار وارد می کند، سپس آب ازطریق فشارِ این بالن به داخل لوله های ساختمان فرستاده می شود، در این مرحله، برای اینکه آب به شبکه ی شهری برنگردد، شیر یکطرفه ای، اتصال آن را با آب شهری قطع می کند، به این ترتیب آب داخل لوله های ساختمان از آب کر منقطع می شود، مؤمنین طبق فتاوای سابق که آب لوله کشی را به آب کر متصل می دانستند، آب را کر فرض می نمایند، لذا خواهشمند است ازسازمان نظام مهندسی بخواهید سیستمی طراحی و برای استفاده مجوز داده شود که اتصال آن از کر قطع نشود.
پاسخ: نصب پمپ به این صورت در اصل، اشکال دارد و تنها به این صورت جایز است که آب بدون فشار وارد مخزنی شود و بعد از آن با فشار پمپ به بالا فرستاده شود و با توجه به آنچه که شما نوشته اید، این آب حکم آب قلیل را پیدا می کند مگر اینکه به محض باز کردن شیر آب در ساختمان، شیر اتصال مخزن با آب لوله کشی شهر باز شود و به آب لوله کشی شهر متصل شود.
پرسش ۳- در صورتی که آب مجهول الهویه باشد و سابقه ی آن هم معلوم نباشد و نتوان مطلق یا مضاف بودن آن را تشخیص داد، این آب چه حکمی دارد؟
پاسخ: آبى که مشخص نیست مطلق است یا مضاف و حالت سابقه آن هم معلوم نیست، چیزى را پاک نمىکند، وضو و غسل هم با آن باطل است، لیکن اگر نجاستی به آن برسد، نجس نمىشود.
پرسش ۴- اگر آب مضاف، نجس شده باشد، چگونه می‌توان آن را تطهیر کرد؟
پاسخ: هرگاه آب مضافِ نجس، با آب کر یا آب جارى، به صورتی مخلوط شود که دیگر به آن مضاف نگویند، پاک می‌شود.
پرسش ۵- اگر استخر بزرگی از آب مضاف (مثلاً گلاب) پر شده باشد و گوشه ای از آن با نجاست برخورد کرده و نجس شود، آیا نجاست به همه آن سرایت می‌کند؟
پاسخ: خیر، تنها همان گوشه‌ای که مثلاً قطره خونی در آن افتاده است و اطرافِ آن نجس می‌شود ولی به بقیه ی آب استخر سرایت نمی کند.
پرسش ۶- بعضی وقت ها، آبى که از لوله خارج می‌شود کاملاً به رنگ سفید است، ولى بعد از اینکه چند لحظه در ظرف می ماند، صاف و بی رنگ می‌شود، آیا این آب در ابتدا حکم آب مضاف را دارد؟
پاسخ: خیر، مضاف نیست و وجود حباب های هواست که آن را به این صورت درآورده است.
کاری از تحریریه ستاد اقامه نماز
پی نوشت ها
- در اصطلاح فقه اسلامی، نجس به مواردی گفته می‌شود، که تماس با آنها و آنچه با شرایطی به آنها برخورد کند، نوعی از ناپاکی یعنی همان نجاست، را به برخورد کننده منتقل می‌کند، که در پی آن احکام خاصی برای شیء دارای نجاست، که متنجس نامیده می‌شود، به وجود می‌آید. به عنوان نمونه با لباس متنجس، به استثنای مواردی، نمی‌توان نماز را به جای آورد. البته به وسیله ی عمل تطهیر که شرایط خاص خود را دارد، می‌توان این نجاست را از شی زائل نمود؛ خوردن و آشامیدن نجاسات حرام است. هر چیزی که نجس شده باشد، (متنجس) با مطهرات پاک می‌شود.
- طباطبایی یزدی، محمد کاظم، العروه الوثقی، ج۱، ص۲۹
- حکیم، محسن، مستمسک العروه الوثقی، ج۱، ص ۱۱۵، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق
- طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروه الوثقی، ج۱، ص۲۹.
- طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروه الوثقی، ج۱، ص۲۹
- همدانی، رضا، مصباح الفقیه، ج۱، ص۲۶۹.
- کاشانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنایع فی ترتیب الشرائع، ج۱، ص۱۵، قاهره، شرکه المطبوعات العلمیه، ۱۳۲۷ق.
- ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، ج۱، ص۸، قاهره، دارالمنار، ۱۳۶۷ق.
- مرغینانی، علی بن ابی‌بکر، الهدایه فی شرح البدایه، ج۱، ص۲۰
- دروس پنجم، دهم، یازدهم و دوازدهم، از جلد اول «رساله‌ی آموزشی» احکام و مسائل شرعی، فتاوای حضرت آیت الله خامنه‌ای.
- موسوعه الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیله، ج۱، ص۱۱، کتاب الطهاره، فصل فی المیاه
- رساله توضیح المسائل حضرت آیه الله بهجت، احکام آبها
- نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۶۸.
- همان، ج۸، ص۳۴۴.
- همان، ج۲، ص۲۱ـ۶۶.
- نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۶، ۲۲۷ـ۲۲۹؛ حکیم، مستمسک العروه الوثقی، ۱۳۹۱ق، ج۸، ص۲۶۲.
- نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۷، ص۵۲، ج۱۶، ص۲۲۷ـ۲۲۸.
- خمینی، تحریر الوسیله، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۰۱ـ۱۰۳.
- دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی، جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
