آثار و ثواب صدقه دادن در دین اسلام
توجه به وضعیت هم نوعان، خویشان و آشنایان و کمک برای حل مشکلاتشان از نکات مورد تاکید در دین مبین اسلام است. در آیات قرآن کریم، احادیث و روایات و سفارشات عالمان و بزرگان دینی مکرراً میتوان توصیه به صدقه دادن را مشاهده نمود. به طور قطع خداوند در تاکیدات خود نعمات، برکات و فضائل بسیاری قرار داده و عمل به آن موجب خشنودی پروردگار و بهره مندی از آثار نیک این حسنه میشود. در این مطلب قصد داریم تا با آثار، فضائل و ثواب صدقه دادن از دیدگاه دین اسلام آشنا شویم. با ما همراه باشید.
صدقه چیست؟
صدقه به اموالی گفته میشود که با نیت تقرب به خداوند در راه خدا داده میشود. صدقه دو نوع واجب و مستحب دارد و در آیات قران کریم و همچنین احادیث و روایات مطرح شده از ائمه اطهار علیهم السلام شرایط و موارد مصرف صدقه بیان شده است.
اقسام صدقه چیست؟
صدقه را میتوان به دو قسم واجب و مستحبی تقسیم نمود
- صدقه واجب: در این نوع از صدقه، شخص باید بخشی از اموال شخصیِ خودش را با شرایطی خاص به افرادی مخصوصی بدهد و در این شرایط بر وی پرداخت صدقه واجب شده است. از انواع صدقه واجب میتوان به زکات، خمس و فطریه اشاره نمود.
- صدقه مستحب: در این قسم از صدقه وجوبی بر گردن فرد وجود ندارد و فرد مُخیر است هر مقدار که میخواهد در راه خدا به فرد نیازمند انفاق نماید.
آثار صدقه دادن
آنچه که از احادیث و روایات میتوان برداشت نمود اینست که صدقه دادن نه تنها موجب کم شدن اموال فرد نمیشود بلکه موجب برکت و افزایش مال نیز میگردد. طبق گفته ائمه اطهار در واقع دریافت کننده اصلی صدقه خداوند است و خداوند آن را وسیله ای برای آمرزش گناهان در قرآن معرفی کرده است. این عمل شایسته آثار نیک دیگری نیز به همراه دارد که در ذیل به آن میپردازیم:
پاداش اخروی زیاد
صدقه دادن علاوه بر پاداش دنیوی دارای پاداش اخروی فراوانی نیز هست. چنانکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده اند: آگاه باشید هر که انفاق نماید به صدقه‌ای، برای اوست به وزن هر درهم، مانند کوه اُحد از نعمت‌های بهشت. [۱]
دوری از بلا و مرگ بد
صذقه دادن موجب دوری از ۷۰ نوع بلا و مرگ ناگوار میگردد چنانچه امام باقر(ع) می‌فرماید: «صدقه هفتاد بلا را از انسان دور می‌کند و نیز مرگ سوء را از انسان دور می‌نماید؛ چرا که صاحب صدقه هرگز با مرگ سوء از دنیا نمی‌رود»[۲]
افزایش طول عمر
دو عمل ثواب صدقه و صله ارحام از مواردی است که بر طول عمر و آبادانی شهرها تاثیر دارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این فرموده اند: «صدقه و صله رحم شهرها را آباد می‌کند و بر عمرها می‌افزاید.»[۳]
صدقه و دوری از فقر
از لحاظ منطقی و با دید تک بعدی وقتی انسان مالی از خود را به دیگری ببخشد اصولا از میزان اموالش کم میگردد. اما صاحب هستی نظریه عکسی را اظهار نموده و آن را مایه ازدیاد اموال میداند. در همین راستا از امام باقر علیه السلام نقل شده است که می‌فرماید: «نیکی و صدقه پنهان فقر را دور می‌کند…»[۴]
شفای مریض با صدقه دادن
از دیگر آثار مهم صدقه دادن میتوان به شفای مریض اشاره کرد. در حدیثی از معصومان(ع) آمده است: «بیمارانِ خود را به وسیله صدقه درمان کنید». و در حدیث دیگری نیز می‌خوانیم که مستحب است مریض با دست خود صدقه بدهد.[۵]
آثار معنوی و اخروی صدقه دادن
در آیات و اسناد اسلامی صدقه در راه خداوند را میتواند تجارتی سرشار از خیر و برکت دانست که در این دنیا و در آخرت نیز آثار نیک فراوانی را در بر دارد. صدقه انسان را از ترس قیامت نجات میدهد و از عذاب دردناک حاصل از گناهان و لغزش ها ایمن نگاه میدارد.[۶] در ذیل به دیگر آثار معنوی این عمل نیک میپردازیم:
صدقه به عنوان عاملی برای عبور از پل صراط
امام صادق علیه السلام فرموده: در طلب گذر از صراط بودم پس آن را در صدقه دادن یافتم. [۷] براحتی میتوان تاثیر صدقه دادن به عنوان کمکی برای عبور از پل صراط را در این حدیث لمس نمود.
ضمانت بهشت توسط ائمه
براستی چه چیزی دلگرم کننده تر از اینکه امام علی علیه السلام بفرماید: برای شش گروه بهشت را ضمانت می‌کنم. یکی مردی که صدقه‌ای را کنار بگذارد که بدهد، اما بمیرد؛ پس او اهل بهشت است. پنج گروه دیگر اینان‌اند: عیادت‌کننده از بیمار، جهادگر، حج‌گزار، راهی نماز جمعه و راهی تشییع جنازه که بمیرند و به خانه باز نگردند.[۸]
دفع نحسی با پرداخت صدقه
در دین اسلام صدقه به عنوان عملی قوی برای دفع نحسی برخی موارد شمرده میشود. در همین راستا پیامبر عظیم الشان اسلام فرموده اند: هرگاه شب را به صبح آوردی، صدقه‌ای بده تا نحسی آن روز را از تو دور کند و هرگاه روز را به شب آوردی، صدقه‌ای بده تا نحسی آن شب را از تو دور کند.[۹]
چقدر باید صدقه بدهیم؟
نکته مهمی که باید در صدقه دادن رعایت کنیم توجه به رعایت اعتدال است. صدقه نه باید آنقدر زیاد باشد که برای خود فرد مشکل ایجاد کند و نه آنقدر کم و ناچیز باشد که بخالت و خساست وی را نمایان سازد. [۱۰] بطور قطع نمیتوان حداقلی برای صدقه تعیین نمود زیرا توان هر فرد با دیگری متفاوت است. نکته جالب اینست که در برخی از احادیث و روایات نیز حتی یک جرعه آب را هم به عنوان صدقه بیان نموده اند.[۱۱]
اهمیت صدقه دادن از نظر قرآن کریم
خداوند کریم در آیه ۱۰۴ از سوره توبه فرموده که : أَلَمْ یعْلَمُوا أَنَّ الله هُوَ یقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ وَیأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّ‌حِیمُ (ترجمه: آیا ندانسته‌اند که تنها خداست که از بندگانش توبه را می‌پذیرد و صدقات را می‌گیرد، و خداست که خود توبه‌پذیر مهربان است؟)
در تفسیر نمونه در مورد آیه مذکور چنین آمده است: این تعبیر، عظمت و شکوه این حُکم اسلامی را مجسم می‌سازد و علاوه بر تشویق همه مسلمانان به این فریضه الهی، هشدار میدهد در پرداخت زکات و صدقات، نهایت ادب و احترام را به خرج دهند؛ چرا که گیرنده خداست. همچنین در روایتی از امام سجاد (ع) آمده است:إنَّ الصَّدَقَه لاتَقَع فی یدِ العَبدِ حتّی تَقَعُ فی یدِ الرَّب (ترجمه: صدقه در دست بنده قرار نمی‌گیرد مگر این که قبلاً در دست خدا قرار گیرد.)
ملزومات و شرایط صدقه
- صدقه و انفاق را بهتر است بصورت مخفیانه بدهید.
- صدقه برای ریا و خودنمایی نباشد و خالصانه و با نیت تقرب به خداوند باشد.
- صدقه را باید از اموال پاک و حلال داد.
- حفظ آبروی فرد هنگام پرداخت صدقه باید در نظر گرفته شود.
- صدقه را بدون منت و یا آزار به فرد مد نظر بدهیم.
- صدقه بهتر است از اموال مورد علاقه و خوب باشد (تا اموال بدرد نخور)
کاری از تحریریه ستاد اقامه نماز
پی نوشت
-
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص۱۱۵.
- من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۶۶، ح ۱۷۲۹.
- طباطبایی، المیزان،ج ۲، ص ۴۲۰ و ۴۳۳.
- مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۴، ص۸۱.
- طباطبایی، المیزان،ج ۲، ص ۴۲۰ و ۴۳۳.
- طباطبایی، المیزان،ج ۲، ص ۴۲۰ و ص ص ۴۳۳
- جوادی آملی، مفاتیح الحیات، ص۵۵۶.
- جوادی آملی، مفاتیح الحیات، ص۵۵۶.
- جوادی آملی، مفاتیح الحیات، ص۵۵۲.
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۱۲۹.
- طیب، سید عبد الحسین، تفسیر اطیب البیان، ج ۱، ص ۲۳۰.
