فضیلت، آثار و برکات خواندن دعای ندبه

بدون شک یکی از احساساتِ درونیِ عمیق و حقیقیِ انسان که ریشه در ذات و فطرتِ الهیِ او دارد، توجه به مناجات و ارتباط با خالق هستی و مبدا آفرینش است. عبادت از طریق نماز و دعا، بهترین راه برای این ارتباط برشمرده شده است. ازاین رو، دعاهای مجرب بسیاری به منظور برقراری این ارتباط، از سوی اولیا و بزرگان دین به یادگار مانده است که با استفاده از مضامین عرفانی غنی و عباراتِ نابِ دعایی شکوهِ این ارتباط را فزونی بخشیده و بنده را به معبود متصل نماید. از جمله دعاهای معتبر و مشهور که در همین راستا روشنی بخش دلهای مشتاقان و رهروان حقیقت شده است، دعای پرفیض ندبه است. خیل کثیری از عاشقان حضرت مهدی عجل الله و ارادتمندان ایشان، همواره خواندن آن را چراغ آدینه های خود قرار داده و در مناسبت‌ها و اعیاد، به وسیله آن، با حضرت بقیه الله، به نجوا و درددل می ‌پردازند. در این مقاله نیت کرده ایم تا به آثار و برکات دعای ندبه بپردازیم. در ادای این نیت، همراه ما باشید.

فضائل و برکات دعای ندبه

بذل محبت امام زمان(عج)

دعای ندبه از آثار و برکات فراوانی برخوردار است. آثاری که هم سلامت روح و روانِ شخص خواننده ی دعا را در پی خواهد داشت و هم برای جلب توجه حضرت مهدی علیه السلام و سلامتیِ ایشان آثار مثبتی بر جای خواهد گذاشت. یکی از این آثار و برکات، بذل محبت حضرت حجه بن الحسن نسبت به ما شیعیان و منتظران است. خواندن این دعا، با توجه به عبارات استغاثه گونه ی آن، باعث افزایش و عمیق تر شدنِ ارتباط قلبی و روحی ما با ایشان می شود و علاوه بر همه ی اینها، دعا برای فرج و سلامتی آن امامِ غایب از نظر، به رفع بلایا و مخاطراتِ مردم منجر خواهد شد.

گشایش و نزول برکات در زندگی

خواندن دعای ندبه، ریسمان تمسک منتظران ظهور است زیرا یاد امام زمان را در دل های شیفتگان زنده نگه می دارد. هرکس به نیت ظهور و فرج آن حضرت، این دعا را بخواند، شاهد بروز گشایش ها و نزول برکات در زندگی خواهد بود.

تجدید عهد و میثاق با بقیه الله

همچنین از سایر برکات دعای ندبه در زمان غیبت حضرت ولی عصر عجل الله، میتوان به برکاتی همچون تجدید عهد و میثاق با بقیه الله اشاره کرد. در ضمن با خواندن این دعا، عرض ادب و ارادت می نماییم به محضر تمامی اولیای الهی زیرا در سیر متنی این دعا، اولیای خدا را از زمانی که برای انجام رسالت به روی زمین آمده اند تا زمان ولایت و امامت حضرت مهدی عجل الله به صورت تاریخی برمی شمرد. گفته شده که دعای ندبه دعایی بسیار جامع و کامل است و بیانگر تاریخ انبیاء و اوصیا و اولیای بزرگ الهی بر روی زمین است. این تاریخِ مکتوب از حضرت آدم علیه السلام شروع شده و تا عصر آخرین ولی و حجت الهی حضرت قائم عجل الله ادامه می یابد.

حضور خود امام زمان

صدرالاسلام همدانی [۱] در کتاب خود، تکالیف الآنام درباره ی فضیلت دعای ندبه گفته است: هرگاه این دعا، در جایی با اخلاص و حضور قلب و نیز توجه به مضامین عالی آن و با معرفت کامل خوانده شود، نه تنها باعث عنایت و توجه خاص امام زمان عجل الله تعالی فرجه به آن مکان می شود بلکه باعث حضور حضرت در محل قرائت آن دعا هم می گردد همانگونه که بسیاری از اولیا و عارفان، به وسیله خواندن دعای ندبه با حضرت مهدی(ع) ملاقات داشته اند.

چنانچه یکی از بازرگانان اصفهانی که مورد اعتماد جمعی از دانشمندان بوده است، در عالم رؤیا به محضر امام زمان علیه السلام مشرف می شود و از ایشان می پرسد: «فرج شما کی خواهد رسید؟» ایشان فرمودند: «نزدیک است، به شیعیان ما بگوئید که دعای ندبه را روزهای جمعه بخوانند.»[۲]

زمان خواندن

خواندن دعای ندبه برطبق مکتوب سید ابن طاووس علیه الرحمه، در کتاب اقبال الاعمال در موعد چهار عید شریف توصیه شده است که شامل اعیاد فطر، قربان، غدیر و روزهای جمعه می باشد.

مکان مناسب برای خواندن دعای ندبه

بر اساس روایات رسیده، مکان خاصی برای خواندن دعای ندبه، لحاظ نشده است اما طبق آموزه ها و تعالیم و سیره ی بزرگان دین که جمعی خواندن ادعیه را به استجابت نزدیک تر دانسته اند، همزمان با فرارسیدن آخرین روز هفته یعنی جمعه، مراسم قرائت دعای ندبه در اماکن متبرکه، مساجد و هیأت‌های مذهبی به صورت جمعی برگزار می‌شود.

خانه ی سیدها، محلی برای مجلس دعای ندبه

در این میان، فیوضات و برکات بسیاری هم شامل برپاکنندگان مراسم قرائت جمعی دعای ندبه که مداومت و اخلاص در این امر داشته اند، شده است. از آن جمله خانه ی سیدها در یکی از محلات جنوب شهر تهران است که از سالیان دور، میزبان عاشقان دلسوخته اباعبدالله الحسین علیه السلام و منتظران ظهور حضرت مهدی عجل الله است. این خانه متعلق به مرحوم آقا میر محمد باقر خرازی و فرزندانش است.

درباره خانه سید‌ها که بیش از صد سال است با روضه و دعا و ندبه از مهمانان سید الشهدا و منتظران یوسف زهرا پذیرایی می‌کند، حدیث بسیار است. وقتی خبر برگزاری مجلس دعای ندبه در سحرگاهان جمعه در این خانه دهان به دهان گشت، نور‌امیدی در دلهای منتظران حضرت مهدی روشن شد و خانه سید‌ها، مقصدِ صبح های جمعه ی هر هفته ی آن‌ها شد. یکی از اعضای این خانه می گوید: «آن روز‌ها به ‌ندرت مجالسی تحت عنوان دعای ندبه برگزار می‌شد. به همین دلیل هم، مجلس دعای ندبه ی خانه سید‌ها خیلی زود در میان خانواده‌های مؤمن تهرانی معروف شد.

 در کنار همه ی عاشقانی که صبح های جمعه هر هفته برای خواندن دعای ندبه به خانه ی ما می‌آمدند، علما و بزرگان دینی هم با آمدنشان، به این مجلسِ دعا رونق و اعتبار بیشتری می‌دادند. شخصیت‌های برجسته و مورداحترامی مثل آیت الله حائری و آسید کریم پینه‌دوز – که عکسش همیشه در اتاق پدربزرگم بود – در مجلس دعای ندبه این خانه شرکت می‌کردند. مجلس دعای ندبه، هر هفته در اتاق سمت راست حیاط برگزار می‌شد که از فضای زندگیِ اهل خانه، سوا بود. اینگونه شد که کم‌کم آن تک اتاقِ کنارِ حیاط، به اتاق دعای ندبه معروف شد. اتفاق بزرگی که اسم خانه سید‌ها را بر سر زبان‌ها انداخت هم، در همین اتاق رقم خورد.

 یکی از روز‌های محرم حدود ۵۰ سال پیش، به رسم معمولِ هر هفته، یکی از علما روی منبر کوچکی که در قسمت زنانه در گوشه سمت راست حیاط قرار داشت، مشغول روضه خواندن بود که به ناگاه منقلب شد و با اشاره به اتاق دعای ندبه که همیشه متعلق به آقایان بود، گفت: آقا امام زمان روحی فداه، الان اینجا بودند… همین یک جمله کافی بود تا ولوله‌ای در جمعیت بیفتد. صدای گریه و شیون همه به آسمان بلند شد و مجلس روضه به هم ریخت. این خبر دهان به دهان گشت و عده ی زیادی از آن مطلع شدند و بعد از آن، خانه سید‌ها بیش از پیش مورد توجه منتظران و مشتاقان حضرت ولی عصر قرار گرفت.

از آن موقع تا امروز، بسیاری از عاشقان اهل بیت علیهم السلام و منتظران ظهور مهدی فاطمه، از راه‌های دور و نزدیک خودشان را به خانه سید‌ها می‌رسانند تا با شرکت در مجلس دعای ندبه، عطر بقیه الله را استشمام کرده و برای ظهور آن حضرت استغاثه نمایند.

وجه تسمیه و دلیل نامگذاری

دعای ندبه به دلیل اینکه مشتمل بر استغاثه و اظهار تأسف از غیبت امام زمان و محرومیت از دیدار ایشان برای شیعیانِ منتظر است و خواننده ی دعای ندبه با اظهار ناراحتی و حزن از فراق آن حضرت، طلب استمداد از محضر امام زمان عجل الله می نماید، به این نام شهرت یافته است.[۳]

معنای لغوی ندبه نوحه گفتن و زاری کردن [۴]، در معنای اصطلاحی آن لحاظ شده است؛ به این بیان که متکلم با توجه دادن ندای خود به شخصی که مصیبت بزرگ به او رسیده یا موضع درد و ناراحتی و یا سبب آن، در واقع نوعی نوحه سرایی و زاری کرده است. در این جا، محرومیت از دیدار امام زمان علیه السلام، مصیبتی بزرگ است که به خاطر آن، ندبه سر می دهیم.

سند دعای ندبه

دعای ندبه را جمعی از علما و محدثینِ احادیث و روایات نقل کرده‌اند و برخی تا ۱۵ سندِ معتبر برای صحت اعتبار آن بر شمرده‌اند. از آن جمله:

• ابو جعفر محمد بن حسین بن سفیان بزوفری: او معاصر شیخ نجاشی و از علمای بزرگ قرن پنجم بوده، او این دعا را نقل کرده ‌است.
• سید بن طاووس: او در کتابِ ارزشمند مصباح الزائر و اقبال الاعمال به نقل از کتاب محمّد بن حسین بن سفیان بزوفری نقل کرده وآن را به امام زمان عجل الله نسبت داده ‌است.
• ابوالفرج محمد بن علی بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قره قنائی: او این دعا در کتاب الدعاءِ خود نقل کرده‌ است. او که از شاگردان شیخ مفید؛ به حساب می‌آید مورد تأیید خاصِ شخصِ او قرار گرفته‌ است.
• محمد بن جعفر بن علی بن جعفر مشهدی حائری: در کتاب مزار کبیر (مزار ابن مشهدی) از محمد بن ابیقره نقل کرده وآن را به حضرت مهدی ارواحنا فداه نسبت داده‌است.
• علامه مجلسی رحمه الله: دعای ندبه را در کتاب بحارالانوار به نقل از مصباح الزائر سید بن طاووس و در کتاب تحفه الزائر و در کتاب مشهور زاد المعاد نیز دعای ندبه را نقل کرده و در مطلعِ آن چنین می‌گوید: و اما دعای ندبه که مشتمل است بر ذکرعقاید حَقه و تأسف بر غیبتِ حضرت قائم علیه السلام، به سند معتبر از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام، چنین نقل شده است که سنتی نیکو است که این دعای ندبه را در چهار عید بخواند، عید قربان، عید غدیر، عید فطر و روزهای جمعه.
• محدث میرزا حسین نوری: در کتاب تحیه الزائر دعای ندبه را به نقل از مزار کبیر، مزار قدیم، و مصباح الزائر سید بن طاووس روایت کرده‌است و بسیاری دیگر از بزرگان شیعه نیز این دعا را نقل کرده‌اند.

در توضیح اسناد به دست آمده، لازم به ذکر است که یکی از دانشمندان و علمای بزرگ اسلامی به نام حاج شیخ عباسعلی ادیب اصفهانی [۵]، کتابی به نام وظائف الشیعه در شرح دعای ندبه نوشته است. ایشان در مقدمه آن کتاب چنین نوشته است که: مرحوم محدث نوری که در فن رجال و حدیث استاد و اهل خبره است، در کتاب تحیه الزائر اینچنین می‌فرماید: این دعا در سه کتاب نقل شده است: ۱- مصباح الزائر، علی بن طاووس ۲- مزار کبیر، شیخ محمد بن المشهدی ۳- مزار قدیم؛ در هر سه این کتب از شیخ ابوالفرج محمد بن علی بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قره القنانی الکاتب نقل شده است که این دعا از حضرت مهدی عجل الله به ما رسیده است. ناقلین حدیث همگی افراد معتبر و شایسته و اهل تقوا می‌باشند و بعد از این که شرح حال تک تک افراد را بررسی می‌نماید، در خاتمه می‌فرماید: که سند این دعای شریف نسبت به سایر ادعیه و زیارات مأثوره (یعنی وارده از معصومین) برابر و بلکه بالاتر است. مضامین و مفاهیم و عبارات لطیف آن نیز بهترین گواه است که از مطلع انوار ائمه اطهار علیهم السلام صادر شده است.

محتوا و مضامین دعای ندبه

دعای ندبه از چهار فراز مرتبط با هم تشکیل یافته که ارتباط و اتصال این چهار فراز باعث تشکیل یک منظومه ی منظم و سیر و سلوک عارفانه ی منسجم شده است.

• فراز اول: حمد و ثنای پروردگار و سلام و درود بر رسول خدا حضرت محمد صلی الله علیه: شروع دعای ندبه به اینصورتست که به حمد و ستایش خداوند بلند مرتبه و درود و صلوات بر پیامبر عظیم الشأن اسلام و اهل بیت علیهم السلام اشاره دارد:« الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد نبیه و آله و سلم تسلیما …» ؛ ستایش مخصوص پروردگار جهانیان است و درود و سلام مخصوص خداوند بر آقای ما پیامبرش و خاندان او باد.

• فراز دوم: حمد و ستایش خدا به دلیل قضای الهی: بر جریان قضای الهی نسبت به اولیائش، به حمد و ثنا می پردازد و آن را وسیله ای برای رسیدن به رضوان الله عنوان می کند. در واقع این فراز، اشاره ای به کل محتوای دعای ندبه دارد؛ به این صورت که مضامین بعدی دعا را با عباراتی مختصر، شرح می دهد:« اللهم لک الحمد علی ماجری به قضاؤک فی اولیائک… و جعلتهم الذریعه الیک والوسیله الی رضوانک» ؛ بار خدایا! ستایش فقط تو را سزاست بر آن قضاء و قدری که درباره ی اولیاء و نمایندگانت جاری شد… و آنان را راهی برای نیل به سویت و وسیله ای برای خشنودی و رضوانت قرار دادی.

• فراز سوم: مطالعه تاریخی: در عبارات این فراز، ماجرای تفصیلی قضا و حکم الهی در مورد اولیائش مورد بررسی واقع شده است به این صورت که ابتدا به تحولات مهم و اساسیِ تاریخ بشریت پرداخته و سپس، به سیر تکاملیِ رشد و حرکتِ آن بسوی دورانِ حاکمیت حضرت مهدی علیه السلام، اشاره می کند. عبارت «فبعض اسکنتَه جنّتک» مطلع نخست این فراز است و عبارت پایانی آن «و نحن نقول الحمدلله رب العالمین» است.

• فراز چهارم: استغاثه و طلب فرج: آخرین فراز از دعای ندبه، ذکر عبارات استغاثه به درگاه خداوند متعال است:« اللهم انت کشاف الکرب والبلوی…» ؛ خدایا! تویی تنها برطرف کننده گرفتاری ها و سختی ها….

شرح مختصر دعای ندبه از منظر آیه الله حائری

دعای ندبه با حمد و ثنای الهی و درود بر رسول گرامی اسلام حضرت محمد صلی الله و آل او آغاز می‌گردد، سپس حکمت برانگیخته شدن انبیا و اوصیا و اولیای الهی و اینکه ایشان پس از پذیرش شرط پروردگار مبنی بر رعایت زهد و تقوا در دنیا؛ مورد قبول خداوند متعال قرار گرفته اند، بیان شده است. سپس به مهمترین نکات زندگی هر یک از پیامبران اولوالعزم و پیش از همه ی آنان حضرت آدم علیه السلام اشاره شده و تأکید گردیده که برای اینکه حق و حقیقت استوار بماند، برای هر یک از آن انبیای الهی وصی و جانشینی از سوی خداوند تعیین شد. به این دلیل که اهل باطل بر اهل حق مستولی نشود و کسی بر خداوند عذری نیاورد که چرا رسول و پیامبری از سوی تو برای ما نیامد و راهنمای بیم دهنده ای نرسید تا ما آیات تو را پیروی کنیم.

در ادامه به ولایت و جانشینی امیر المؤمنین می‌پردازد و با ذکر بخشی از فضایل حضرت علی علیه السلام، بحث را به شقاوت و قساوت دشمنان دینِ خدا می‌کشاند که چگونه بر خلاف وصیت و سفارش صریحِ پیامبر اکرم صلوات الله، امیر المؤمنین و فرزندانِ معصومش را یکی پس از دیگری به شهادت رساندند.

و نیز به جایگاه رفیع اهل بیت رسول الله در قرآن کریم اشاره می کند. و در نهایت به استغاثه و ابراز اشتیاق نسبت به آخرین ولی معصوم از خاندان رسالت می‌پردازد و با درود مخصوص بر محمد صلی الله و آل او با ذکر چند درخواست و حاجت مهم برای تعجیل در ظهور و حاکمیت دولت حق و همینطور، از بین رفتن ظلم و استحکام محبت و پیوند با حضرت قائم عجل الله دعا خاتمه می‌یابد.[۶]

اعمال تکمیلی دعای ندبه

از قول امام صادق علیه السلام روایت شده که مؤمنین پس از اتمام خواندن دعا، به حالت سجده، سمت راست صورت خود را بر زمین بگذارند و عباراتی را بگویند و پس از آن، سر از سجده برداشته و دست‌ها را بالا برده و حاجات خود را از خداوند متعال بخواهند.[۷]

کلام آخر

جمعه، متعلق به آقا امام زمان عجل الله است. روزی که در روایات، هم ردیف اعیاد بزرگ قزبان و غدیر و فطر عنوان شده است. در این روز متبرک به نام مبارک مهدی، در اجتماعات و مجالس دعای ندبه چشم انتظار حضور عاشقانه و گرمتان هستیم تا شکوه انتظار و جلالت منتظران واقعی بقیه الله را به پیشگاه حضرتش هدیه نماییم. قطعا تداوم بخشیدن به خواندن این دعا و خالصانه و خاضعانه خواندن آن باعث میشود تا بتوانیم از آثار و برکات دعای ندبه بهره مند شویم.

 اگر عاشقانه هوادار یاری، اگر مخلصانه گرفتار یاری

اگر آبرو می گذاری به پایش، یقیناً یقیناً خریدار یاری

بگو چند جمعه گذشتی ز خوابت؟ چه اندازه در ندبه ها زارِ یاری؟

… اگر بی قراری، بدان یارِ یاری

و پایان این بی قراری بهشت است…[۸]

پی نوشت ها

1. علی اکبر همدانی. ابن شیران ( یا شیر محمد )، ملقّب به صدرالاسلام. عالم و ادیب. وی کاتب زین العابدین شورینی حاکم همدان بود و سپس به نجف رفت و نزد محمدحسن شیرازی تحصیل علم کرد و به همدان بازگشت. و در حدود سال ۱۳۳۴ هَ. ق. درگذشت. او راست : ۱ – البحر المکفوف فی علم الجفر و الحروف. ۲ – تکالیف الانام فی غیبه الامام. ۳ – نور علی نور فی شرح زیاره عاشورا. ( از معجم المؤلفین بنقل از اعیان الشیعه ج ۴۱ ص ۹۶ ). و نیز رجوع به مصنفی علم الرجال ص ۳۴۰ شود.
2. ملاقات با امام زمان(عج) ، ص۴۵
3. حائری، «دعای ندبه»، ج۷، ص۵۳۵.
4. ابن منظور، ج۱۴، ص۸۷،ماده “ندب”، جمال الدین ابی الفضل، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۶هـق، چاپ اول.
5. آیت الله عباسعلی ادیب حبیب آبادی (۱۳۱۵ – ۱۴۱۲ ق) (۱۲۷۴ – ۱۳۷۱ ش)، عالم زاهد، فقیه جامع و ادیب شاعر شیعه معاصر و از مدرسین برجسته‌ حوزه‌ علمیه‌ اصفهان بود. او در علوم مختلفی نظیر فقه، اصول، فلسفه، حکمت، ریاضیات، نجوم و شعر و ادب سرآمد بود و خدمات ارزشمندی در شهر اصفهان انجام داد.
6. حائری،«دعای ندبه»، ج۷، ص۵۳۵
7. سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۳۷۶ش، ص ۵۱۳ـ۵۰۴.
8. علی فانی، به طاها، به یاسین