نحوه خواندن نماز میت و احکام و مستحبات آن

راحتی و آسایش قبل از دفن در قبر، بخشیده شدن گناهان میت و دعا برای او، از وظایفی است که مسلمانان در حق میت مسلمان دیگر باید انجام دهند. همانطوری که احترام گذاشتن به مسلمان زنده واجب و ضروری است، طبق آیین و دین اسلام یک مسلمان فوت شده نیز باید مورد تکریم و احترام قرار بگیرد. به همین خاطر اعمالی مانند: غسل دادن او، کفن ، خواندن نماز میت و دفن و .. جزو اعمال واجب در دین اسلام بشمار میرود.

علت واجب بودن نماز میت

همانطور که میدانید یکی از نماز های واجب، نماز میت میباشد که باید برای فرد متوفی خوانده شود. در رابطه با فلسفه چرایی نماز میت، امام رضا (علیه السلام) میفرماید: اگر کسی بپرسد که چرا مأمور هستیم که بر مردگان خود نماز بخوانیم، گفته میشود، بخاطر اینکه به درگاه خدا شفیع میت شویم و آمرزش او را از خداوند بخواهیم. زیرا که هیچ وقتى از اوقات، میت نیازمندتر از لحظه پس از مرگ نیست که شفاعت شود و براى او طلب مغفرت و آمرزش کنند.

به همین خاطر است که برای کسی که از این دنیا به سمت عالم برزخ و آخرت کوچ میکند نماز میت میخوانیم . البته لازم بذکر است که این نماز، واجب کفایی میباشد و در صورتی که یک نفر نیز برای متوفی نماز بخواند، وجوب آن از بقیه ساقط میشود.

محتوای تکبیرهای نماز میت

نماز میت دارای ۵ تکبیر میباشد که پس از هر تکبیر اذکار و دعاهایی با مضامین متفاوت گفته میشود. پس از تکبیر اول شهادتین گفته و به وحدانیت خداوند اقرار میکنیم، پس از تکبیر دوم صلوات بر حضرت محمد ( صلی الله علیه و آله) میفرستیم، پس از تکبیر سوم برای مؤمنان و مسلمانان از درگاه خداوند طلب مغفرت میکنیم و پس از تکبیر چهارم برا فرد متوفی که برایش نماز می خوانیم طلب آمرزش و مغرت میکنیم و پس از تکبیر پنجم نماز تمام میشود.

نحوه خواندن نماز میت

ابتدا برای خواندن نماز میت ، باید جنازه متوفی را به سمت قبله قرار داد، به نحوی که سر میت در سمت راست و پاهای میت در سمت چپ فرد نمازگزار قرار بگیرد. سپس نماز گزار رو به قبله بایستد و باید توجه داشته باشد که فاصله زیادی با متوفی نداشته باشد و نماز هم باید ایستاد خوانده شود.

پس از نیت نماز میت، ۵ تکبیر گفته میشود که پس از هر تکبیر دعا و یا اذکاری گفته میشود و در نهایت درتکبیر پنجم نماز تمام میشود.

• بعد از تکبیر اول بگوید: أشْهَدُ أنْ لا إِلهَ إلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسوُلُهُ أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشْیراً وَ نَذِیراً بَیْنَ یَدَی السَّاعَهِ
• بعد از تکبیر دوم بگوید: اَلّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ بَارِکْ عَلی مُحَمَّد وَ آلَ مُحَمَّد وَارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد کَأفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلی إبْرَاهِیمَ و آلِ إِبْرَاهِیم إنَّک حَمِیدٌ مَجِیدٌ وَ صَلِّ عَلی جَمِیعِ الأَنْبِیَاءِ و الْمُرْسلیِنَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصِّدّیقِینَ وَ جَمِیعِ عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِین
• بعد از تکبیر سوم بگوید: اَلّلهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ الأَْحْیَاءِ مِنْهُمْ وَ الأَْمْوَاتِ تَابِع بَیْنَنَا وَبَیْنَهُمْ بِالْخَیْرَاتِ إِنَّکَ مُجِیبُ الدَّعَوَاتِ إِنَّکَ عَلی کُلَّ شَیْء قَدِیر
• بعد از تکبیر چهارم اگر میت مرد است، بگوید: اَلّلهُمَّ إِنَّ هَذَا عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ أمَتِکَ نَزَلَ بِکَ و أَنْتَ خَیْرُ مَنْزُول بِه اَلّلهُمَّ إنَّا لاَ نَعْلَمُ مِنْهُ إلاَّ خَیْراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِه مِنَّا اَلّلهُمَّ إِنْ کَانَ مُحْسِناً فَزِدْ فی إِحْسَانِه وَ إنْ کَانَ مُسِیئاً فَتَجَاوَزْ عَنْه وَ اغْفِرْ لَهُ. اَلّلهُمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَکَ فی أعْلی عِلِّیِّینَ وَ اخْلُفْ عَلی أهْلِهِ فی الغَابِرِینَ وَ ارْحَمْهُ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین
• و اگر متوفی زن میباشد بگوید: اَلّلهُمَّ إِنَّ هَذَه أمَتُکَ وَ ابْنَهُ عَبْدِکَ وَ ابْنتُ أمَتِکَ نَزَلَتْ بِکَ و أَنْتَ خَیْرُ مَنْزُول بِه اَلّلهُمَّ إنَّا لاَ نَعْلَمُ مِنْهَا إلاَّ خَیْراً وَأَنْتَ أَعْلَمُ بِهَا مِنَّا، اَللّهُمَّ إِنْ کَانَتْ مُحْسِنَهً فَزِدْ فی إِحْسَانِهَا وَ إنْ کَانَت مُسِیئهً فَتَجَاوَزْ عَنْهَا وَ اغْفِرْ لَهَا اَلّلهُمَّ اجْعَلْهَا عِنْدَکَ فی أعْلی عِلِّیِّینَ وَ اخْلُفْ عَلی أهْلِهَا فی الغَابِرِینَ وَ ارْحَمْهَا بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین.
• سپس تکبیر پنجم را گفته و نماز را تمام کند.

باید به این نکته توجه داشت که تکبیرها و دعا ها باید بصورت متوالی و پشت سر هم خوانده شود و طوری خواند که نماز از حالت خود خارج نشود.

همچنین اگر نماز میت بصورت جماعت خوانده میشود، همچنان باید تکبیرها و دعاهای نماز توسط ماموم قرائت شود.

خواندن نماز میت به صورت خلاصه

در پاراگراف قبلی نحوه خواندن نماز میت بصورت کامل تر و بهتر را آموختیم، گاه به دلیل نبود وقت کافی، نبود توان جسمانی و یا شرایط نمازگزار، ترجیح داده میشود که نماز سریعتر و خلاصه تر خوانده شود که در ذیل به آموزش آن میپردازیم . لازم بذکر است در صورت داشتن توان و زمان، بهتر است نماز میت را به صورتی که در بند قبلی توضیح داده شد خواند.

میت را به سمت قبله میگذاریم، به نحوی که سر متوفی در سمت راست و پاهای میت در سمت چپ فرد نمازگزار قرار بگیرد. سپس نماز گزار رو به قبله و با فاصله کم از میت ایستاده و نیت نماز میت میکند و تکبیر اول را میگوید.

• پس از تکبیر اول میگوید: اَشْهَدُ اَنْ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ اللَّهِ
• پس از تکبیر دوم میگوید: اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
• پس از تکبیر سوم میگوید: اَللَّهُمَّ اْغفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ
• پس از تکبیر چهار اگر میت مرد باشد میگوید : اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِهذَا المَیت و اگر زن باشد میگوید: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِهذِهِ المَیتَهِ
• و پس از تکبیر پنجم نماز تمام میشود.

آیا نماز میت نیاز به وضو دارد؟

بر اساس دیدگاه مشهور میان فقیهان و عالمان، نماز میت، نماز بشمار نمی رود و در اصل نوعی دعا برای میت است، به همین خاطر است که این نماز نه تنها نیازی به وضو ندارد بلکه داشتن طهارت و … نیز شرط نیست.

در واقع نماز با رکوع و سجود و سایر اعمال معنی پیدا میکند که در آن صورت طهارت در هر نمازی شرط است، اما چون نماز میت رکوع و سجود و … را ندارد پس نیازی به وضو و طهارت نیست.

علاوه بر این در کتاب فقه ‌الرضا نیز در روایتی از امام رضا(علیه السلام) آمده است که نماز میت، نماز نیست و فقط تکبیر است؛ زیرا نماز چیزی است که در آن رکوع و سجود باشد.

واجبات

• قیام: کسی که نماز میت را میخواند باید ایستاده نماز را بخواند مگر اینکه قادر به قیام نباشد.
• نیت: نماز را به نیت نماز میت و به قصد قربت بخواند.
• قبله: واجب است که هم نماز گزار خود به سمت قبله نماز را بخواند و هم میت جلوی نمازگزار به سمت قبله خوابانیده شود.
• تکبیرات: تکبیرات پنجگانه نماز بصورت متوالی و پشت سرهم، طوری خوانده شود که نماز از صورت خود خارج نشود.

مستحبات در نماز میت

• مستحب است که نمازگزار با وضو یا غسل یا تیمم باشد و احتیاط مستحب بر آن است که تیمم در صورتی که شرایط وضو یا غسل مهیا نباشد داشته باشد.
• مستحب است اگر میت مرد باشد امام جماعت یا کسی که بر متوفی نماز میخواند مقابل وسط بدن فرد نماز بخواند و اگر میت زن باشد در مقابل سینه فرد نماز خوانده شود.
• بهتر است در صورت امکان نماز را با پای برهنه خواند.
• در هر تکبیر دست ها را برای تکبیر بلند کند.
• فاصله نمازگزار با میت به قدری کم باشد که اگر باد لباس فرد را تکان دهد به جنازه بخورد.
• نماز میت به جماعت از ثواب و اجر بیشتری برخوردار است.
• امام جماعت تکبیر و دعاها را با صدای بلند و مامومین با صدای آهسته بخوانند.
• پیش از شروع نماز بهتر است سه بار کلمه الصَّلاه گفته شود.
• در صورت داشتن غسل بر بدن ( چه مرد و چه زن) و یا حائض بودن زن، بهتر است در نماز جماعت در صفی جداگانه بایستند.

احکام

برای خواندن نماز بر میت برخی احکام باید رعایت شوند که در ذیل به آن اشاره میکنیم.

• خواندن نماز بر میت در مساجد مکروه میباشد ولی در مسجد الحرام مکروه نیست.
• واجب است بر هر متوفی مسلمان و بالغی نماز بخوانند و بر بچه نابالغ بالای ۶ سال نیز احتیاط واجب آن است که نماز بخوانند.
• نماز میت باید بعد از انجام غسل و حنوط و کفن کردن خوانده شود و اگر قبل از اینها و یا بین این ها خوانده شود، صحیح نیست و بعد از انجام غسل و حنوط باید دوباره خوانده شود.
• مکان نمازگزار باید از جای متوفی پست تر یا بلندتر نباشد، اما کمی پستی و بلندی اشکالی ندارد.
• بین نمازگزار و میت نباید پرده و یا حائلی باشد. البته گذاشتن میت در تابوت در امثال آن اشکالی ندارد.
• اگر متوفی را از روی عمد یا فراموشی یا شرایطی خاص، بدون نماز دفن کنند و یا بعدا مشخص شود که نماز میتی که بر آن خوانده شده باطل بود، باید نماز را با همان شرایط بر قبر میت بخواند.
• نماز میت واجب کفایی است و اگر یک نفر آن را بخواند، واجب بودنش از عهده بقیه ساقط میشود.
• خواندن چند نماز میت بر یک متوفی مکروه است ولی اگر متوفی اهل علم و تقوا باشد، کراهتی ندارد.
• نماز میت بر مسلمانی که به سن شش سالگی رسیده است، بنا بر احتیاط واجب، واجب است.
• بر جنازه فرد کافر یا ناصبی نماز خوانده نمیشود.
• میتوان یک نماز را بر چند نماز میت همزمان خواند.
• خواندن نماز میت با کفش ایرادی ندارد.