آثار و ثواب زیارت عاشورا + فضائل و اثرات مداومت بر خواندن زیارت عاشورا

زیارت عاشورا یکی از معروف‌ترین و رایج‌ترین زیارت ‌نامه‌هایی است که در فرهنگ شیعه، جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. این زیارت نامه، که از زبان پیشوایان دینی روایت شده است، در تمام ایام سال و به ویژه در روز عاشورا خوانده می‌شود و بر طبق روایات و سیره بزرگان دین، مداومت بر خواندن آن، آثار و برکات فراوانی دارد. این زیارت‌نامه که از سوی امام محمدباقر علیه السلام به علقمه (یکی از یاران امام پنجم) آموخته شده است، به نوعی بیعت و مرام‌نامه ی شیعیان و پیروان اهل بیت علیهم السلام است که توفیق همراهی اباعبدالله الحسین علیه السلام را نداشتند. اما دلیل اینهمه تأکید و توصیه بر مداومت بر خواندن زیارت عاشورا چیست؟ چه آثار و فوایدی بر آن مترتب است که تا این حد، مورد توجه قرار گرفته است؟ برای یافتن پاسخ این پرسش ها، بر آن شدیم تا در این نوشتار به « آثار زیارت عاشورا و فضائل و اثرات مداومت بر خواندن زیارت عاشورا » بپردازیم. همراه ما باشید.

ماهیت و محتوای زیارت عاشورا

شاخصه اصلی این زیارت نامه، تولّی و تبرّی و اعلام برائت از ستمگرانیست که خون خدا را بر زمین ریختند. اعلام موضعِ شیعه است نسبت به جبهه حق و باطل، اظهار پیروزی و سلام و درود است بر همه شهیدان و کشته‌شدگان و اسیرانِ جبهه حق و ابراز لعن و خشم و نفرین است بر همه جنایتکاران و ظالمان و نقش آفریتان آن جنایت بزرگ و مصیبت عظیم!

البته زیارت عاشورا علاوه بر همه این ها، نکته‌ها، پیام‌ها و درس‌های دیگری هم دارد. تک تکِ فرازهای آن، سرشار از مفاهیم ارزشمند و معانی ژرف و گسترده ای است که نیازمند مطالعه و تأمل، تحلیل و تفسیر دقیق و موشکافانه است تا مفاهیم عمیق عرفانی و گستره محتوایی آن، شناخته شود و از این طریق، بابی در معرفت الهی و مجالی مناسب و ارزشمند در راستای بسط و نشر فرهنگ عاشورا و نهضت ناب حسینی و نیز فهم و معرفتِ اندیشه‌های ولایی فراهم گردد.

زیارت عاشورا، متن شکواییه ی شیعه ی سوگوار است بر علیه ظلم آشکار و جنایتی که نسبت به اهل بیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و علی الخصوص امام حسین علیه السلام در واقعه کربلا روا شد و مهر تأیید و شهادت نامه ایست بر اثبات حقانیت و تأیید جایگاه والای اهل بیت عصمت و طهارت در منظومه فکری اعتقادیِ شیعه!

تعلیم زیارت عاشورا توسط امامان معصوم علیهم السلام

همانگونه که گفته شد، زیارت عاشورا، نوعی اعلام موضع در حیطه مشخص کردن جبهه فکری و عقیدتی است و به این ترتیب، ایستادن بر جبهه حق و تولی نسبت به حقیقت جویان و تبری از باطل، آثار سازنده و برکات فراوانی دارد؛ آنچه به عنوان زیارت عاشورا در متن آن، خوانده می‌شود هم از نظر محتوی و هم از منظر هدایت و جهت دهی به افکار شیعه، دارای حساسیّتی ویژه است. به همین علت هم هست که ائمه اطهارعلیهم السلام، با آموختن آن، نحوه زیارت را به یاران و پیروانِ خود، تعلیم داده و به این متنِ سازنده، قدرت عملی و هدایت بخشی بسیاری بخشیده‌اند.

آثار زیارت عاشورا در کلام امامان معصوم علیهم السلام

علقمه بن محمد حضر مى گوید: به محضر مبارک امام محمد باقرعلیه السلام عرض کردم : به من دعایى تعلیم دهید که در روز عاشورا، هنگام زیارت امام حسین علیه السلام بخوانم و نیز دعایى تعلیم دهید که به وسیله خواندن آن دعا، هنگامى که او را از نزدیک یا از راهِ دور، هنگامى که از خانه ام (و به نیت زیارت ایشان بدان سو) اشارت مى کنم ، بخوانم . ایشان فرمود: «اى علقمه پس از آن که به آن حضرت با سلام اشاره کردى ، دو رکعت نماز بخوان و پس از آن این قول (متن زیارت ) را مى خوانى . پس هنگامى که این زیارت را خواندى در حقیقت او را به چیزى خواندى که هرکس از ملائکه که بخواهند او را زیارت کند به آن مى خوانند. و خداوند براى تو هزار هزار سیئه محو مى کند و تو را هزار هزار درجه بالا مى برد. جزو کسانى مى باشى که در رکاب اباعبدالله به شهادت رسیدند، حتى در درجات آنها هم شریک مى شوى و براى تو ثواب هر پیامبر و رسولى و هر کس که حسین علیه السلام را از زمان شهادتش تا به حال زیارت کرده ، را مى نویسند. اینگونه مى گویى : «السلام علیک یا ابا عبدالله …. پس از نقلِ متن کامل زیارت فرمودند: «یا علقمه ان استطعت اءن تزوره فى کل یوم بهذه الزیاره من دهرک فافعل . فلک ثواب جمیع ذلک ان شاء الله» : اى علقمه ! اگر توانستى هر روز از عمرت آن حضرت را با این زیارت ، زیارت کنى ، این کار را انجام بده ، پس براى تو ثواب تمام این زیارت است.»[۱]

و نیز از امام صادق علیه السلام روایت شده که ایشان به صفوان مى فرمایند:

«ای صفوان! زیارت عاشورا را بخوان و از آن مواظبت کن ، به درستى که من چند چیز را براى خواننده آن تضمین مى کنم .

۱- زیارتش قبول شود.

۲- سعى و کوشش او مشکور باشد.

۳- حاجات او هر چه باشد از طرف خداوند بزرگ برآورده شود و نا امید از درگاه خدا برنگردد….

سپس فرمود: اى صفوان ! هرگاه حاجتى براى تو به سوى خداوند متعال روى داد. پس به وسیله این زیارت به سوى آن حضرت توجه کن از هر جا و مکانى که هستى و این دعا را بخوان و حاجتت را از پروردگار خود بخواه که برآورده مى شود و خداوند وعده خود را خلاف نخواهد کرد.»[۲]

امام صادق‏ علیه السلام همچنین فرموده‌اند: خداوند سوگند یاد کرده که زیارت زائری که زیارت عاشورا را تلاوت نماید، بپذیرد و نیازمندی‌هایش را برآورده سازد. او را از آتش جهنم برهاند و در بهشت برین جای دهد و همچنین حق شفاعت و دستگیری کردن از دیگران را به وی عطا نماید.

همچنین در روایت دیگری از امام محمد باقر علیه السلام اینگونه آمده است که: «اگر مردم می‌دانستند زیارت امام حسین علیه السلام چه ارزشی دارد، از شدت شوق و علاقه می‌مردند و حسرت رسیدن به آن پاداش ها، جسم و روح آنها را پاره پاره می‌کرد.»[۳]

شیخ عباس قمی در کتاب ارزشمند مفاتیح الجنان، پیش از متن زیارت عاشورا، حدیثی از امام باقر علیه السلام در باب ثواب این زیارت آورده است که اینگونه فرموده اند: «به تحقیق این دعا دعایی است که ملائکه آن را می‌‏خوانند و خداوند در قبال آن برای تو صد هزار هزار درجه می‏‌نویسد و مثل کسی خواهی بود که با امام حسین علیه السلام شهید شده باشد. نوشته شود برای تو ثواب زیارت هر پیغمبری و رسولی و ثواب زیارت هر که زیارت کرده باشد حسین‏‌ علیه السلام را از روزی که شهید شده است.»

صالح بن عُقْبه، از یاران امام باقر علیه ‌السلام به نقل از پدرش اینگونه روایت می کند که: شنیدم که امام باقر علیه ‌السلام فرمود: «کسی که در روز عاشورا، از نزدیک امام حسین علیه‌السلام را با چشم گریان زیارت کند، خداوند پاداش بزرگی به او می‌دهد».  به ایشان عرض کردم: «جانم به قربانت! اگر کسی امکانِ رفتن به کربلا و حضور در حرم مطهّر آن حضرت را در روز عاشورا نداشته باشد و بخواهد از راه دور ایشان را زیارت کند، تکلیف او چیست؟» حضرت فرمود: «پیش از ظهر در جای بلندی بایست و پس از اشاره به سوی مرقد آن حضرت به ایشان سلام کن و بر ستمگران و قاتلان او لعن و نفرین کن. سپس دو رکعت نماز زیارت بخوان و هر چه می‌توانی بر مصیبت امام گریه کن. خاندانت را نیز بر این عمل ترغیب کن». آن‌گاه در پایان افزودند: «من ضمانت می‌کنم هر کسی این کار را انجام دهد، خداوند پاداش یاد شده را به او بدهد».

اهمیت زیارت عاشورا

زیارت عاشورا، که از تعالیم امام محمد باقرعلیه السلام است، به سبب آثار و برکات بسیار سازنده و مفید در زمینه های فردی و اخلاقی و اجتماعی و نیز مشخص نمودن مواضع فکری و عقیدتی شیعه و تضعیفِ خطر انحراف از اصول و باورهای شیعیان، دارای اهمیت بسیاری است.

زمان مناسب برای خواندن زیارت عاشورا

 خواندن زیارت عاشورا زمان بخصوصی ندارد و در هر زمانی که خوانده شود، ثواب بسیاری خواهد داشت، اما طبق برخی از احادیث و روایات،خواندن آن، به هنگام صبح سفارش شده است. از این رو، برای نیل به ولایت و محبت امام حسین علیه السلام و زیارت مرقد مطهر ایشان از راه دور، شایسته است هر روز به هنگام صبح، زیارت عاشورا بخوانید و روز خود را با سلام بر خاندان پیامبر صلوات الله علیه و لعنت بر دشمنان این خاندان، آغاز نمایید.

مداومت بر زیارت عاشورا در سیره علما و بزرگان دین و آثار آن

۱-زیارت عاشورا، حدیث قدسی:

مرحوم آیت اللّه بهجت درباره برکات زیارت عاشورا می‌گوید: «مضمون زیارت عاشورا، گواه و روشن کننده عظمت آن است… در اسناد آمده است که زیارت عاشورا از احادیث قُدسی است. برای همین، با وجود فراوانی کارهای علمی موجود نزد علما و اساتیدمان، آنان همیشه مراقب خواندن زیارت عاشورا بودند. مرحوم آیت اللّه شیخ محمدحسین اصفهانی از خداوند متعال می‌خواست کلمات پایانی عمرش، زیارت عاشورا باشد، و پس از آن به سوی باری تعالی بشتابد. خداوند نیز دعای وی را اجابت کرد و پس از اتمام خواندن زیارت عاشورا روحش به ملکوت اعلی شتافت و قرین رحمت او گردید».

۲-زیارت عاشورا، آرزوی نیکان پس از مرگ:

عالم جلیل القدر، شیخ عبدالهادی حائری مازندرانی از پدر خود (حاجی ملا ابوالحسن) نقل کرده است که من حاج میرزا علی نقی طباطبایی را بعد از فوتش در عالم خواب دیدم و از او پرسیدم: آیا آرزویی داری؟ گفت: بلی، یک آرزو دارم و آن این است که چرا در دنیا هر روز «زیارت عاشورا» نخواندم. آخر رسم سیّد این بود که در تمام ایام دهه ی اول محرم، زیارت عاشورا می خواند، ولی بعد از فوت، افسوس می خورد که چرا در تمام ایام سال، موفق به خواندن این زیارت نبوده است.[۵]

۳- زیارت عاشورا، دور کردن مرگ:

آیه الله دستغیب مى نویسد: از آیه الله  حاج شیخ عبدالکریم حایرى اینطور نقل شده است که: اوقاتى که در سامراء مشغول تحصیل علوم دینى بودم ، اهالى سامراء به بیمارى وبا و طاعون مبتلا شدند و همه روزه عده اى از مردم مى مردند.

روزى در منزل استادم مرحوم سید محمد فشارکى، عده اى از اهالی علم جمع بودند، ناگاه مرحوم آقاى میرزا محمد تقى شیرازى تشریف آوردند و صحبت از بیمارى وبا شد که همه در معرض خطر مرگ هستند. مرحوم میرزا فرمود: اگر من حکمى بکنم آیا لازم است انجام شود یا نه؟ همه اهل مجلس پاسخ دادند بلى. ایشان فرمود: من حکم مى کنم که شیعیان ساکن سامراء، از امروز به مدت ده روز، همه مشغول خواندن زیارت عاشورا شوند، و ثواب آن را به روح پاک نرجس خاتون، والده ماجده حضرت حجه ابن الحسن علیه السلام هدیه نمایند تا این بلا از آنان دور شود. اهل مجلس این حکم را به تمام شیعیان رساندند و همه مشغول خواندن زیارت عاشورا شدند. از فرداى آن روز تلف شدن شیعه موقوف شد و همه روزه، تنها عده اى از سنى ها مى مردند به طورى که بر همه آشکار گردید. برخى از سنى ها از آشنایان شیعه خود پرسیدند؛ سبب این که دیگر از شما کسى تلف نمى شود چیست؟ به آنها گفته بودند زیارت عاشورا. آنها هم مشغول خواندن شدند و بلا از آنها هم برطرف گردید.

۴- زیارت عاشورا و حالات عرفانی:

در منزل میرزاى شیرازى در کربلا، ایام محرم وعاشورا، مراسم روضه خوانى برپا بود و در روز عاشورا به اتفاق طلاب و علما به حرم حضرت سید الشهدا علیه السلام و حضرت اباالفضل العباس مى رفتند و عزادارى مى کردند. عادت میرزا این بود که هر روز درغرفه خود، زیارت عاشورا مى خواند، سپس پایین مى آمد و در مجلس عزا شرکت مى کرد. یکى از بزرگان مى گوید: روزى خودم حاضر بودم که پیش از وقت پایین آمدن، ناگاه میرزا با حالت غیر عادى و پریشان و نالان از پله هاى غرفه به زیر آمد و داخل مجلس شد و فرمود: امروز باید از مصیبت عطش ‍حضرت سید الشهدا بگویید و عزادارى کنید. تمام اهل مجلس منقلب شدند و بعضى از آنها بیهوش شدند. سپس با همان حالت به اتفاق میرزای شیرازی به صحن و حرم مقدس مشرف شدیم، گویا میرزا به دادن این تذکر مامور شده بود.

 ۵- زیارت عاشورا و محشور شدن نیکان با همدیگر:

یکى از بزرگان مى فرمود: مرحوم آیه الله حاج آقا حسین خادمى و حاج شیخ عباس قمى و حاج شیخ عبدالجواد مداحیان روضه   خوان امام حسین را در خواب دیدم که در غرفه هاى بهشتى دور یکدیگر جمع بودند. با آیه الله خادمى احوالپرسى کردم و به ایشان گفتم:  با هم بودن شما، یک آیه الله و آقاى حاج شیخ عباس قمى یک محدث و حاج شیخ عبدالجواد روضه خوان امام حسین علیه السلام، چه مناسبتى دارد که با یکدیگر یک جا قرار گرفته اید؟ جواب دادند: ما همگى مداومت به خواندن زیارت عاشورا داشتیم و در مقدار خواندن زیارت عاشورا مثل هم بودیم .

۶- زیارت عاشورا و شفای دردها:

آیت اللّه شبیری زنجانی، از مراجع تقلید می‌گوید: «یکی از چشم‌های فرزند آقای حاج سید محمد بجنوردی بر اثر عارضه‌ای نابینا شده بود و به نظر پزشکان، حتی پزشکان خارج از کشور، به علت رشد آن عارضه، چشم دیگرش نیز نابینا می‌شد. ولی آن شخص شفا یافت؛ یکی از بستگان وی، سیدالشهداء را در عالم رؤیا دید که به او فرمود: «ما به جهت اینکه او به زیارت عاشورا مداومت داشت، سلامتی چشم دیگرش را از خدا گرفتیم».

۷- زیارت عاشورا و ثروت و مکنت در عالم برزخ:

مرحوم آیه الله دستغیب درحکایتی درباره برکت خواندن زیارت عاشورا، این‌گونه نقل می‌نماید: «یکی از علماءِ نجف حدود یکصد سال پیش، در خواب، حضرت عزراییل را می بیند، پس از سلام می‌پرسد: «از کجا می آیید؟»، جناب ملک الموت می‌فرماید: «از شیراز!، روح مرحوم میرزا ابراهیم محلاتی را قبض کردم.»، شیخ می‌پرسد: «روح او در چه حالی است؟»، عرزاییل می‌فرماید: «در بهترین حالات و بهترین باغ‌های عالم برزخ، خداوند هزار ملک را برای انجام دستورات شیخ قرار داده است.»، آن عالم پرسید: «آیا برای مقام بالای علمی و تدریس و تربیت شاگرد به چنین مقامی دست یافته است؟»، فرمود: «نه!»، گفتم: «آیا برای نماز جماعت و بیان احکام!»، فرمود: «نه!»، گفتم پس برای چه؟ فرمود: «برای خواندن زیارت عاشورا». نقل است که مرحوم میرزا، سی سال آخر عمرش، زیارت عاشورا را ترک نکرد و هر روز که به سبب بیماری یا امر دیگری نمی‌توانست بخواند، نایب می‌گرفت.

۸- زیارت عاشورا و دور کردن عذاب:

شیخ عباس قمی می گوید : «شیخ ما ثقه الاسلام نورى رحمه اللّه علیه فرموده: اما زیارت عاشورا، در فضل و مقام آن بس که از سنخ سایر زیارات نیست که به ظاهر از انشاء و املاى معصومى باشد، هر چند که از قلوب مطهّره ایشان چیزى جز آنچه از عالم بالا به آن رسد بیرون نیاید بلکه از سنخ احادیث قدسیّه است که به همین ترتیب از زیارت و لعن و سلام و دعا، از حضرت احدیّت جلّت عظمته به جبرئیل امین و از او به خاتم انبیا صلى اللّه علیه و آله و سلّم رسیده و بنا بر تجربه، مداومت به آن در چهل روز یا کمتر در قضاى حاجات و رسیدن به مقاصد و دفع دشمنان بى نظیر است اما از بهترین فواید آنکه از مواظبت و مداومت بر آن به دست آمده، فایده اى است که ثقه صالح متقّى، حاج ملاّ حسین یزدى که از نیکان مجاور نجف اشرف است و پیوسته مشغول عبادت و زیارت از ثقه امین حاج محمّد یزدى نقل کرد که در شهر یزد مرد فاضل صالحى بود که همواره اشتغال به اصلاح امر آخرت خود داشت و شبها در مقبره خارج یزد که در آن جماعتى از صالحان مدفونند و معروف به مزار است به سر مى برد و او را همسایه اى بود که از کودکى با هم بزرگ شده بودند و براى درس پیش یک معلّم مى رفتند، تا آنکه بزرگ شد و شغل عشّارى [ده یک گرفتن به زور و به ناحق- مأمور مالیات] در پیش گرفت تا اینکه از دنیا رفت و در همان مقبره نزدیک محلّى که آن مرد صالح بیتوته مى کرد او را دفن کردند، پس از گذشتن کمتر از ماهى او را در خواب دید که در هیئت نیکویى است.

به نزد او رفت و گفت: من آغاز و انجام و ظاهر و باطن کار تو را مى دانم و مى دانم از آنهایى نبودى که نیکى در باطن ایشان احتمال رود و شغل تو جز عذاب را نمى طلبد، پس به کدام عمل به این مقام رسیدى؟ گفت: چنان است که گفتى، من از روز مردن در شدیدترین عذاب بودم، تا دیروز که زوجه استاد اشرف حدّاد فوت شد، و او را در این مکان دفن کردند و اشاره کرد به موضعى که قریب صد ذرع از او دور بود و در شب وفات او، حضرت ابا عبد اللّه الحسین علیه السّلام سه مرتبه او را زیارت کرد و در مرتبه سوم به برداشته شدن عذاب این مقبره امر فرمود، پس حالت ما نیکو شد و در سعه و نعمت افتادیم، آن مرد صالح متحیّرانه از خواب بیدار شد، درحالى که حدّاد را نمى شناخت و محّل او را نمى دانست، در بازار حدّادان از او پرسید و او را یافت. از او پرسید: آیا براى تو همسرى بود؟ گفت آرى دیروز وفات کرد و او را در فلان مکان (و همان موضع را اسم برد) دفن کردیم. پرسید: او به زیارت اباعبد للّه علیه السّلام رفته بود؟ گفت نه: گفت: ذکر مصائب او مى کرد؟ گفت: نه، گفت مجلس عزادارى داشت؟ گفت: نه، حدّاد پرسید چه مى جویى؟ خواب را نقل کرد. گفت آن زن به خواندن زیارت عاشورا مواظبت و مداومت داشت.

۹- زیارت عاشورا و ارتباط با عالم معنا

مرحوم شیخ رجبعلی خیاط که حالات معنوی او مشهور خاص و عام است، در توسل به اهل بیت علیه‌السلام به زیارت عاشورا تأکید فراوانی داشت و می‌فرمود: «در عالم معنا به من توصیه کرده‌اند که زیارت عاشورا بخوان». وی به دیگران نیز سفارش می‌کرد: «تا زنده‌اید زیارت عاشورا را از دست ندهید».

۱۰- آثار زیارت عاشورا  در رفع گرفتاری

یکى از علما و حجج اسلام و از ذریه رسول الله صلى الله علیه و آله در یادداشتهاى خود چنین فرموده بود: شبى از طریقى به من الهام شد که مبلغ چهل و پنج هزار تومان بر درب مغازه یکى از بندگان خدا که مرد محترمى از اهل اصفهان است (و نخواسته اسمش گفته شود) صبح متحیر بودم چه کنم ، آیا آنچه فهمیدیم صحیح است یا نه و نمى دانستم چقدر پول دارم ؟ وقتى مراجعه کردم دیدم موجودى من چهل و پنج هزار تومان است ، اول وقت رفتم درب مغازه آن آقا که از محترمین آن شهر بود، دیدم دو نفر درب مغازه او ایستاده اند، به آن آقا گفتم : من با شما کارى دارم ، مى خواهم با هم برویم جایى و برگردیم .

گفت : بسیار خوب . من ایشان را بردم مسجدالنبى واقع در خیابان جى ، آنجا عمله و بنا کار مى کردند، لب ایوان طرف قبله نشستیم .

من به ایشان گفتم : من مامور هستم گرفتارى شما را اصلاح کنم ، مشکلى دارى بگو، هر چه اصرار کردم نگفت ، بالاخره آن مبلغ را به ایشان دادم ولى نگفتم چقدر است . ایشان بى اختیار به گریه افتاد و گفت :

من چهل و پنج هزار تومان قرض داشتم ، چهل زیارت عاشورا نذر کردم بخوانم و امروز بعد از اذان آخر آن را خواندم و از آقا ابى عبدالله الحسین علیه السلام خواستم رفع گرفتاریم شود که بحمد الله گره باز گردید.

پی نوشت ها

1. کامل الزیارات، ص ۷۴
2. بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۳۰۰
3. بحارالانوار، ج ۱۰۱ ، ص ۱۸
4. مصباح المتهجد، شیخ طوسی، المحرم و شرح زیاره الحسین(ع)، ص ۷۱۳ و ۷۱۴، مفاتیح الجنان، زیارت عاشورا
5. سید علی موحد ابطحی، زیارت عاشورا و آثار شگفت آن، ص ۱۶، به نقل از کتاب تذکره الزائرین