فواید روزه داری – فواید معنوی و جسمی روزه گرفتن
روزه یکی از اعمال عبادی است که اختصاص به دین اسلام ندارد و در همه ی ادیان الهی با اندک تفاوتی در شیوه ی انجام، وجود دارد. روزه در واقع لطف و عنایت خاصی است که خداوند به بنده ی باایمان و مخلصش دارد و آن را به عنوان هدیه و ضیافتی خاص به بندگان خود سفارش کرده است تا در سایه ی آن، بتوانند ضمن رهانیدن خود از وسوسه های شیطان، در مسیر اوصیا و اولیا و مقربین درگاه الهی قرار گرفته و از بسیاری از بیماری ها و مفسده ها مصون بمانند. منافع و برکات معنوی روزه از جمله پاداش چندین برابری اعمال و عبادات و تقرب به پروردگار، در بند بودن ابلیس و تثبیت اخلاص و بندگی روزه دار نسبت به خدای تعالی و مهار امیال و شهوات است. اما علاوه بر این ها، طبق تحقیقات فراوان علمی از سوی پزشکان و دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان، روزه داری، منافع درمانی بسیاری دارد و تأثیر بسزایی بر روی سلامتی و تقویت سیستم دفاعی بدن می گذارد. با توجه به اینکه در آستانه ی ماه مبارک رمضان قرار گرفته ایم، قصد داریم در این مقاله به بررسی آثار و فواید روزه داری بپردازیم. با ما همراه باشید.
روزه چیست؟
روزه در لغت به معنی امتناع کردن از چیزی و نبز ترک آن آمده است.[۱] و در دین اسلام، به معنی عبادتی است که شخص مسلمان به منظور انجام فرمان الهی، از اذان صبح تا هنگام اذان مغرب، از خوردن و آشامیدن اجتناب می نماید.
روزه همچنین به معنی پرهیز از گناه، از جمله آداب و فرایض مذهبی است که برای مؤمنین به عنوان مسیری برای رسیدن به مقام قرب الهی و پالایش بدن از خوردن و آشامیدن در راستای توجه کامل به امور معنوی به حساب می آید. تقویت و افزایش اراده و کُفِ نفس و نیز ایجاد حسّ همدردی و شفقت نسبت به مستمندان از ارزش‌های اخلاقی روزه داری به شمار می‌آیند.[۲]
فواید روزه
دین مبین اسلام، تن پروری و غرق شدن در مادیات و بخور و بخواب به معنای مطلق پروردن هوای نفس و شهوت پرستی را شدیداً محکوم کرده است، اما توجه به پرورش بدن به معنای مراقبت و حفظ صحت و سلامت و رعایت بهداشت را از اهم واجبات دانسته و انجام هر گونه عملی را که برای بدن زیان بخش و آسیب رسان باشد را حرام اعلام کرده است.
پیروی از هوای نفس و شهوت رانی، همان گونه که سدی در برابر پرورش روح و تزکیه ی آن است و باعث ابتلا به انواع بیماری ها و اختلالات روحی و روانی می گردد، مانع بهداشت جسم و نیز پرورش صحیح آن نیز هست و باعث ابتلا به بیماری های مختلف جسمانی نیز می گردد.
بسیاری از آداب و اعمال و عبادات اسلامی نه تنها باعث رشد و تعالی روحی و معنوی انسان می شوند بلکه سلامت و بهداشت بدن را نیز تضمین می کند. پیشتر درباره ی فواید و آثار علمی فراوان نماز و روزه صحبت کرده ایم، روزه، فرمان دیگر خداوند سبحان است به بندگان باایمانش که در راستای تحقق این اهداف، مقرر شده است. شخص روزه دار با رعایت قوانین و آداب صحیح روزه داری می تواند به رشد و تعالی روحی و جسمی خود کمک کرده و آنها را از انواع آفات و بیماری ها مصون بدارد. همانطور که گفته شد، روزه به عنوان عبادتی خاص و چند بعدی دارای فواید معنوی، اجتماعی و جسمانی فراوانی است که به آنها خواهیم پرداخت؛
فواید معنوی روزه داری
روزه هرچند که در ظاهر تکلیف و عبادت مشکلی به شمار می آید، لیکن فواید و برکات بسیاری دارد که آشنایی و آگاهی نسبت به آنها در پرتو ایمان به خداوند و کتاب وحی و رجوع به آیات و رهنمودهای آن برای انسان ممکن است؛ زیرا فلسفه و حکمت بعضی از فرایض و واجبات با تکامل و پیشرفت علم مشخص می‌شود. از جمله فواید معنوی روزه عبارت است از:
الف- تقرب به خداوند متعال
روزه داری، مسیر همواری است که شخص روزه دار را به مقام قرب الهی می رساند، زیرا ذات روزه، امتناع از پیروی هوای نفس است و از این طریق شهوات نفسانی انسان را سرکوب می کند و به تبع آن قوای قدسی و معنوی وی را تقویت می‌نماید. روزه، انسان را به یاد تشنگی و گرسنگی روز قیامت و حساب می اندازد و موجبات بیداری و پرهیز از گناهان و مفاسد را برای او فراهم می سازد.
احادیث و روایات متعددی از قول معصومین علیهم السلام روایت شده که روزه را مایه ی تقرب به خدای تعالی دانسته است:
-
- ۱. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در تأیید این مطلب ضمن توصیه ای به اسامه بن زید فرموده اند: «عَلَیْکَ بِالصوْمِ فَاِنَّهُ قُربه اِلَی الله»[۳]؛ بر تو باد روزه داری چرا که روزه موجب تقرّب به خداوند می شود».
- ۲. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هر کس برای خداوند در روزی بسیار گرم روزه بگیرد و تشنه شود، خداوند هزار ملک را موظف می کند تا بیایند و صورت شخص روزه دار را مسح نمایند و به او بشارت (بهشت) بدهند، تا اینکه در وقت افطار خداوند به او می فرماید: چقدر بوی تو و روح تو خوش بو شده اند. ای ملائکه ی من! شاهد باشید که من این بنده ام را بخشیده ام.» [۴]
ایشان در حدیث دیگری می فرمایند: « َفْضَلُ الْجِهَادِ الصَّوْمُ فِی الْحَرّ» [۵]؛ روزه گرفتن در گرما از بهترین جهادها است.
-
- ۳. حضرت محمد صلی الله علیه و آله در شب معراج از پروردگار پرسید؛ «خدایا برترین اعمال نزد تو کدام است؟ خداوند در جواب ایشان فرمود: توکل بر من و راضی بودن به آنچه که قسمت بنده‌ام نموده‌ام… سپس در ادامه ی همین حدیث خداوند می فرماید: ای احمد! آیا می‌دانی کدام وقت بنده ام به من نزدیک می‌شود. حضرت فرمودند: نه! ای پروردگار من. خداوند فرمود: هنگامی که گرسنه و یا در سجده باشد.»[۶]
- ۴. خدای تعالی در حدیث قدسی می فرماید: «الصَّومُ لیِ و اَنا اُجْزی بِهِ»: روزه برای من است و من خودم پاداش آن هستم، یعنی تقرب به من بهترین پاداش آن است.»
ب- تقویت نفس، اراده و ایمان
روزه علاوه بر تقرب به خداوند متعال، انسان را به نظم داشتن در کارها و قناعت پیشگی و صبر و شکیبایی و سایر فضائل عادت می دهد. روزه موجبات تقویت روح ایمان و عبودیت در انسان می شود که این موضوع در قرآن کریم با عبارت «لعلکم تتقون»[۷] بیان شده است. کسی که فقط به خاطر امتثال امر خداوند و برای کسب رضایت او روزه می گیرد، بهترین و سزاوارترین نتیجه را به دست خواهد آورد؛ زیرا از راه تربیت و پرورش نفس و مقاومت و ایستادگی در مقابل تمایلات جسمانى و هواهای نفسانی و نیز تسلط بر نفس اماره ی خود، اراده ای آهنین پیدا می کند که به آسانی در دام وسوسه های شیطان و امیال سرکش خود نخواهد افتاد.
انسان ضعیف النفس و سست اراده، در مصاف با یک لذت کم ارزش و زود گذر، عنان اختیار را از کف می دهد و خویش را در مسیر گمراهی و ضلالت می افکند؛ اما شخصى که عزم و اراده ای قوى دارد، در برابر امیال بی ارزش دنیوی همچون مال و حب دنیا، مقام و منصب، شهوات و لذات جنسى، خشم و غضب و امثال این ها ثابت قدم و مقاوم است و هیچگاه در رویارویی با آنها دچار لغزش نمی شود. بهترین سند برای اعتبار این سخن، کاهش آمار جرم و جنایت در ایام ماه مبارک رمضان است که در آن مسلمانان با روزه داری و اجتناب از خوردن و آشامیدن و نیز کنترل غرایز همراه با اخلاص و قصد تقرّب به ذات احدیت است.[۸]
یکی از بزرگ ترین موانع رسیدن به تعالی و پیشرفت معنوی انسان ها، اشتغال به اموری چون خوردن و آشامیدن و بهره مندی از لذایذ جسمی و بدنی است و در این راستا، بهترین عامل برای رسیدن به رشد روحی و معنوی، نزاهت و امساک از این قبیل امور است. روزه، تمرینی است که انسان را از اشتغال به لذات جسمی و مادی باز می دارد و از این طریق، اوقات فراغت بیشتری را برای او فراهم می کند تا مگر در این فرصت، به اسرار آفرینش بیندیشد و به مکاشفه ای ژرف دست یابد و توشه ی آخرتش را فراهم آورد. کم خوری و روزه داری و رعایت اعتدال در بهره مندی از مأکولات، یکی از بهترین روش های رسیدن به کمال است، همان گونه که پرخوری و شکم پرستی یکی از بزرگ ترین موانع رسیدن به کمال به شمار می آید.
به قول آیه الله جوادی آملی: «این ممکن نیست که انسان به صرف مطالعه و درس خواندن و پرداختن به یک سلسله واژه ها و الفاظ و نقوش مکتوب و امواج ملفوظ، به ماهیت و نورانیتِ علم که همانا امری ماورای طبیعی و مجرد است راه یابد؛ زیرا محال است که امری مادی باعث پیدایش امری مجرد شود. معلم واقعی نه کتاب نویس است و نه گوینده. کتاب و استاد و درس همگی ابزار و مقدمات خوبی برای تحقق یافتن علمند. بخش عمده ی سالک بودن، کم خوری و پرهیز از پرخوری و بدخوری است که انسان را به مشاهده ی ملکوتِ عالم می رساند.»[۸] بر اساس همین موضوع است که برخی از بزرگان فرموده اند: «در فضیلت روزه داری همین بس که انسانِ روزه دار، شبیه فرشتگان می شود و طعام او همچون ملائک چیزی جز تسبیح و تحمید خدای تعالی نیست.»[۹]
ج- تثبیت و تحکیم اخلاص
یکی دیگر از متعالی ترین مراتب تکامل معنوی انسان، اخلاص است. اخلاص که داشته باشی، قلبت، نقطه ی مرکزی تابش نور پروردگار می شود و دانش و حکمت مسیر خود را از قلب به روی زبان جاری می کنند. روایات معصومین بزرگوار علیهم السلام درباره ی این موضوع بیانگر این مطلب است:
-
- ۱. حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می فرمایند: «… فرض الله الصیام تثبیتا للاخلاص»[۱۰]؛ خداوند روزه را برای تثبیت اخلاص بندگان واجب کرد.
- ۲. امیر المؤمنین علی علیه السلام در روایتی می فرمایند: «فرض الله الصیام ابتلاءً لاخلاص الخلق» [۱۱]؛ خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص مردم را بیازماید.
د- مهار شهوات و امیال
-
- ۱. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در این رابطه می فرمایند:«شخصی که تمکّن و توانایی مادی دارد ازدواج کند ولی در غیر این صورت، با روزه گرفتن طغیان برخی از غرایز را مهار نماید.»[۱۲]
- ۲. امام رضا علیه السلام نیز در همین باره می فرماید: «روزه گرفتن موجب شکسته شدن شهوت است و روزه انواع شهوات از قبیل لهو و لعب، زینت، تفاخر و تکاثر) را تعدیل می کند.»[۱۳]
فواید اجتماعی روزه داری
یکی دیگر از فواید روزه داری که اهمیت آنرا بیش از پیش نمایان می کند، بعد اجتماعی آن است، چنانچه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «و هو شهر المواسات»؛ ماه رمضان، ماه همدردی است.[۱۴] روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان از فرامین پروردگار و یکی از تعالیم شگفت انگیز دین اسلام است که طی آن، شخص روزه دار با رعایت آداب و شرایط خاص مقرر شده، علاوه بر بهره مندی از فواید معنوی و روحی در معرض یک تجربه واقعی از تحمل تشنگی و گرسنگی و محرومیت قرار می گیرد و از این طریق با نیازمندان، احساس همدلی و همدردی می نماید.
بی شک، یکی از برکات روزه، مطلع شدن اغنیا از چگونگی حال فقرا و نیازمندان است. هشام بن حکم در این رابطه مى گوید: از محضر امام صادق علیه السلام درباره ی چرایی وجوب روزه سؤال کردم، ایشان در پاسخ به من فرمودند: «علت وجوب روزه این است که ثروتمندان و مستمندان با هم یکسان شوند؛ زیرا شخص متمکن و ثروتمند، هرگز احساس گرسنگى را درک نکرده است تا بتواند بر شخص فقیر و ندار رحم نماید. به این دلیل که هر وقت هر آنچه که خواسته، در اختیارش بوده است و هرگز رنج و سختى نکشیده؛ از این رو، خداى تعالى اراده فرمود تا به وسیله روزه، در بین بندگانش تساوى برقرار نماید و به ثروتمندان نیز طعم گرسنگى را بچشاند تا مگر از این طریق این درد براى آنها نیز ملموس و آشنا باشد؛ شاید دلش براى فقرا و بیچارگان نرم شود و بر گرسنگان ترحم نماید.»[۱۵]
تقویت هنجارهای اجتماعی
با توجه به اینکه روزه داری در اسلام زمان بخصوصی دارد، می تواند در ایجاد و تقویت هنجارهای مذهبی و اجتماعی در جامعه، نقش به سزایی ایفا کند. نمودهای اجتماعی روزه داری در ماه رمضان از قبیل تغییرات ساعات کار و خواب و بیداری مردم، تعطیلی رستوران ها و ساندویچی ها در طول روز، ممنوعیت مصرف دخانیات در ملأ عام و برپایی افطاریها و مجالس مذهبی و احیای شب های قدر و … با تأثیرات مستقیمی که بر فضای عمومی جامعه می گذارند، باعث تقویت هنجارهای اجتماعی و دینی می شود و با دعوت افراد به یکرنگی و همنوایی با فرهنگ و آداب و سنن دینی، خواه واقعی باشد خواه ظاهری، موجب هماهنگ شدن جامعه با اخلاق و آداب مذهبی می شود.
افراد حاضر در یک جامعه اسلامی، در ماه مبارک رمضان، با مشاهده جو حاکم بر جامعه و روزه دار بودن اکثریت مردم در جامعه و حس و حال ویژه ای که فضای جامعه در روزها و شب های این ماه به خود می گیرد، به یکی از دو نوع احساس متفاوت را دست می یابند:
الف- در افراد متدین و روزه دار، نوعی احساس نشاط و هماهنگی و همرنگی اعتقادی با هم کیشان و تقویت روحیه اعتماد به نفس مذهبی پدیدار می شود
ب- در افراد بی اعتنا به احکام دینی، نوعی دلخوری و احساس ناخوشایند ناهمگنی و ناهمرنگی با اجتماع بروز می کند که این امر از نظر روحی و روانی می تواند باعث انزوای شخص و یا تغییر رفتار او باشد.
بدون شک هر کدام از این دو نتیجه روانی که حاصل شود، می تواند به حفظ و ارتقای سطح دینداری در جامعه و نیز تأمین امنیت روانی فرد باایمان در جامعه کمک شایانی نماید. با توجه به این مطلب، چیز عجیب و دور از ذهنی نیست که می بینیم هر ساله، طبق آمارهای رسمی منتشر شده از جانب نهادهای قضایی و انتظامی، میزان ارتکاب جرم و جنایت و انجام تخلفات در طول ماه مبارک رمضان، کاهش معنا داری پیدا کرده است.[۱۶]
تقویت پیوندهای دوستانه و خانوادگی
بدون شک یکی از دلایل تقویت روابط اجتماعی پایدار در گروه های خانوادگی، دوستانه، همکاران و … معاشرت ها و رفت و آمدهایی است که با دعوت برای صرف یکی از وعده های غذایی و اجابت آن از سوی مدعوین صورت می گیرد. این موضوع علاوه بر آثار سازنده و مفید تربیتی در زمینه ی برآوردن نیازهای روحی و عاطفی کودکان و پرورش شخصیت اجتماعی آنها، برای روحیه ی بزرگسالان نیز بسیار مفید و سازنده است و می تواند به نحو بسیار مؤثری بنیان روابط خانودگی و اجتماع های سازنده ی دوستانه را حفظ نماید.
در دنیای کنونی که روابط خانوادگی و معاشرت با دوستان، جای خود را به انزوا و خود محوری به معنای فردیت داده است و افراد، روز به روز به سمت دوری عاطفی از یکدیگر حرکت می کنند و ارتباطات خانوادگی و رفت و آمدها و ضیافت های خویشاوندی کمرنگ و تضعیف شده اند، ماه مبارک رمضان، فرصتی مغتنم است برای مقابله با این قطار بد مسیر و این جبر ناخوشایند که ارمغان سیاهِ این دنیای مدرن است.
روایات و توصیه های نغز اولیا و بزرگان دین بر استحباب افطاری دادن به روزه داران در این ماه مبارک از یک سو و تأکید بر صله ی ارحام و اجابت دعوت دیگران از سوی دیگر، باعث می شود که در این ماه شریف به طور محسوس، شاهد تقویت روابط خویشاوندی و دوستانه بین افراد و خانواده ها در جامعه ی اسلامی باشیم.
البته باید به این مسئله ی مهم توجه داشت که افطاری دادن و افطاری رفتن نیز، مانند تعاملات دیگر میان اشخاص، در معرض آسیب ها و آفاتی قرار دارد که در صورت بی توجهی می تواند فواید و برکات آن را تحت الشعاع خود قرار دهد. رذائلی همچون چشم و هم چشمی و حسد بردن و رقابت های منفی در بالا بردن تنوع غذاها و کیفیت و کمیت پذیرایی ها، خرج های بیش از اندازه و سرسام آور، داشتن توقعات نامعقول از یکدیگر در زمینه ی دعوت کردن یا اجابت شدن، به رخ کشیدن ثروت و مبلمان و اثاثیه منزل، به زحمت انداختن بیش از حد اهل منزل برای برگزار کردن مراسم افطاری و … ، همگی بر خلاف منظور اصلی اولیا و بزرگان دین در توصیه و تشویق به امر افطاری دادن و افطاری رفتن است. بر روزه داران با ایمان سزاوار و شایسته است که از همه این آفات و نیز موارد مشابه آنها، با بازگشت به هدف و منظور اصلیِ معصومین علیهم السلام که همانا حصول رضایت الهی و کسب ثواب و تقویت روابط اجتماعی و خانوادگی و دوستانه است، اجتناب نمود. [۱۷]
روزه داری عامل تقویت و افزایش صبر جامعه
یک جامعه موفق، زمانی می تواند بر مشکلات مختلف و البته دشمنان خویش فائق آید، که تحمل ناگواری ها و دشواری ها را داشته باشد. با چنگ زدن به ریسمان صبر و شکیبایی است که میتوان به نبرد مستکبران رفت و دست دشمنان و استعمارگران را از سرنوشت افراد یک جامعه کوتاه نمود.
روزه داری به خصوص در روزهای گرم و بلند تابستان که فشار گرسنگی و عطش مضاعف می شود، به طرز شگفت آوری به انسان، صبر و ایستادگی می آموزد و تحمل رنج و ناملایمتی را بر انسان آسان می نماید؛ بر همین اساس است که خداوند متعال در قرآن کریم از روزه با عنوان صبر یاد کرده است: «و استعینوا بالصبر و الصلوه…»[۱۸]؛ از صبر و نماز کمک بگیرید…».
معصومین علیهم السلام ، واژه ی صبر را در این آیه به فریضه ی روزه تفسیر نموده اند.[۱۹]. همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز، در همین راستا ماه مبارک رمضان را، ماه صبر نامیده اند: «شهر الصبر و ان الصبر ثوابه الجنه»؛ رمضان ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است.[۲۰]
فواید جسمانی روزه داری (سلامتی)
یافته های علمی جدید نشان داده است که روزه منافع بسیاری بر روی سلامتی بدن دارد. البته این موضوع، استثنائاتی هم دارد و همانطور که خدای تعالی آن را برای بیماران و مسافران منع کرده، علم پزشکی نیز روزه داری را برای برخی از افراد، مانند زنان باردار و شیرده، بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱، بیماران مبتلا به سنگ کلیه، کسانی که رفلاکس معده دارند و … منع کرده است و یا اینکه این افراد باید قبل از روزه گرفتن حتماً با پزشک خود مشورت نموده و در صورت اجازه پزشک و با رعایت اصول و شرایطی، روزه بگیرند و لیکن به طور کلی، روزه داری، از نظر علمی فواید ثابت شده ی بسیاری دارد که در اینجا به آنها می پردازیم:
روزه، باعث کنترل قند خون
مطالعات نشان داده‌اند که روزه داری می تواند کنترل قند خون را تسهیل نماید. روزه داری میزان تجزیه ی گلوکز را به نحو مطلوبی افزایش می‌دهد تا بدن شخص روزه دار بتواند با کسب انرژی بیشتر تولید انسولین را کاهش داده و لوز المعده استراحت کند. در خلال این فرایند گلیکوژن به منظور تسهیل در امر تجزیه ی گلوکز تولید می‌شود و در نتیجه روزه، کاهش قند خون را به دنبال خواهد داشت که می تواند برای بیماران دیابتی و یا کسانی که در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند، مفید و قابل توجه باشد.
یک مطالعه بالینی که روی ۱۰ نفر بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲ انجام شده، نشان داده است که روزه داری به میزان قابل توجهی سطح قند مضر خون را کاهش می دهد. این در حالی است که تحقیقات دیگری در سال ۲۰۱۴ مشخص کرده است که روزه داری به صورت متناوب در کاهش مقاومت بدن به انسولین مؤثر بوده و این موضوع می تواند حساسیت بدن را به ماده ی انسولین افزایش دهد و از این طریق به بدن کمک می کند تا گلوکز را از راه جریان خون به سلول ها انتقال دهد. این امر می تواند به تثبیت میزان قند خون کمک کرده و از افزایش و کاهش ناگهانی سطح قند خون ممانعت نماید.
روزه داری باعث کاهش علائم بیماری ام اس
ام اس یک نوع بیماری مربوط به سیستم ایمنی بدن است که طی آن، سیستم ایمنی به سیستم عصبی مرکزی بدن انسان آسیب می رساند. این امر موجب می‌شود که سیگنال های پیام رسان داخل مغز و نیز بین مغز و بدن قطع شود. این فرایندِ تداخل در جریان تبادل اطلاعات ممکن است با ایجاد علائم مختلفی همچون درد، گزگز دست ها و پاها، خستگی و رخوت، بی حسی، تغییر در خلقیات و رفتار، ایجاد مشکل در حافظه، نابینایی و فلج همراه باشد.
دانشمندان و محققان در حال بررسی چگونگی تأثیر روزه داری به صورت متناوب بر روند کاهشی علائم بیماری ام اس هستند. زمانی که سیستم ایمنی به سیستم عصبی مرکزی یعنی مغز و نخاع حمله می‌کند، باعث ایجاد التهاب می‌شود. التهاب به خودی خود می‌تواند باعث آسیب رساندن به پوشش محافظ اطراف رشته های عصبی (میلین) شود و در نتیجه این آسیب عصبی منجر به بروز علائم مرتبط با بیماری ام اس می شود.
طبق نظریه برخی از این محققان، روزه داری و محدودیت دریافت کالری توسط بدن، می تواند باکتری های روده را در بیماران مبتلا به ام اس تغییر دهد و این فرایند، ممکن است که باعث کاهش التهاب و پاسخِ ایمنی بدن شود و یا آن را به گونه ای تغییر دهد که دیگر به سیستم عصبی مرکزی حمله نکند. اما با توجه به اینکه علائم بیماری ام اس، شخصی است یعنی از فردی به فرد دیگر متفاوت است و دامنه ی آن می‌تواند از علائم موقت تا علائم مزمن متغیر باشد، این گونه افراد بهتر است که با در نظر گرفتن شدت بیماری خود، قبل از اقدام به روزه گرفتن، حتماً با پزشک خود مشورت نمایند.
روزه، بهترین راه برای کاهش وزن
روزه با کم کردن کالری دریافتی در طول روز و افزایش متابولیسم و سوخت و ساز بدن، به کاهش وزن کمک شایانی می کند. از این رو، امروزه بسیاری از کسانی که می خواهند وزن خود را کاهش دهند، روزه می‌گیرند تا هم از فواید معنوی آن بهره مند شوند و هم به وزن ایده آل خود برسند. البته صرف روزه گرفتن با نیت کاهش وزن، به صحت روزه لطمه وارد می کند و این فریضه ی ارزشمند را تا حد یک رژیم غذایی پایین می آورد. بنابراین هنگام اقدام برای روزه باید مراقب نیت خود باشیم.
برخی از تحقیقات نشان داده اند که روزه داری می تواند با افزایش سطح انتقال دهنده عصبی نوراپی نفرین، سطح سوخت و ساز بدن را افزایش دهد و از این طریق منجر به کاهش وزن شود. همچنین این بررسی نشان داده است که روزه داری در تمام روز می‌تواند وزن بدن را تا میزان ۹ درصد کاهش دهد و به طرز شگفت آوری چربی بدن را طی مدت ۱۲ تا ۲۴ هفته کاهش دهد. البته تفاوت سوخت و ساز در طی روزه داری با سوخت و ساز در طی رژیم های غذایی این است که روزه داری در کاهش چربی بیشتر و در عین حال حفظ بافت عضلانی، مؤثرتر از رژیم های غذایی است.
روزه، باعث افزایش ترشح هورمون رشد
هورمون رشد، هورمونی است که برای کودکان و نوجوانان و ورزش کاران بسیار مفید است، زیرا این هورمون به ساخت سریع ماهیچه ها کمک کرده و زمان بهبود را تسریع می کند. کسانی که قصد روزه گرفتن دارند، باید برای افزایش هورمون رشد آماده باشند زیرا روزه داری باعث می شود که بدن شما به جای ماهیچه، از چربی ذخیره شده برای سوخت و ساز استفاده کند و این امر به شخص روزه دار این امکان را می دهد که آنچه از بافت ماهیچه دارد را نگه دارد و حتی به او کمک می کند تا دوباره آنها را بسازد.
هورمون رشد انسانی (HGH ) نوعی هورمون از جنس پروتئین است که بر روی بسیاری از ابعاد سلامتی انسان نقش اساسی دارد. تحقیقات نشان داده است که هورمون رشد در فرآیند رشد، متابولیسم، کاهش وزن و قدرت عضلانی و ماهیچه ای نقش اساسی دارد. مطالعات متعددی نشان داده اند که روزه داری می تواند به طور طبیعی سطح HGH را در خون شخص روزه دار افزایش دهد.
نتیجه ی یک مطالعه بالینی که روی ۱۱ شخص بزرگسال سالم انجام شده، نشان داده است که روزه گرفتن به مدت ۲۴ ساعت، به طور قابل توجهی باعث افزایش سطح HGH می‌شود. همچنین مطالعه مشابه دیگری که روی ۹ مرد سالم انجام شده، نشان داد که روزه گرفتن، فقط به مدت دو روز، منجر به افزایش ۵ برابری تولید HGH در خون آنها می شود.
روزه عامل مؤثری در پیشگیری از سرطان و افزایش اثربخشی شیمی درمانی
تحقیقات و مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است که روزه داری، می تواند در زمینه ی درمان و پیشگیری از بیماری سرطان مفید باشد. یک مطالعه که در محیط آزمایشگاهی بر روی موش ها انجام شد، نشان داد که روزه، به جلوگیری از تشکیل تومورها و غدد سرطانی کمک می کند.
یک تحقیق آزمایشگاهی دیگر، روشن کرده است که قرار گرفتن سلول‌های غدد سرطانی در معرض چند دوره روزه داری، به اندازه فرآیند شیمی‌درمانی در مهار و به تأخیر انداختن رشد تومور و غدد سرطانی مؤثر است و همینطور، میزان اثر بخشی و بهبود دهی دارو‌های شیمی درمانی را افزایش می دهد. البته بیشتر این مطالعات و تحقیقات، در محیط آزمایشگاهی و بر روی حیوانات و سلول‌ها انجام شده است و علی رغم این نتایج و یافته های امیدوار کننده، برای اثبات این یافته ها، باید مطالعات بیشتری در زمینه ی تأثیر مثبت روزه داری بر مهار و درمان سلول های سرطانی انجام شود.
روزه، افزایش دهنده ی طول عمر و ضد پیری
روزه، موضوعی حیرت انگیز است که دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان، برای کشف آثار شگرف آن، مطالعات فراوانی انجام داده اند. برخی از این مطالعات که بر روی حیوانات انجام شده، نتایج امیدوار کننده ای را درباره ی تأثیر بالقوه ی روزه گرفتن بر روی افزایش طول عمر، به دست آورده اند.
در یکی از این مطالعات، به یک گروه از موش ها هر روز غذا داده می شد و به گروه دیگر، با فاصله ی یک روزه غذا داده می شد. در این تحقیق، روند پیری در موش هایی که یک روز در میان غذا می خوردند، بسیار کمتر از گروه دیگر بود و مشاهده شد که آنها به طرز شگفت آوری، ۸۳ درصد بیشتر از موش هایی که هر روزه و به طور مداوم غذا می خوردند، عمر کردند. سایر مطالعاتی که بر روی حیوانات انجام شده نیز یافته‌های مشابهی داشته اند و نتایج و یافته های خود را اینچنین گزارش داده اند که روزه داری می تواند در افزایش طول عمر و کند سازی روند پیری مؤثر باشد.
روزه، باعث تقویت عملکرد مغز و پیشگیری از اختلالات عصبی
درست است که تحقیقات و مطالعات بیشتر در جامعه ی آماری حیوانی انجام شده است، با این وجود، تاریخ علم نشان داده است که همین نتایج تا حدود زیادی در مورد انسان ها نیز صادق بوده اند. چندین مطالعه ی علمی نشان داده اند که روزه داری می‌تواند تأثیر بسیاری بر روی سلامت مغز داشته باشد. یکی از همین مطالعات که بر روی موش‌ها انجام شده، نشان داده که تمرین روزه داری به مدت ۱۱ ماه بر روی گروهی از این موش ها باعث بهبود عملکرد و ساختار مغز می شود.
سایر تحقیقات و مطالعات حیوانی، چنین نشان می‌دهند که روزه داری می‌تواند به نحو کاملاً مشهودی از سلامت مغز محافظت کند و تولید سلول‌های عصبی را به منظور کمک به تقویت عملکرد شناختیِ مغز افزایش دهد. با توجه به اینکه که روزه داری، می تواند به تسکین التهابات سلولی و بافتی نیز کمک کند، بنابراین، ممکن است در پیشگیری از ابتلا به اختلالات عصبی نیز مؤثر باشد.
مطالعات و تحقیقات مستمر بر روی حیواناتی مانند موش ها و خوکچه ها نشان می دهد که روزه گرفتن می تواند مغز را از ابتلا به مشکلاتی مانند بیماری پارکینسون و آلزایمر محافظت کند و نتایج درمانی بر روی آن ها را بهبود بخشد. روزه گرفتن، همچنین سطح هورمون مغزی به نام فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز(BDNF ) را افزایش می دهد و این فاکتور مثبت در حالی است که می دانیم کمبود BDNF، در بروز اختلال افسردگی و نیز سایر مشکلاتِ مغزی مؤثر است. بنابراین، افزایش آن در حین فرآیند روزه داری می‌تواند عامل مؤثری در کاهش و یا حتی درمان افسردگی و همچنین بهبود سایر مشکلات مغزی باشد.
این مطالعات همچنین نشان داده است که روزه گرفتن می تواند از آسیب های مغزی ناشی از بروز سکته ی مغزی محافظت نماید. اما، با همه ی این اوصاف، برای ارزیابی دقیق آثار روزه داری، بر روی عملکرد مغز در انسان، مطالعات بیشتر و دقیق تری مورد نیاز است.
روزه، مؤثر بر کاهش استرس
روزه داری، یک الگوی مناسب غذایی است که با برنامه ریزی، به مدیریت عادات غذایی نامنظم و نیز تقویت سیستم گوارشی با استفاده از حذف سموم و مواد مضر از بدن، کمکِ شایانی می کند. حذف سموم در این مسیر، می تواند سلامت روده را تقویت کرده و به آرامش ذهن و بدن کمک کند. طبق نتایج منتشرشده از تحقیقاتی که توسط انتشارات سلامت هاروارد، انجام شده است، سلامت روده، به طور خارق العاده و لاینفکی با سلامت ذهنی و روانی در ارتباط است؛ از این رو، ممکن است هنگامی که شخص روزه گرفته است، سطح کلی میزان استرس و اضطراب کاهش یابد، چرا که بدنِ وی، دوره ای از روند پاک سازی و بهبود سلامت روده را تجربه می کند.
روزه، کاهنده ی سطح کلسترول
یکی دیگر از فواید روزه داری این است که توانایی بدن در کنترل میزان کاهش وزن به طور مستقیم، بر روی کاهش سطح کلسترول تأثیر خواهد گذاشت. طبق داده های علمی، دو نوع کلسترول وجود دارد؛ کلسترول بد (LDL ) و کلسترول خوب (HDL ). برخی از تحقیقات انجام شده حاکی از آن هستند که در طول مدت روزه داری، سطح کلسترول بد به طرز چشمگیری در خون کاهش پیدا می کند، در حالی که این امر یعنی روزه گرفتن، هیچ تأثیری بر روی سطح کلسترول خوب ندارد.
روزه، جوان کننده ی پوست
طبق نتایجی که از مطالعات به دست آمده، بدن انسان، در حین روزه داری، این فرصت را خواهد داشت که خودش را از شر مواد سمی و آلاینده پاک سازی کرده و در همان حال، فرآیند باز سازی و ترمیم سلول ها را بهبود ببخشد در عین این که فرآیند دژنراسیون [۲۱] سلول‌ها را کندتر می کند. بنابراین اگر می‌خواهید پوستی سالم تر و درخشان تر داشته باشید و آثار به جا مانده از جوش و چین و چروک را از روی پوست خود کاهش دهید، روزه داری را امتحان کنید.
روزه داری، موجب ترک عادات بد
ماه مبارک رمضان و روزه داری، زمان بسیار مناسبی برای ترک عادات ناپسند است، از آنجایی که روزه دار، باید بخش اعظمی از روز را روزه بگیرد، رفتارهای آسیب رسانی مانند مصرف دخانیات و خوردن غذاها و خوراکی های بسیار شیرین به طور طبیعی کاهش می یابد. ترک عادت های بد غذایی در طول روزه داری در ماه رمضان بسیار آسان تر از وقت های دیگر است. از این روست که گفته می شود روزه داری، رژیم غذایی سالم را ارتقاء می بخشد.
روزه، تقویت کننده سیستم ایمنی بدن
در مطالعه ای که بر روی گروهی از حیوانات انجام شد، مشخص شد که وقتی حیوانات دچار یک بیماری شده باشند، غریزه شان به آنها القاء می کند که بر استراحت کردن و اجتناب از خوردن تمرکز کنند. این امر، در مورد انسان ها نیز صدق می کند، زیرا انسان در هنگام روزه داری، به اندام ها و سیستم داخلی بدن، مدتی استراحت می‌دهد تا بدن بتواند به جای تمرکز بر خوردن و هضم غذا، بر مبارزه با عفونت ها و عوامل ایجاد کننده ی بیماری متمرکز شود. مقدار رادیکال های آزاد نیز در حین روزه داری به طور ملموسی کاهش پیدا می کنند.
اعتقاد محققان بر این است که روزه داری، بدن را وارد یک حالت صرفه جویی در انرژی می کند که بر اثر کاهش دریافت کالری از مواد غذایی دریافتی، رخ می دهد. در این شرایط بدن، همزمان با تلاش برای ذخیره ی انرژی، بسیاری از سلول های سازنده و ایمنی آسیب دیده ی قدیمی خود را دوباره به چرخه ی فعالیت باز می گرداند، مسئله‌ای که در نهایت منجر به تولید سلول‌های ایمنی تازه تر و سالم تر در بدن همراه با پایان دوره ی روزه داری می شود.
روزه عاملی مؤثر در پیشگیری از بیماری‌های قلبی – عروقی
روزه گرفتن می‌تواند به شخص روزه دار کمک کند تا قلب خود را از ابتلا به بیماری ها و مشکلات قلبی مصون نگه دارد. اما این امر چگونه ممکن است؟ روزه داری به کنترل فشار خون کمک می کند. روزه گرفتن، غالباً با کاهش فشار خون سیستولیک همراه است. مطالعات نشان می‌دهد که روزه داری، می‌تواند خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر را که یکی از دلایل عمده ی حمله ی قلبی است، به طرز چشمگیری کاهش دهد. همچنین، کاهش کلسترول بد خون (به طور عمده لیپو پروتئین با چگالی کم / ( LDL که مسئول اصلی باریک شدن و گرفتگی رگ‌های خونی است، با روزه داری اتفاق می افتد و از این طریق مانع بروز مشکلات فلبی – عروقی می شود.
موارد معالجه و درمان با روزه
دکتر عبدالعزیز در کتاب طب و بهداشتِ اسلام در این باره می‌گوید: روزه گرفتن برای معالجه در موارد زیر استفاده می شود:
۱- در موارد ابتلای بیمار به اضطراب های مزمن امعاء و نیز هنگامی که مقرون با تخمیر مواد زلالیه و مواد نشاسته ای باشد.
۲- هنگام افزایش وزن که ناشی از پرخوری و کم تحرکی باشد. در این مورد روزه داری با رعایت اصل اعتدال در خوردن به هنگام افطار و اکتفا کردن به نوشیدن آب در هنگام سحر، از هر گونه معالجه ای بهتر و مفید تر خواهد بود.
۳- فشار خون بالا، این بیماری که در اثر عواملی رو به افزایش می گذارد، در هنگام روزه داری شخص، نقش درمانیِ شگفت انگیز خود را ایفا می کند به ویژه، وقتی که وزن شخص بیشتر از اندازه ی طبیعی باشد.
۴- بیماری قند، که آن نیز مانند بیماری فشار خون رو به انتشار می رود. در اوایل ابتلا و قبل از ظهور علائمش غالباً با سنگینی بدن همراه است که در این صورت نیز، روزه درمان نافعی خواهد بود. زیرا دیابت با کاهش وزن تخفیف می یابد. در مواردی هم که بیماری قند به صورت خفیفی وجود داشته باشد، پنج ساعت پس از خوردن غذا، میزان قند در خون به کمتر از اندازه ی طبیعی پائین می آید و پس از گذشت ده ساعت پس از خوردن غذا به کمترین حد طبیعی می رسد. حتی پس از کشف و استفاده از آمپول انسولین، مخصوصاً وقتی که وزن بیمار دیابتی از حد نرمال تجاوز کند، مهمترین راه درمان، روزه گرفتن است.
۵- در مورد التهابات حاد و مزمن کلیه که مقرون با ترشح و تورم باشد.
۶. در مورد امراض و بیماری های قلبی که توأم با تورم باشند.
۷- و در مورد التهاب مزمن مفاصل به ویژه زمانی که با چاقی و اضافه وزن همراه باشد. در تأیید این مطلب همین بس که غالب زن ها پس از سن چهل سالگی به آن مبتلا می شوند. در این باره به طور مکرر دیده شده است که در ماه مبارک رمضان، علائم و عوارض این مرض به مراتب خفیف تر از زمان هایی است که برق (شوک) و خون گرفتن و نیز تمام وسائل طب جدید استفاده می شود.
کاری از تحریریه ستاد اقامه نماز
پی نوشت ها
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۲، ص۳۵۰، واژه «صوم».
- Fasting: Encyclopedia Iranica
- بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح جمعى از محققان، ج۹۳، ص ۲۵۸، باب ۳۰ فضل الصیام … .
- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، ج۱۰، ص۴۰۹، ۳ باب استحباب الصوم فی الحر و احتمال الظمإ فیه … .
- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نورى، حسین بن محمد تقى، محقق / مصحح: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ج۷، ص۵۰۴، ۲ باب استحباب الصوم فی الحر و احتمال الظمإ فیه … .
- إرشاد القلوب إلى الصواب، دیلمى، حسن بن محمد، ج۱، ۱۹۹، الباب الرابع و الخمسون فیما سأل رسول الله ص ربه لیله المعراج .
- سوره بقره، آیه ۱۳۸
- تفسیر تسنیم، عبدالله جوادی آملی، ج ۹، ص ۲۹۶.
- جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمد حسن بن شیخ باقر بن شیخ عبد الرحیم نجفى، ج ۱۶، ص ۱۸۱؛ العروه الوثقى، سید محمد کاظم طباطبائى یزدى، ج ۲، ص ۲۴۱، فصل ۱۵.
- بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح جمعى از محققان، ج۹۳، ص۳۶۸، باب ۴۶ وجوب صوم شهر رمضان و فضله .
- نهج البلاغه، شریف الرضى، محمد بن حسین، محقق / مصحح: للصبحی صالح، هجرت ص۵۱۲، خطبه [۲۴۹] ۲۵۲ … .
- الدر المنثور فى تفسیر المأثور، سیوطى جلال الدین، ج۱، ص۱۸۱، قوله تعالى و أن تصوموا خیر لکم إن کنتم تعلمون .
- تفسیر تسنیم ، عبدالله جوادی آملی، ج ۹، ص ۲۹۸.
- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، ج۱۰، ص۳۰۷، ۱۸ باب تأکد استحباب الاجتهاد فی العباده سیما الدعاء و الاستغفار و العتق و الصدقه فی شهر رمضان و خصوصا لیله القدر و آخر لیله من الشهر .
- «اما العله فى الصیام لیستوى به الغنى و الفقیر و ذلک لان الغنى لم یکن لیجد مس الجوع فیرحم لان الغنى لما اراد شیئا قدر علیه فارادا لله عزوجل ان یستوى بین خلقه و ان یذیق الغنى من الجوع و الالم لیرق على الضیعف فیرحم الجائع»؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح جمعى از محققان ج۹۳، ۳۷۱، باب ۴۶ وجوب صوم شهر رمضان و فضله .
- ر.ک: علی رضا شیخ شعاعی، روزه؛ بهره های فردی و هنجارهای اجتماعی، ص۶. مجله: پگاه حوزه نهم مهر ۱۳۸۴، شماره ۱۶۸
- ر.ک: همان. مجله: پگاه حوزه – نهم مهر ۱۳۸۴، شماره ۱۶۸
- سوره بقره، آیه ۱۵۳
- بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر، محقق / مصحح جمعى از محققان ج۹۳، ص۲۵۴، باب ۳۰ فضل الصیام .
- همان، ص۳۵۹، باب ۴۶ وجوب صوم شهر رمضان و فضله ؛ الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب، محقق / مصحح: غفارى على اکبر و آخوندى، محمد، ج۴، ص۶۶، باب فضل شهر رمضان .
- تحلیل رفتن، تباهی یا دژنراسیون (به انگلیسی: Degeneration) به معنی تغییر آسیب شناختی پس رونده در یاخته یا اجزای یاخته یا بافت که در نتیجه ی آن ممکن است کارکرد یاخته یا بافت مختل شود یا کاملاً از کار بیفتد می باشد.
