آثار و فضیلت نماز جمعه و نحوه خواندن آن
نماز جمعه یکی از عبادات مهم در دین مبین اسلام میباشد که از جهات مختلف عبادی، اجتماعی و حتی سیاسی دارای اهمیت است. میزان اهمیت نماز جمعه را میتوان از نام گذاری یکی از سوره های قرآن به نام جمعه دانست، که به آن اشاره شده و مردم نیز به شرکت در نماز جمعه امر شده اند. پبامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)، این نماز را “حج مساکین” میداند و آن را موجب آمرزش گناهان شمرده است.
نماز جمعه چگونه خوانده میشود؟
نماز جمعه را باید به صورت جماعت خواند و حداقل باید با ۵ نفر (۴ نفر ماموم و ۱ نفر امام) خوانده شود و به تنهایی نمیتوان آن را خواند. علاوه بر این، تمام شرایطی که در نماز جماعت باید رعایت کنیم، در نماز جمعه نیز باید رعایت شود.
نماز جمعه از دو خطبه و دو رکعت تشکیل شده است و دارای دو قنوت مستحبی میباشد، در رکعت اول پس از حمد و سوره، و قبل از رکوع قنوت اول را میخوانیم سپس به رکوع و سجده میرویم و در رکعت دوم، پس از حمد و سوره و رکوع، ایستاده قنوت را گرفته و سپس به سجده میرویم و بعد تشهد و سلام نماز را میگوییم.
توجه به این نکته ضروری است که خواندن دو خطبه، توسط امام جمعه و قبل از نماز، واجب بوده و گوش دادن به آن نیز واجب است زیرا هر خطبه جایگزین یک رکعت از نماز ۴ رکعتی ظهر بشمار میرود.
در حالت کلی ترتیب اعمالی در نماز جمعه انجام میشود به شرح ذیل است:
- نیت
- تکبیره الاحرام
- حمد و سوره (مستحب است سوره جمعه قرائت شود)
- قنوت
- رکوع
- دو سجده
- حمد و سوره( مستحب است سوره منافقون قرائت شود)
- رکوع
- قنوت
- دو سجده
- تشهد
- سلام
قرائت حمد و سوره نیز مانند نماز جماعت میباشد، امام حمد و سوره را خوانده و ماموم ساکت بوده و گوش میدهد.
نماز جمعه در قرآن
آیات مربوط به نماز جمعه، آیات ۹ تا ۱۱ از سوره جمعه میباشد که مسلمانان را به شرکت در نماز جمعه و همچنین رها نمودن تجارت و خرید و فروش در زمان آن خبر میدهد. جالب توجه است که به فتوای برخی از فقیهان و بنابر این آیات، معامله و داد وستد در هنگام نماز جمعه حرام و شرکت در نماز جمعه واجب میباشد. البته برخی فقها نیز حرمت معامله و وجوب شرکت در نماز جمعه را مختص زمان حاضر بودن معصوم میدانند.
آیات مربوط به نماز جمعه به شرح زیر است:
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاهِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَهِ فَاسْعَوْا إِلى ذِکْرِ اللّهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ* فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاهُ فَانْتَشِرُوا فِی الاْ َرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللّهِ وَ اذْکُرُوا اللّهَ کَثِیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ* وَ إِذا رَأَوْا تِجارَهً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَهِ وَ اللّهُ خَیْرُ الرّازِقِینَ؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید، هنگامى که براى نماز روز جمعه اذان گفته شود، به سوى ذکر خدا بشتابید و تجارت را رها کنید که این براى شما بهتر است اگر مى‌دانستید. و هنگامى که نماز پایان یافت (شما آزادید) که در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا طلب کنید، و خداوند را بسیار یاد کنید، شاید رستگار شوید! هنگامى که آنها تجارت یا سرگرمى و لهوى را ببینند پراکنده مى‌شوند و به سوى آن مى‌روند و تو را ایستاده به حال خود رها مى‌کنند؛ بگو: آنچه نزد خداست بهتر از لهو و تجارت است، و خداوند بهترین روزى دهندگان است». (جمعه/ ۹ تا ۱۱)
احادیث
بدون شک نمازی با این حد اهمیت و فضیلت بسیاری که دارد از نظر معصومین نیز از اهمیت زیادی برخوردار میباشد به نحوی که تعداد زیادی حدیث و روایت درباره نماز جمعه وجود دارد که در ذیل به مواردی از آنها میپردازیم.
- پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله): هر کسی از روى ایمان و به حساب خداوند در نماز جمعه شرکت کند ، اعمالش را از نو آغاز کرده است (خداوند به پاداش آن، گناهانش را بیامرزد و نامه عمل جدیدى برایش باز کند) .
- پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله): نماز جمعه ، حجّ مستمندان است .
- پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله): هر کس سه نماز جمعه را ، از روى اهمیت ندادن به آن ، ترک کند خداوند بر دل او مهر زند .
- امام علی(علیه السلام) : هر کس سه جمعه متوالى، نماز جمعه را بى دلیل ترک کند ، منافق نوشته شود .
- پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله): آن که نماز جمعه بگزارد ، (ثواب) حجّى مقبول برایش منظور گردد و اگر نماز عصر را هم بخواند ، ثواب حج عمره را هم مى برد و اگر تا شب در جایش بماند ، هر چه از خدا بخواهد به او عطا مى کند .
- پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله): اگر مردم می دانستند در اذان گفتن و صف اول جماعت ایستادن و صبحگاهان به نماز جمعه شتافتن چه سودهایی نهفته است، بر پشت کوهان شترها سوار شده به جستجوی آن می پرداختند.
- امام صادق( علیه السلام): هیچ قدمی نیست که در راه نماز جمعه برداشته شود مگر آنکه خدا بدن آن را بر آتش حرام می سازد.
- پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله): نزدیکی مردم با خداوند در روز قیامت به مقدار رفتن آنها به نماز جمعه به ترتیب نفر اول و دوم و سوم است.
- امام علی(علیه السلام): در محضر خداوند برای شش گروه ضمانت بهشت نموده ام، یکی از آنان کسی است که به قصد نماز جمعه از منزل خارج شده و در آن حال مرگ او فرا رسیده است.
- امام صادق( علیه السلام) : هر مسافری که به خاطر رغبت و علاقه خودش در نماز جمعه حاضر شود، خداوند او را پاداش صد نماز جمعه غیر مسافر عطا نماید.
- امام علی(علیه السلام): اگر با رهبران و پیشوایانتان در سه چیز مخالفت کنید هلاک می شوید: نماز جمعه و جهاد با دشمن و مناسک حج.
احادیث مربوط به خطبه های نماز جمعه
بالطبع احادیث نماز جمعه محدود به خود نماز نشده و حتی در مورد خطبه های نماز جمعه نیز احادیث وجود دارد.
- امام علی(علیه السلام): وقتى امام جمعه خطبه مى خواند ، نه صحبت کردن جایز است نه روى گرداندن از قبله ، مگر در همان حدّى که در نماز جایز است .
- امام علی(علیه السلام): در روز جمعه وقتى امام خطبه مى خواند ، صحبت کردن کراهت دارد . در نماز فطر و قربان و استسقا نیز چنین میباشد .
- امام صادق( علیه السلام) به نقل از پیامبر اکرم( صلی الله و علیه و آله): هر واعظى قبله است ؛ یعنى وقتى امام در روز جمعه براى مردم خطبه مى خواند، مردم باید رو به سوى او داشته باشند.
- امام صادق(علیه السلام): وقتى امام [جمعه ]در روز جمعه خطبه مى خواند ، هیچ کس نباید سخن بگوید، تا امام خطبه اش را تمام کند . وقتى دو خطبه را به پایان رسانْد، در فاصله آن تا اقامه نماز مى تواند صحبت کند .
- امام صادق (علیه السلام) : وقتى امام، خطبه مى خوانَد ، بر مردم واجب است که سکوت کنند .
شأن نزول آیه مربوط به نماز جمعه
شأن نزول این آیات به زمانی باز میگردد که در یکى از سال هایی که مردم مدینه گرفتار قحطی و خشکسالى بودند، کاروانى که همراه خود مواد غذائى آورده بود همراه با طبل و … در روز جمعه وارد شهر شد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در آن هنگام مشغول گفتن خطبه های نماز جمعه بود. مردم با شنیدن صدای کاروان، خطبه پیامبر را رها نموده و به سمت بازار شتافتند. از این میان تنها ۱۲ مرد و ۱ زن در مسجد باقى ماند. در نهایت آیه قرآن نازل شد و افرادی که رفته بودند را سخت مذمت کرد. پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نیز فرمود: اگر این تعداد اندک هم مى رفتند از آسمان سنگ بر آنها مى بارید.
آیا نماز جمعه واجب است یا مستحب؟
نمازجمعه از نظر عمده فقهای شیعه واجب تخییری است (یعنی شما مختارید بین نماز ظهر یا نماز جمعه یکی را بخوانید) و اگر نماز جمعه بخوانیم نیازی به خواندن نماز ظهر نمیباشد. حضور در نمازجمعه در زمان غیبت امام زمان(عجل الله) واجب عینی نمی باشد. اما این نماز در نزد فقهای اهل سنت واجب عینی است و باید در آن شرکت کنند.
لازم بذکر است حضور در نماز جمعه در زمان حضور معصوم و نایب خاص او واجب عینى است ( یعنی باید در نماز شرکت کنید)، البته تا زمانی که حکومت اسلامى باشد(به نظر عمده فقها) احتیاط واجب آن است که در نماز جمعه شرکت کنید.
آثار و برکات
بی شک نمازی با این حجم از تاکید و با تجمع بزرگ مسلمانان، دارای آثار بیشمار اجتماعی، سیاسی و … میباشد که نمیتوان آنها را نادیده گرفت. آثاری مانند: رشد ابعاد اجتماعی اسلام، تقویت روح همبستگی اسلامی میان مسلمانان، تقویت وحدت و الفت در میان مسلمانان، پرداختن مشکلات اجتماعی و سیاسی روز و امکان حل آن مشکل، پرداختن به مسائل اسلامی و …. از جمله آثاری هست که این نماز در اجتماع اسلامی تاثیر میگذارد.
علاوه براینکه نمازجمعه بر اجتماع دارای تاثیرات فراوانی میباشد به صورت فردی نیز دارای آثار فراوانی است. در اولین مرحله که عمده احادیث به آن اشاره داشته اند بخشش گناهان و لغزش های فرد میباشد. موارد دیگری مانند مصونیت از آتش دوزخ، کمتر شدن دلهره در روز قیامت و … نیز از آثار فردی این نماز میباشد.
خطبه های نماز جمعه باید چگونه باشد؟
امام جمعه موظف به قرائت دو خطبه قبل از نمازجمعه میباشد. هر یک از خطبه ها باید شامل موارد ذیل باشد:
- حمد و ثناى خداوند
- صلوات بر محمّد و آل محمّد
- موعظه، ارشاد و سفارش به تقواى الهى
- بنا بر احتیاط واجب، خواندن یک سوره کوتاه در هر خطبه مانند سوره توحید، کافرون و یا والعصر
- بنابر احتیاط واجب براى خود و مؤمنین و مؤمنات استغفار کند و در خطبه دوم ائمّه (ع) را هنگام صلوات و درود یک به یک نام ببرد.
پس با شرایط مذکور، خطبه اوّل شامل ۵ بخش میباشد و خطبه دوم شامل ۶ بخش است. امام جمعه هنگام خواندن خطبه ها باید ایستاده باشد و بین دو خطبه بصورت مختصر بنشیند. علاوه بر این، صداى خود را در حدّ مقدور به نمازگزاران برساند و وعظ و ارشاد را به زبان ساده و قابل فهم براى مردم بگوید.
تنک یو