گفتگوی قائم مقام ستاد اقامه نماز با خبرگزاری ایکنا در مورد اجلاس های سراسری نماز
ستاد اقامه نماز با برگزاری اجلاس سالانه نماز درصدد تقویت باورها و معرفی ارزشهای نماز است تا حساسیت بیشتری را در بین متولیان فرهنگی کشور برای ترویج و توسعه فرهنگ نورانی نماز در جامعه ایجاد کند و از این رهگذر، ضمن برخورداری از جامعهای پویا، دیندار و پاسدار ارزشهای دینی موجب بالندگی معنوی روزافزون ایران اسلامی شود.
منادی این تلاش سازمانیافته مقدس، رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی است که با پیامهای پرمحتوا و راهگشا، پرچمدار این جهاد مقدس است. پیام مقام معظم رهبری به اولین اجلاس سراسری نماز در جوار مضجع شریف رضوی و تأکید ایشان در این زمینه، برگزاری اجلاس را یکی از شایستهترین و ضروریترین کارهایی دانستند که باید در جمهوری اسلامی صورت میگرفت، ستاد اقامه نماز و دستگاههای فرهنگی کشور را بر آن داشت تا براساس رهنمودهای ارزشمند ایشان، که در حقیقت منشور بندگی حق و راهنمای عمل تلاشگران این عرصه مقدس است، همه ساله با بسیج همگانی کشور تلاش کند تا حق این فریضه معنوی را آنگونه که شایسته است به جا آورد.
یکی از موضوعات مهمی که امروز در رابطه با عملکرد ستاد اقامه نماز و همچنین، برگزاری اجلاس سراسری نماز در دورههای مختلف مطرح میشود این است که آیا تلاشهای ستاد توانسته است که نوجوانان و جوانان جامعه را به سمت آشنایی با معارف و در نهایت اقامه نماز هدایت کند یا خیر؟
ایکنا درباره خروجی سالها فعالیت اجلاس سراسری نماز و میزان تأثیر آن در هدایت نوجوانان و جوانان به امر نماز در کشور و راهکارهای ترویج فرهنگ نماز به گفتوگو با سیداحمد زرهانی، قائممقام ستاد اقامه نماز، پرداخته است که مشروح آن را در ادامه میخوانید و میبینید.
در مورد سابقه اجلاس سراسری نماز توضیح دهید
ستاد اقامه نماز در سال ۱۳۶۹ ذیل رهنمودهای ولی امر مسلمین جهان تأسیس شد. در سال ۱۳۷۰ اولین اجلاس سراسری نماز در مشهد برگزار شد و تعداد زیادی از صاحبنظران فرهنگی و اجتماعی، استانداران، امامان جماعت سراسر کشور و فرهنگیان در آن شرکت کردند. پس از آن همه ساله و به طور مداوم یک اجلاس سراسری در کشور برگزار شد. البته این اجلاس در سالهای شیوع بیماری کرونا برگزار نشد. خوشبختانه در تمام اجلاسها بدون استثنا مقام معظم رهبری پیام دادهاند و اغلب رئیسجمهوری نیز در این اجلاسها شرکت کرده و سخنرانی داشته است و اهم سیاستها و برنامههای مربوط به ترویج معارف اقامه نماز از سوی رئیسجمهور اعلام شده و در دسترس مردم قرار گرفته است.
در بیست و نهمین دوره اجلاس سراسری نماز شاهد چه برنامههایی خواهیم بود؟
پیام مقام معظم رهبری، سخنرانی رئیسجمهوری، سخنرانی وزیر آموزش و پرورش، سخنرانی وزیر کشور، سخنرانی رئیس دانشگاه فرهنگیان، برگزاری میزگردهای تخصصی و پخش گزیدهای از مقالات ارسال شده به اجلاس از جمله برنامههای بیست و نهمین دوره اجلاس سراسری نماز خواهد بود.
چه تعداد مقاله به دبیرخانه اجلاس ارسال شده است؟
برای برگزاری اجلاس بیست و نهم تاکنون دو بار فراخوان ارسال مقاله منتشر شده است. بار اول حدود دو سال پیش و بار دوم حدود دو ماه پیش بود که در مرحله اول حدود دو هزار اثر و در مرحله دوم حدود ۱۸۰۰ اثر به دبیرخانه اجلاس ارسال شد که در بین این مقالات تعداد مقالههایی که از قابلیت علمی برخوردار هستند بیش از ۹۰۰ مقاله است.
بیشترین مخاطبان اجلاس از چه گروهی هستند و کدام محورهای اجلاس بیشتر مورد توجه مخاطبان قرار گرفت؟
در این دوره از اجلاس، دانشگاهیان، فرهنگیان، هنرمندان و صاحبنظران و فضلای حوزههای علمیه بیشترین مخاطبان را تشکیل میدهند. همچنین محورهای نقش دانشگاه فرهنگیان، نقش آموزش و پرورش، نقش خانواده، پیوند خانه و مدرسه و مسجد و… بیشترین اقبال را دارند.
عنوان اجلاس بیست و نهم «مدرسه، دانشگاه، خانواده و معلمان آینده» است. علت پرداختن به این محورها چیست؟
پیوند خانه، مدرسه و مسجد باید بیشتر تقویت شود. تحولات فرهنگی و اجتماعی در سالهای اخیر حاکی از این است که غفلتهایی وجود دارد و کاستیها مشهود است. نسل نو به عنوان آیندهسازان انقلاب اسلامی باید حضور پررنگتری در مسجد داشته باشد و پیوند آنها باید با قرآن، نماز، مسجد و علمای دین تقویت شود. به همین دلیل این موضوع برای اجلاس بیست و نهم انتخاب شده است.
از ماحصل بیست و هشت دوره برگزاری اجلاس نماز چه استفادهای در راستای ترویج فرهنگ نماز شده است؟
طبعاً برگزاری اجلاس به تنهایی برای سوق دادن جامعه به سمت اقامه نماز کفایت نمیکند. به موازات برگزاری این اجلاسها و براساس دستاوردهای آنها یک زنجیره فعالیت را انجام میدهیم؛ یعنی برگزاری اجلاس در ششم بهمن پایان کار نیست، بلکه پایان بخشی از فرایند کار است. پس از اجلاس باید براساس رهیافتها برنامههایی را تدوین کنیم و باید مستنبط از پیام مقام معظم رهبری، سخنرانی رئیسجمهور، مقالات و… یک چه باید کرد را مدون کنیم و در اختیار مخاطبان قرار دهیم. در تمامی سالهای گذشته این اقدامات کمابیش صورت گرفته است. برای مثال تاکنون بیش از ۴۰۰ جلد کتاب را در حوزه نماز، معارف و اسرار نماز تألیف کردهایم. برپایی صدها دوره آموزشی، برگزاری مسابقات نماز در سراسر کشور برای سنین مختلف از پیشدبستانی تا دورههای سطوح عالی علمی و… بخشی از دستاوردهای ستاد اقامه نماز است.
اجلاسی که برگزار میشود، مطلعی برای حرکتهای بعدی است که میتوان آنها را تحلیل کرد که در امتداد هر اجلاس چه اتفاقی افتاده است. حرکت برگزاری اجلاسها شامل دو وجه است. یکی از وجوه آن آموزشی است، یعنی سیاستها و برنامهها را به جامعه مخاطب منتقل میکند. دیگر وجه برگزاری اجلاس نیز وجه انگیزشی آن است؛ یعنی زمینه را ایجاد میکند تا همکاران در سراسر کشور با نشاط بیشتر وارد میدان شوند و در حوزه ترویج اقامه نماز کار کنند.
در هر دو حوزه نتایج خوبی داشتهایم، اما بدان معنا نیست که امروز بتوان گفت اقامه نماز در سراسر کشور در افق بسیار مطلوبی برگزار میشود. امروز کاستی، ضعف، نارسایی، گریز از نماز و گریز از مسجد در کشور وجود دارد. این اجلاسها در حقیقت پاسخی به نیازهای روز و زمینهای برای شناخت آفات و تصمیمسازی برای رفع مشکلات است.
از آسیبشناسی و پیشنهادهای ارسالی درباره برگزاری اجلاس سراسری نماز چه استفادهای شده است؟
تمامی ظرفیتها و زمینههایی که بدان اشاره شد، مدنظر مجموعه ستاد اقامه نماز قرار دارد. برای مثال امروز متأثر از اجلاسهای پیشین بر روی کتابهای پیشدبستانی در مرکز تخصصی نماز در قم کار میشود. این فعالیت برای امر مهدویت انجام شده است و نیز امروز برای نماز انجام میشود. همچنین، جشنوارهای به نام «فجر تا فجر» برگزار میشود که برای عموم جامعه است. در این حوزه، که در عرصههای مختلف برگزار میشود، بیش از ۲۰ هزار اثر به دست ما رسیده است. این موضوع نشاندهنده آن است که ظرفیت بهرهبرداری معتنابه است.
در این زمینه راهکارها از سوی ستاد اقامه نماز به نهادهای مختلف اعلام میشود. همچنین، ستاد اقامه نماز همه ساله با نهادهای مختلف تفاهمنامه امضا میکند که بین رئیس ستاد اقامه نماز و رؤسای نهادها امضا میشود. در عین حال چارچوبها، بسترهای فعالیت و زمینههای کاری نیز با توافق یکدیگر تعیین و ابلاغ میشود و براساس آن فعالیتها صورت میگیرد. در تمامی نهادها شورای اقامه نماز وجود دارد، یعنی در حقیقت تعداد زیادی از همکاران ما عضو ستاد اقامه نماز نیستند. مجموعه ستاد اقامه نماز در کل کشور حدود ۱۰۰ نفر عضو دارد و نهادی کوچک، چابک و کمهزینه است، اما بالغ بر دو هزار همکار با عنوان دبیر اقامه نماز در نهادهای مختلف فعالیت میکنند که شورای اقامه نماز نهاد مربوطه را برگزار میکنند. بخشی از دستاوردهای این اجلاسها به دبیران شورای اقامه نماز نهادها ابلاغ شده و از ایشان تقاضا میشود تا آنها را اجرا کنند.
ستاد اقامه نماز از طریق سامانه سجاده ارزشیابی مستمری از حرکت اقامه نماز در نهادها دارد. به جز ستاد اقامه نماز، بالغ بر ۱۰ دستگاه در کشور هستند که کارهای فرهنگی و دینی انجام میدهند. تلاش میکنیم که با این نهادها تعامل داشته باشیم و برخی نقطهنظرات را منتقل و از تمکن آنها برای ترویج اقامه نماز استفاده کنیم. برای مثال امروز در آموزش و پرورش بیش از هزاران نفر از فضلای حوزههای علمیه در اقامه نماز با مدارس همکاری میکنند. ستاد اقامه نماز در تأمین محتوا و آموزش این افراد سهیم است. لذا ستاد اقامه نماز به جای نهادها کار نمیکند، بلکه به عنوان نهاد سیاستگذار متناسب با مطالعات، دستاوردهای اجلاسها، تحقیقاتی که در مرکز تخصصی نماز انجام میشود، ظرفیتها و زمینههایی را برای آنها فراهم میکنیم تا سازمانهای مختلف این تعامل و همکاری را با ما داشته باشند.
ارزیابی شما از عملکرد نهادهایی مانند مدرسه و دانشگاه برای دعوت از دانشجویان و دانشآموزان به سمت نماز چیست؟
متأسفانه در زمان شیوع کرونا با دوره فترت مواجه شدیم. اگر این مسئله را در نظر نگیریم، تلاشهای مشترک ستاد اقامه نماز، نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، امور تربیتی و مدیران مدارس و معاونان فرهنگی دانشگاهها بالاتر از متوسط است، اما اینکه آیا به بازار اقامه نماز به اندازه تلاشها گرم شده است یا خیر؟ باید پاسخ داد که در حد پایینتر از متوسط قرار داریم.
مدرسه و دانشگاه برای بهبود این وضعیت باید چه راهی را طی کنند تا به هدف مطلوب دست یابند؟
نماز و حرکت برگزاری اقامه نماز جماعت در مدارس و دانشگاهها مستلزم بیان فلسفه اقامه نماز و ایجاد اعتقاد بدون اکراه در جامعه مخاطب است. اگر فقط تبلیغ و اطلاعرسانی کنیم، اما آگاهی لازم را در اختیار مخاطبان قرار ندهیم، به اندازه کافی توفیق نخواهیم داشت. افزون بر این، باید از سازوکارهای تشویقی استفاده کنیم. اگر صدا و سیما در مدارسی که نماز جماعت در آنها اقامه میشود، حاضر شود و با مدیران و دانشآموزان گفتوگو کند و آنها را پخش کند، این انگیزه ایجاد میشود که مدارس دیگر نیز چنین اقدامی را انجام دهند. اگر بتوانیم در دانشگاه صحنه موفقیتآمیز اقامه نماز در دانشگاهها را نمایش دهیم، تأثیر بسزایی در جامعه خواهد داشت. امروز در برخی دانشگاهها و مدارس نمازخانهها کوچک است و مکان مناسب و کیفیت خوبی ندارد. چندین عامل مهم وجود دارد که اگر به خوبی در کنار یکدیگر قرار دهند، نماز نیز به خوبی اقامه میشود. وجود امام جماعت و روحانی جوانگرا و مطلع از موازین تعلیم و تربیت، علوم ارتباطات و معارف اسلامی، نمازخانه مناسب، حضور مدیران ارشد نهادها در صفوف نماز جماعت، بیان فلسفه نماز، وجود سازوکارهای تشویقی، پوشش نماز جماعت از صدا و سیما، برپایی شورای اقامه نماز استانها به ریاست استاندار و حضور امام جمعه مرکز استان و… همگی از عوامل مهم در اقامه تأثیرگذار نماز هستند.
مهمتر از تمامی این نکات، ترغیب خانوادههاست. پدر و مادر اولین و مهمترین معلمان فرزندان هستند. امروزه به علت کثرت مشغله و مشکلات معیشتی ممکن است برخی از خانوادهها خیلی دل به اقامه نماز ندهند و قصوراتی وجود داشته باشد. پیوند خانواده، مسجد و مدرسه سازوکاری برای حل این مشکل است. اگر میدان عمل برای خانوادهها از طریق انجمن اولیا و مربیان مدارس، امامان جماعت مساجد، مدیران و مربیان امور تربیتی و معلمان فراهم شود، فترت کودک و نوجوان ایرانی نمازگرا و مسجدگراست.
قصور از ما بوده و ایراداتی متوجه ماست که اگر آنها را با رعایت تقوا به گردن بگیریم و مسئولیتپذیر باشیم و سپس، وارد میدان شویم، کودکان و نوجوانان و جوانان ما همان افرادی هستند که انقلاب را به پیروزی رساندند و جنگ را اداره کردند و امروز به عنوان مدافعان حرم مجاهدت میکنند و درعرصههای مختلف کشور فعال هستند و در کار سازندگی فعالاند.
زمانی که ما سرمایهگذاری اندکی داشتیم و یا دل فرزندان خود را خالی و یأس را در جامعه پراکنده و اخبار زرد و سیاه را بیشتر منتشر کردهایم، سرمایه اجتماعی را از دست دادهایم. به همین دلیل زمینه برای مسجدگریزی طیفی از نسل نو فراهم شده است. ما میتوانیم با سرمایهگذاری درست، حضور فعال و مقدم شمردن نماز بر سایر امور، راه را اصلاح کنیم. امیدوارم تحولاتی اتفاق افتد که بتوانیم ذیل اندیشههای ولی امر مسلمین، قصورات را جبران کنیم.
برای بهبود عملکرد نهادهای مختلف در امر ترویج فرهنگ اقامه نماز چگونه باید عمل کرد؟
ذیل آیه شریفه «الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاهَ» پرچم اقامه نماز در کشور برعهده مقام معظم رهبری است. ایشان متولی اقامه نماز هستند و مسئول ستاد اقامه نماز به تبعیت از ایشان تمشیت امور را برعهده دارند. پس از مقام معظم رهبری، پرچم اقامه نماز برعهده رئیسجمهوری است. تمامی وزرا مسئول اقامه نماز در نهادهای مربوطه هستند که این موضوع تأکید مقام معظم رهبری و مصوبه دولت است. لذا هر وزیری که در صف نماز جماعت شرکت نمیکند، باید پاسخگوی مقام معظم رهبری و رئیسجمهور باشد. هر معاون وزیر و مدیرکلی که در نماز جماعت شرکت نمیکند، باید بداند که «النّاسُ عَلی دینِ مُلُوکِهِمْ».
البته امروز بسیاری از مدیران در نماز جماعت شرکت میکنند اما گزارشات نشان میدهد در مواردی حضور مدیران بسیار کمرنگ و دلسردکننده است. اگر ما این پرچم را محکم نگه داریم، دیگران به ما تأسی میکنند و چنانچه قصور کنیم، به مشکل برمیخوریم. اگر استانداران شورای اقامه نماز را به خوبی برپا کنند و در امر نماز مصمم باشند، مدیران به ایشان تأسی میکنند. چنانچه حرف و عمل مدیران با یکدیگر انطباق داشته باشد، مردم نیز از ایشان پیروی میکنند. بخشی از اشکالات موجود به مدیران کشور در همه ادوار بازمیگردد. البته محاسن نیز به مدیران جامعه در همه ادوار بازخواهد گشت. لذا اگر امروز در جایی توسعه پیدا کردهایم، مربوط به این است که مدیران پای کار هستند. باید در تمامی دستگاهها دبیر اقامه نماز وجود داشته باشد و برپایی آن از سوی مدیران به جد پیگیری شود.
شیوههای دعوت به نماز در نهادهای مختلف برای فرهنگسازی باید چگونه باشد؟
مدیران ارشد زمانی که پای کار اقامه نماز باشند، خود به خود دیگران به آنها تأسی میکنند. در حوزه خانوادهها و نسل نو در صف اول خود ستاد اقامه نماز به عنوان سیاستگذار و برنامهریز مسئول است و باید پاسخگو باشد. همچنین، به عنوان هدایتگر، مجری و تحققبخش برنامهها نیز سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا و سیما، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، وزارت بهداشت و حوزههای علمیه در پرورش نیروی انسانی متعهد و متخصص و کارآشنا برای برقراری ارتباط با نسل نو جهت حضور در مساجد و مدارس مسئولیت دارند و میتوانند رسالت خود را به درستی انجام دهند. اگر چنین امری صورت گیرد، کار به درستی به پیش خواهد رفت. انجمن اولیا و مربیان مسئول آموزش خانواده است و در متون آموزشی خانواده بر اقامه نماز و برگزاری دورههای آموزشی تأکید شده است.
یکی از کارهایی که باید انجام دهیم این است که گفتمان نماز را از حالت یکجانبه به دوجانبه تبدیل کنیم، یعنی میزگردهایی در صدا و سیما با حضور دانشآموزان مکلف، امامان جماعت، مربیان تربیتی، مدیران مدرسه، امامان جماعت مساجد، پدران و مادران، کارشناسان مسائل تعلیم و تربیت تشکیل شود و علل کاهلنمازی بررسی شود. این بدان معناست که ما نباید متکلموحده باشیم، بلکه مخاطبان نیز باید نظرات خود را بیان کنند. لذا باید کالبدشکافی و مشکلات را بررسی کنیم تا راهکار مناسب را برای عبور از مشکلات به دست آوریم.
امروز غالباً یک صاحبنظر در صدا و سیما حضور پیدا کرده و به بیان اذکار و در نهایت اسرار نماز میپردازد که اصلاً کافی نیست. امروز باید نماز را به متن گفتمان فرهنگی انقلاب اسلامی وارد و گفتوگوهای دوجانبه و چالشی را برگزار کنیم. در این گفتوگوها باید مشخص شود که اگر ما مقصریم، راه چاره را پیدا کنیم و اگر کودکان و نوجوانان باید علت تغییرات خود در حوزه نماز را ارائه دهند، باید به آنها گوش فرادهیم. امروزه ارتباطات یکجانبه و از بالا به پایین انجام میشود که کافی نیست و باید نماز و علت گریز از نماز و تارکالصلاه بودن برخی فرزندان را جویا شویم.
در سالهای ابتدایی راهاندازی ستاد اقامه نماز تحقیقی را در جامعه آماری وسیع و قابل اعتماد انجام دایم و علت تارکالصلاتی و کاهلنمازی را در این گروه آماری بررسی کردیم. بالای ۹۰ درصد بیان کردند که از فلسفه نماز آگاه نیستد. نماز ستون دین بوده و وجهه حکومت اسلامی با اقامه نماز تعریف میشود و باید در این باره کار فرهنگی مؤثر انجام شود.
اگر در این حوزه کار فرهنگی مناسبی را انجام ندهیم نکنیم، هیچکدام از سازههای توسعه یافته از جمله ساختمانهای بلندمرتبه، راهها و کارخانهها و تأسیسات معظم در حوزه صنعت و شرکتهای دانشبنیان برای تربیت انسان صالح و سعادتمند راه به جایی نمیبرند. برای حل مشکلات باید روشها و سبکهای تبلیغاتی را تغییر دهیم که در این زمینه فقط رسانه ملی مسئول نیست. امروز میتوانیم در شهرها و روستاهای مختلف میزگرد تشکیل دهیم و فرزندان را وارد گفتوگو کنیم.
در گذشته فرصتهای درخشانی برای مشارکت فعال نسل نو در سازندگی فرهنگی کشور مهیا بود و دانشآموزان در صحنه بودند. مقام معظم رهبری رهنمودهایی دارند که یکی از آنها ضرورت احیای امور تربیتی است. متأسفانه این امر هنوز اتفاق نیفتاده است. در دوره دفاع مقدس ۵۷ درصد نیروهای جبهه (براساس اطلاعات) دانشآموزان، مربیان و معلمان بودند. مسئولان باید هر زمانی و در هر شرایطی در بحث نماز حاضر باشند. پیش از شیوع کرونا در کشور ۱۷ هزار امام جماعت در مدارس فعال بودند که این تعداد در دوره شیوع کرونا به شش هزار نفر رسید. البته با کمکهای حوزه علمیه امروز بیش از ۲۰ هزار نفر در قالب طرح «امین» در مدارس حضور دارند.
باید نسل نو را به لحاظ تشکیلاتی، طیفها و سلایق مختلف وارد میدان کنیم. باید تریبونها را به نوجوانان و جوانان دهیم و متکلموحده نباشیم. ارشاد یکجانبه تأثیری چندانی ندارد. سازمانهایی که متولی امور جوانان هستند باید فعال شوند. امروزه تشکلهایی که مدعی باشند میلیونها نوجوان و جوان را سازماندهی میکنند وجود ندارند. زمانی که غفلت و قصور کنیم، دشمن از طریق فضای مجازی، رسانهها، ماهوارهها و… با سرمایهگذاری هنگفت و بهکارگیری تخصصهای مختلف و استمداد از سازمانهای جاسوسی، ذهن نسل نو را تسخیر میکند. لذا نمیتوانیم با روشهای کهنه و سنتی گذشته وارد میدان شویم. یکی از اقداماتی که باید انجام شود، نوسازی روشها و بازنگری در برقراری ارتباط با نسل نو است.
فرزندان ما مؤمن و صالح هستند و چنانچه با آنان به صورت صحیح و درست وارد گفتوگو شویم، به سمت حق میآیند؛ چراکه اسلام، علم و نماز نور هستند و هیچ انسان پاکفطرتی از نور گریزان نیست. باید موانع را برداریم و سبک ارتباط خود را تغییر دهیم. نیازمند رنسانس در کارهای فرهنگی هستیم و مقام معظم رهبری بارها به شورای عالی انقلاب در این باره تذکر دادهاند. امیدواریم در این شورا برنامهای تنظیم و سازوکارهای برقراری ارتباط با نسل نو فراهم شود.
گفتوگو از فاطمه بختیاری
منبع: خبرگزاری ایکنا