حکم شرعی خواندن نماز در ساعت کاری اداره
نماز یکی از شعائر دین مبین اسلام و ستون آن است. نماز، نمایانگر شکوه بندگی و جلوه ی عبودیت خداوند است. از این رو، توجه بسیاری به برپایی آن شده است. به همین دلیل است که امام صادق علیه السلام فرموده اند: «روز قیامت اولین چیزی که از بنده محاسبه میشود نماز است. اگر از او نماز پذیرفته شد، سایر اعمالش نیز پذیرفته میشود اما اگر نماز او رد شد سایر اعمال او نیز رد خواهد شد.» اما، آنچه که فضیلت نماز را بیشتر می کند، خواندن آن، به جماعت است که یکی از توصیه های مهم بزرگان دین به مسلمانان و پیروانشان است و پاداش و ثواب بسیاری برای آن ذکرشده است. بر این اساس در نظام جمهوری اسلامی کشور عزیزمان ایران، به برپایی نماز جماعت توجه ویژه ای شده است و این امر، به ادارات و سازمان ها نیز تسری یافته است. شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که به اداره یا ارگانی مراجعه نموده باشید و کارکنان را در محل کار خود نیابید و با این پاسخ مواجه شوید که: “زمان پاسخ دهی بعد از اقامه نماز” در این مجال قصد داریم تا شما را با نظر مراجع عظام تقلید درباره ی حکم شرعی خواندن نماز در ساعت کاری اداره آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
کدام بهتر است، خدمت به خلق یا عبادت خدا؟
روایات بسیاری در باب پسندیده بودن خدمت به خلق خدا از سوی امامان معصوم علیهم السلام بیان شده است. از آن جمله امام صادق علیه‌السلام پس از بیان ثواب فراوان برای طواف خانه ی خدا، می‌فرمایند: «قَضَاءُ حَاجَهِ الْمؤمِنِ أَفْضَلُ مِنْ طَوَافٍ وَ طَوَافٍ حَتَّى عَدَّ عَشْرا»: گره گشایی از کار یک مؤمن، ده برابر این طواف فضیلت دارد![۲]
از طرف دیگر، سفارش به نماز اول وقت نیز، همواره مورد تأکید و توصیه ی پیامبر گرامی اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام بوده است:
حضرت محمد صلی الله علیه و آله می فرمایند:«اَحَبُّ الْاَعْمالِ اِلَى الله الصَّلاهُ لِوَقْتِها، ثُمَّ بِرُّ الْوالِدَیْنِ، ثُمَّ الْجَهادُ فى سَبیلِ الله.»: دوست داشتنى ترین کارها نزد خداوند نماز اول وقت، سپس نیکى به پدر و مادر و سپس جهاد در راه خداست.[۳]
و نیز در همین زمینه امام صادق علیه السلام فرموده اند:«إِنَّ فَضْلَ الْوَقْتِ الْأَوَّلِ عَلَى الْآخِرِ کَفَضْلِ الْآخِرَهِ عَلَى الدُّنْیَا.»: برتری نماز اول وقت نسبت به آخر وقت، مانند برتری آخرت است نسبت به دنیا.[۴]
و توجه مضاعف به فریضه نماز، زمانی است که علاوه بر خواندن آن در اول وقت، به جماعت خواندن نیز بسیار توصیه شده است، چنانچه پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله می فرمایند: «صَلاهُ الْجَماعَهِ اَفْضَلُ مِنْ صَلاهِ الْفَرْدِ بِخَمْسٍ وَ عِشْریْنَ دَرَجَهً.»: فضیلت نماز جماعت بیست و پنج برابر نماز فُرادا است.[۵]
با این اوصاف و دقت در معنا و مفهوم احادیث و روایات، در مواردی که بین خدمت به خلق و خواندن نماز در اداره، تلاقی پیش می آید، انتخاب گزینه ی بهتر، کار دشواری خواهد بود. از این رو، برای یافتن پاسخ این شبهه، اطلاع از نظر مراجع عظام تقلید، ضروری می نماید:
نظر مراجع تقلید درباره حکم نماز جماعت در ساعات کاری ادارات
نظر آیه الله خامنه ای:
با توجه به اهمیت خاص نمازهاى یومیه و تأکید زیادى که بر اقامه نماز در اول وقت شده است و با توجه به فضیلت نماز جماعت، مناسب است کارمندان روشى را اتخاذ کنند که بتوانند در خلال ساعات کار ادارى نماز واجب را به طور جماعت در اول وقت و در کمترین زمان بخوانند، ولى باید به گونهاى مقدمات این کار را فراهم کنند که نماز جماعت در اول وقت بهانه و وسیلهاى براى به تأخیرانداختن کارهاى مراجعه کنندگان نشود.
نظر آیه الله مکارم شیرازی:
با توجه به این که اقامه نماز وقت چندانی نمی خواهد در صورتی که فقط به انجام نماز قناعت می کنید، اشکالی ندارد.
نظرآیه الله گرامی قمی:
اگر مراجعین هستند و معطل هستند کار آنها مقدم است.
نظر آیه الله سیستانی:
اگر به موجب قرارداد کارمندی ملزم به ترک چنین کارهایی در وقت اداری نباشد، اشکال ندارد.
نظر آیه الله دوزدوزانی تبریزی:
مسلمان مأمور است که نماز را در اول وقت بخواند و در بعضی از موارد باید اهم و مهم را مراعات کرد.
نظر آیت الله علوی گرگانی:
چنانچه قانون کلی اداره آن باشد که موقع نماز کار تعطیل شود و نماز خوانده شود و یا ارباب رجوع در این ساعات بسیار کم باشد نماز مقدم است اما اگر قانونی توسط مدیر اداره گذاشته نشود و یا تعطیل بودن کار در این ساعت به اطلاع عموم ارباب رجوع نرسیده باشد باید به کار ارباب رجوع رسیدگی شود و سپس نماز خوانده شود.
نظر آیت الله مظاهری :
شرکت در نماز جماعت و اقامۀ نماز اوّل وقت بسیار فضیلت دارد و ترک محلّ کار به این اندازه جایز است؛ امّا باید بیش از وقت نماز، ارباب رجوع را معطّل نگذارند.
نظر آیه الله العظمی نوری همدانی:
نماز اول وقت اولی است.
نظر آیه الله شبیری زنجانی:
در صورتی که از نظر قانون و مقررات آن اداره، مبادرت به انجام فریضه الهی در اول وقت منع نشده باشد، خواندن نماز اشکال ندارد هر چند بهتر است با مختصر کردن نماز، هم نماز در وقت فضیلت خوانده شود و هم به مراجعه‌کنندگان رسیدگی شود. البته اگر حاجت مؤمن با نماز در ساعت کاری تزاحم داشته باشد بهتر است ابتدا حاجت مؤمن را برآورده کنید و نماز را دیرتر بخوانید.
نظر آیه الله سید کمال حیدری:
در صورتی که به کار مربوطه و یا مراجعین، ضرری وارد نگردد، می‌توانند نماز خود را در حین ساعت کاری بخوانند.
نظر آیه الله جوادی آملی:
در صورت توافق مسئولان اداری، برگزاری نماز جماعت در اول وقت بهتر است.
پاسخ به برخی سؤالات در باب حکم نماز در ادارات و ساعات خدمت
سؤال ۱: آیا جایز است کارمندان در ادارهها و مؤسسات دولتى اقامه نماز جماعت داشته و یا مجالس عزادارى برپا کنند؟[۶]
پاسخ آیه الله خامنه ای: اقامه نماز و بیان احکام و معارف و امثال آن در هنگام اجتماع براى نماز درخصوص ماه مبارک رمضان و سایر ایّامالله مانع ندارد، مشروط بر اینکه حقوق مراجعین تضییع نشود.
سؤال ۲: در نزدیکى اداره ما مسجدى وجود دارد، آیا جایز است در اثناء ساعات رسمى کار براى شرکت در نماز جماعت به آنجا برویم؟[۷]
پاسخ آیه الله خامنه ای: خارج شدن از اداره براى رفتن به مسجد جهت شرکت در نماز جماعت در اول وقت، در صورتى که نماز جماعت در خود اداره بر پا نشود، اشکال ندارد، ولى باید مقدمات نماز به گونهاى فراهم شود که مدت غیبت از اداره در ساعات رسمى کار براى اداى فریضه نماز جماعت، کاملاً کاهش پیدا کند.
سؤال ۳: در بعضی از ادارات دولتی نماز جماعت دایر نموده اند اگر کارمندی بخواهد شرکت کند به مدت خواندن نماز باید کارش را ترک بنماید.[۸]
- اگر در موقع شرکت نمودن نماز جماعت کارمند لطمه ای به کارش نخورد و بیکار باشد چه صورت دارد؟
- اگر در موقع شرکت در نماز جماعت کارش تأخیر کند چه صورت دارد؟
- در صورت مجاز بودن عمداً نماز جماعت را ترک کند چه صورت دارد؟
پاسخ امام خمینی قدس سره: نماز جماعت واجب نیست و اگر منافاتی با مقررات استخدامی شما نداشته باشد مانع ندارد.
سؤال۴: استفتاء نخست وزیر وقت از امام خمینی رحمه الله علیه: از آنجا که در بعضی از شعبات بانکها و ادارات انجام فریضه نماز به صورت جماعت به هنگام وقت فضیلت موجب سوء استفاده و یا اضرار به بیت المال می‌گردد، لذا سؤالات زیر در این رابطه مطرح است:[۹]
- در صورتی که نماز جماعت در اول وقت باعث افت تولید یک کارخانه شود و یا اختلالی در امر تولید بوجود آورد، آیا مسئول کارخانه می‌تواند از کارکنان بخواهد تا نماز را بعد از اتمام کار بخوانند؟
- اگر از بخشنامه دولت مبنی بر اقامه نماز جماعت، در شعبه‌ای از بانک ها و یا ادارات سوء استفاده شود و کار مردم تعطیل گردد، آیا می‌توان اقامه نماز را به اتمام وقت اداری که حدود ساعت ۲ بعدازظهر است محول کرد؟
- آیا دولت مجاز است که در صورت مشاهده اضرار به بیت المال و یا وهن حیثیت جمهوری اسلامی به علت سوء استفاده عده‌ای، به صورت موردی نماز جماعت را در اول وقت ملغی نماید؟
پاسخ امام خمینی:
- باید نماز را بعد از اتمام کار بخوانند و اگر کارخانه دولتی است، مسئول هم نمی‌تواند اجازه دهد.
- لازم است پس از وقت اداری نماز بخوانند.
- دولت می‌تواند، بلکه در صورت مذکور لازم است الغا کند.
سؤال ۵: این جانب کارگر وزارت نفت اهواز هستم. چون وقت کار وزارت نفت یکسره از ساعت هفت تا ساعت سه بعدازظهر می باشد، آیا بنده می توانم نماز ظهر و عصر را سرِ کار بخوانم؟ خواهشمند است، جواب مسأله را برای بنده ارسال فرمایید.[۱۰]
پاسخ امام خمینی: بسمه تعالی، اگر منافات با کار استخدامی ندارد، به نحو متعارف مانع ندارد.
سؤال ۶: بنده مستخدم اداره هستم. آیا جایز است موقع ظهر که کار کردن ضرورتی ندارد، کار را تعطیل کرده و به خاطر کسب فیض بیشتر در نماز جماعت مسجد شرکت کرده و در عوض، آخر وقت کار کنم؟[۱۱]
پاسخ امام خمینی: بسمه تعالی، اگر بر خلاف مقررات استخدامی شما نباشد، مانع ندارد.
سؤال ۷: مرسوم گردیده مدتی از وقت ادارات دولتی ـ گاهی تا یک ساعت ـ برای ادای نماز ظهر تعطیل می گردد؛ پاره ای از ادارات، در محل اداره، نمازخانه تشکیل داده، نماز می خوانند و عده ای هم برای نماز و یا به عنوان نماز، از ادارات خارج می گردند. کسانی که در محل اداره نماز بر پا می دارند، اغلب بلندگو نصب کرده و حدود نیم یا یک ربع ساعت هم به وقت نماز مانده، نوار قرآن و یا دعا پخش می کنند. خواهشمند است تکلیف شرعی را از لحاظ: صرف وقت اداری برای نماز؛ برپا داشتن نماز در محل اداره؛ برپا داشتن نماز کارمندان در مسجد، اگر نزدیک اداره باشد؛ شرکت کلیه کارمندان در نماز در محل اداره و یا صرف آن در خارج از اداره و همچنین از لحاظ نصب بلندگو و ایجاد سر و صدا و تکلیف ارباب رجوع در مدت فوق، روشن فرمایید.[۱۲]
پاسخ امام خمینی: چنانچه بر خلاف قرار استخدامی آن ها نباشد مانع ندارد.
نتیجه گیری
طبق نظر اکثر علما و مراجع تقلید، به جز آیه الله نوری همدانی که بدون شرط، نماز را اولی می داند، خواندن نماز در وقت اداره آن هم در وقت اداری، چنانچه خللی به انجام وظیفه وارد نسازد و ارباب رجوع را معطل نگذارد و با قوانین اداری منافاتی نداشته باشد، اشکالی ندارد، اما در کل بهتر است زمانی که مراجعه کننده نباشد، اقامه شود و وقت زیادی صرف نشود.
کاری از تحریریه ستاد اقامه نماز
پی نوشت ها
- شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، انتشارات دار الرضی، سال ۱۴۰۶ ه.ق، چاپ اول، ص ۲۳۰
- الکافی، ج ۲، ص ۱۹۴
- نهج الفصاحه، ح ۷۰
- کافی، ج ۳، ص ۲۷۴
- خصال، ص ۵۲۱، ح ۹
- سؤال شماره ۱۹۷۳، رساله اجوبه الاستفتائات مقام معظم رهبری، احکام کار در مؤسسات دولتى
- سؤال شماره ۱۹۷۵، رساله اجوبه الاستفتائات مقام معظم رهبری، همان
- سؤال شماره ۱۲۱۴۵، استفتائات امام خمینی (س)ج. ۱۰
- سؤال شماره ۱۲۱۴۹، نقل از صحیفه امام، ج ۱۸، ص ۱۸۵
- سؤال شماره ۱۲۱۴۶، استفتائات امام خمینی (س)ج. ۱۰
- سؤال شماره ۱۲۱۴۷، همان
- سؤال شماره ۱۲۱۵۱، همان
منابع
- احکام کار در مؤسسات دولتى رساله اجوبه الاستفتائات مقام معظم رهبری
- استفتائات امام خمینی، ج ۱۰
- استفتائات حضرت آیت الله العظمی سید کمال حیدری
- استفتائات حضرت آیه الله العظمی مکارم شیرازی
- استفتائات حضرت آیه الله العظمی شبیری زنجانی
- استفتائات حضرت آیه الله العظمی نوری همدانی
- استفتائات حضرت آیه الله العظمی گرامی قمی
- استفتائات حضرت آیه الله العظمی دوزدوزانی تبریزی
- استفتائات حضرت آیه الله العظمی سیستانی
- استفتائات حضرت آیه الله العظمی مظاهری
- استفتائات حضرت آیه الله العظمی علوی گرگانی
- فتاوای آیت الله العظمی جوادی آملی (مدظله)
