نقش و وظایف امام جماعت در جذب افراد به مسجد

۰ 9 minutes read

امام جماعت، هماند یک معلم، نقش بسیار مهمی در جذب افراد به مسجد دارد. مسجد، پایگاهی برای آموزش اخلاق و یکدلی و وحدت کلمه است و امام جماعت معلم این پایگاه. هر چقدر که این معلم، از اخلاق و رفتار و گفتار قوی‌تری بهره‌مند باشد و با نیاز سنجی‌های متناسب با اوضاع جامعه در تقویت برنامه‌های مسجد بکوشد، مسلماً افراد بیشتری را جذب آن خواهد کرد. در این مقاله قصد داریم به نقش و وظایف امام جماعت در جذب افراد به مسجد بپردازیم. در این راه همراه ما باشید.

درس معلم ار بود زمزمه محبتی جمعه به مکتب آورد طفل گریز پای را

امام جماعت کیست؟

واژه امام از ریشه عربی گرفته شده و به معنای مقتدا، رهبر، پیشوا و فرمانده آمده است و جایگاه ویژه‌ای در دین اسلام دارد. امام جماعت به معنی مقتدای یک گروه برای اقامه نماز است. پیشاهنگ یک گروه که به میهمانی خدا آمده‌اند تا با حضرت حق همکلام شوند. بدیهی است که این فرمانده باید دارای شرایطی برای احراز صلاحیت این مقام باشد، چرا که علاوه بر نماز خود، بار عظیم نماز جماعتی را بر دوش دارد و مقتدا و پیش نماز آنهاست.

شرایط امام جماعت

در متون فقهی شیعه برای امام جماعت که مسئولیت نماز عده‌ای، بر عهده اوست، شرایطی آمده که عبارتند از:

بلوغ
قوه عقل و اندیشه
عادل بودن
مؤمن وشیعه اثنی عشری
طهارت مولد
مرد بودن
قرائت صحیح نماز

وظایف امام جماعت در جذب افراد به مسجد

اما علاوه بر شرایط عامی که در متون فقهی برای امام جماعت منظور شده، شرایط و ضوابط دیگری نیز در نظر گرفته شده است زیرا امام جماعت یکی از ارکان مهم و اصلی یک مسجد است. به عبارت بهتر، می‌توان گفت مسجدی موفق‌تر است که امام جماعت آن موفق‌تر عمل کند و این مهم در گرو آشنایی او به وظایف خویش و ویژگی‌ها و کارکردها و ظرفیت‌های ویژه ی مساجد است. برخی از این شرایط عبارتند از:

آگاهی از وظایف امام جماعت و توجه ویژه به آن

همانطور که معلم تک بعدی، نمی‌تواند موفقیتی همه جانبه داشته باشد، امام جماعتی نیز که فقط به اقامه نماز بپردازد و با سایر امور مرتبط بیگانه باشد نمی‌تواند فرمانده موفقی باشد و چه بسا، لطمات جبران ناپذیری به پایگاه خود وارد کند. ارتباط با مأمومان و آگاهی از احوال و شرایط آنها، توجه به فضا و شرایط مسجد و تلاش در رفع نواقص و عوامل نامطلوب (تهویه، نظافت، دما، امکانات و تجهیزات و…)، داشتن خلاقیت و ایده‌های جذاب برای افراد مخصوصاً قشر جوان و نوجوان و… مواردی هستند که در حیطه وظایف عرفی و اخلاقی امام جماعت قرار می‌گیرند.

بهره‌مندی از وجهه ایده آل و محبوبیت و مقبولیت بین مردم

شاید، مهمترین ویژگی که یک امام جماعت باید از آن برخوردار باشد، همین است. در این زمینه، نکات فراوانی باید مورد توجه قرار گیرد، هم از جانب مرجعی که امام جماعت منطقه‌ای را منصوب می‌کند و هم از جانب خودِ امام جماعت. آگاهی از شرایط فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی محل، اطلاع از پیشینه امام جماعت و مسجد محل، آگاهی از ظرفیت‌ها و منابع محل، آگاهی از کارکردهای مسجد محل و… از جمله اموری هستند که دقت در آنها می تواند تعامل بین امام جماعت و مردم را بهبود ببخشد.

پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) بر لزوم این امر، یعنی داشتن اقبال مردمی و محبوبیت امام جماعت نزد مردم، تأکید و سفارش فراوان داشته اند. چنانچه در حدیثی از قول رسول اکرم( صلوات الله علیه) این گونه آمده است: « هشت گروه هستند که خداوند نمازشان را نمی‌پذیرد، بنده (برده) فراری تا زمانی که به نزد مولایش بازگردد، زن ناشره و ناسازگاری که همسرش از او غضبناک باشد، منع کننده از زکات و امام جماعت قومی که نماز بخواند در حالی که مردم از او کراهت داشته باشند و…»[۱] اهمیت این مسئله تا بدانجاست که در صورت بی‌توجهی و ادامه وضعیت با آن حال، روز به روز از تعداد نمازگزاران کاسته شده و مسجد، پایگاه مردمی خود را از دست خواهد داد. بنابراین، امام جماعت باید از عملکرد خویش و نظرات نمازگزاران ارزیابی صحیحی به دست آورد. این موضوع راه حل‌های گوناگونی دارد از جمله؛ نصب صندوق انتقادات و پیشنهادات در مسجد، تهیه برگه‌های نظرسنجی، برپایی جلسات گفت و گو و مباحثه حضوری و… پس از این مرحله، در رفع ناخوشایندی‌ها و نواقص بکوشد تا رضایت نمازگزاران را کسب نماید ولی در صورت عدم موفقیت، نسبت به تغییر مسجد محل خدمت خود اقدام نماید.

اطلاع از ظرفیت‌ها و کارکردهای مسجد

مسجد خانه خداست و محلی برای برپایی نماز جماعت و ارتباط نمازگزاران با خدا. اما همانطور که ذکر شد مسجد یک پایگاه است، پایگاهی برای اعتلای اسلام و مسلمین. بنابراین با توجه به محل قرار گرفتن آن و اوضاع و شرایط مردم آن محل، می‌توان کارکردهای مختلفی برای آن متصور بود. چنانچه قبل از انقلاب پایگاه مبارزاتی و سیاسی مردم علیه نظام طاغوتی شاه بوده و یا در زمان ۸ سال دفاع مقدس، پایگاه مردمی، هم برای محافظت از جان مردم و هم برای پشتیبانی و خدمات رسانی به رزمندگان شده بود. در سال‌های اخیر هم، از ظرفیت‌های دیگر مساجد نظیر پایگاه‌های تابستانی آموزشی، پایگاه تبلیغی و فرهنگی و هنری و… بهره‌برداری شده است.

داشتن برنامه‌ریزی و دانش مدیریتی

هر جامعه‌ای برای رسیدن به پیشرفت و تعالی، نیازمند برنامه‌ریزی است. و این امر بر عهده مسئولین و مدیران ارشد آن جامعه می باشد. مسجد به عنوان نهادی کوچک و مردمی از این قاعده مستثنی نیست و امام جماعت به عنوان مقام ارشد این نهاد، باید مجهز به اطلاعات و دانش کافی در زمینه مدیریت این نهاد و پایگاه باشد. اگر مساجد با برنامه‌ریزی صحیح و مدیریت قوی به انجام وظایف خود بپردازند می توانند با ارتقای سطح آگاهی مردم در مسائل روز اجتماعی و سیاسی و فرهنگی به تقویت بنیه دینی و اعتقادی آحاد مردم پرداخته، اهداف متعالی اسلام را جامه عمل بپوشانند.

عالم و عامل بودن

مسلماً فردی که به عنوان پیشوا در صدر یک گروه قرار می‌گیرد باید برتری‌هایی نسبت به سایر اعضای گروه داشته باشد که شایستگی و قدرت رهبری آن گروه را به او بدهد. وقتی جماعتی برای نماز که با شکوه‌ترین حالت بندگی است قیام می‌کنند تا با خالق جهان و معبود بی‌همتا سخن بگویند، مسلماً شخصی که مقتدای این جماعت است باید از نظر آگاهی به احکام و دستورات اسلام و مهم‌تر از آن، از نظر عمل به فرامین شریعت برتر از مأمومین باشد. پیامبر اسلام( صلوات الله علیه) در این مورد می‌فرمایند: « من صلی یقوم و فیهم من هو اعلم منه لم یزل أمرهم الی سفال الی یوم القیامه»[۲] آن کس که امامت جماعت گروهی را به عهده دارد در حالی که اعلم‌تر از او در بین آنان باشد، آن گروه تا روز قیامت به سوی زوال خواهد رفت.

تقوی و اخلاص در نیت و عمل

تقوا و خلوص نیت در عبادات، مهمترین شرط پذیرش در درگاه الهی است. امام جماعت به عنوان کسی که مقتدای گروهی از نمازگزاران است باید در تقوا و اخلاص بر آنها برتری داشته باشد چرا که نمازگزارانی که به او اقتدا می‌کنند انتظار دارند که اگر نقص یا کاستی در نمازشان دارند با همراهی و اقتدا به پیش نماز، ضعف‌ها و نواقص نمازشان برطرف شود و اگر خود امام جماعت، در نیت و عمل دچار نقص و کاستی باشد، بار گرانیست که بر نمازگزاران تحمیل خواهد شد و به تضعیف مسجد و کم رونقی آن خواهد انجامید.

مراعات حال نمازگزاران

در آموزش و پرورش اصلی به نام« توجه به ظرفیت‌های فردی دانش آموزان» وجود دارد که در آن معلم باید به توانایی‌ها و علایق و سلایق دانش آموزان و استعدادهای آنها توجه کرده متناسب با شرایط هر دانش آموز، به آموزش و ارائه تکالیف اقدام نماید. رعایت این اصل در برپایی نماز جماعت نیز ضروری به نظر می‌رسد چرا که کسانی که در نماز جماعت شرکت می‌کنند از آحاد مختلف جامعه و از هر سن و قشری هستند. کودکان، جوانان، میانسالان، سالمندان، افرادی که ضعف جسمانی یا بیماری دارند و… که هر یک دارای ظرفیت و تحمل متفاوتی هستند.

بنابراین رعایت احوال آنان امری است که اهتمام امام جماعت بر توجه به آن، لازم و ضروری است. پیامبر گرامی اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم) در حدیثی خطاب به امام علی( علیه السلام ) فرمود:« یا علی! اذا اصلیت فصل صلاه اضعف من خلقک »[۳] یا علی! زمانی که امام جماعت شدی پس نمازت را به گونه‌ای اقامه کن که ضعیف‌ترین اقتدا کنندگانت اقامه می‌کنند. در این زمینه ماجرایی مشهور از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که کم و بیش همه آن را شنیده‌ایم و بیان آن در اینجا، خالی از لطف نمی‌باشد. پیامبر اکرم( صلوات الله علیه) در یکی از روزها که نماز ظهر و عصر را به جای می‌آوردند، برخلاف معمول دو رکعت آخر را با سرعت خواندند و نماز را به پایان رساندند. در پایان نماز در جواب اصحاب که از چرایی این عمل رسول الله سوال می‌نمودند، پاسخ فرمودند: آیا صدای گریه طفل را نشنیدید؟[۴]

آگاهی از مسائل سیاسی و اجتماعی روز در جامعه

داشتن بینش و آگاهی نسبت به مسائل مهم و اساسی جامعه، یکی از اصول مهمی است که ائمه جماعات باید لحاظ نمایند. همانگونه که یک معلم باید آگاه به علوم و مسائل روز باشد تا بتواند پاسخ سوالات و کنجکاوی‌های دانش آموزان را بدهد و به هم ریختگی‌های دانشی آنها را سامان دهد، یک امام جماعت موفق نیز، باید نسبت به مسائل مهم جامعه خود آگاهی و دانش داشته باشد تا بتواند پاسخ پرسش ها و گاه رفتارهای مردمی را که به او اقتدا می‌کنند بدهد. اگر امام جماعت به کرات، پاسخ سوالات مردم را نداند و یا جواب قانع کننده و مستدلی برای سوالات و ابهامات مردم نداشته باشد، فهم سیاسی او زیر سوال رفته و اعتبار خود را در نظر مردم از دست می‌دهد.

نظریه جدایی دین از سیاست برای تضعیف اسلام و مسلمین است. اتفاقاً مسلمان باید با بینش سیاسی قوی و آگاهی از مسائل مهم اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و سیاسی و… برای مشکلات و ضعف‌های اجتماع خویش راهکار و راه حل ارائه کند و از این طریق در برافراشته شدن پرچم اسلام و اعتلای جامعه اسلامی خویش بکوشد. خانه نشینی امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نتیجه همین نداشتن فهم سیاسی یک امام جماعت به اسم ابوموسی اشعری بود. شهادت ایشان نیز در نتیجه عدم شعور سیاسی مردمی بود که در عین پایبندی به نماز، به دلیل نداشتن اطلاعات سیاسی کامل از اتفاقات جامعه، دستشان را به خون بهترین مردمان، ولی و وصی پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم)، امام علی( علیه السلام) آلوده کردند.

دعا و استغفار برای عموم مردم

از آنجایی که در نماز جماعت بخش‌هایی از نماز فقط توسط امام جماعت قرائت می‌شود و مأمومین فقط شنونده هستند، پس در واقع امام جماعت سخنگوی گروه نمازگزاری است که به او اقتدا کرده‌اند. اگر در جمعی که درباره فیوضات و برکات آن این همه سفارش شده، امام جماعت فقط برای خود دعا کند، مسلماً موجب آزردگی خاطر خداوند بزرگ و نیز مقتدا کنندگان و نمازگزاران خواهد شد. از این رو شایسته است در اذکار مستحبی نماز مثل قنوت و سجده آخر و پس از پایان نماز، که امام جماعت دعا می‌خواند از ضمایر جمع استفاده کرده و مأمومین خود را فراموش نکند.

پیامبر اکرم( صلوات الله علیه) در این زمینه می‌فرمایند:« من صلی بقوم فختص نفسه بالدعاء فقد خانهم»[۵] هر امام جماعتی که فقط برای خودش دعا کند، به مأمومان خودش خیانت کرده است. به عنوان مثال در دعای قنوت «ربنا اغفر لی و لوالدی و للمؤمنین والمؤمنات و…» به جای اغفرلی و لوالدی بگوید:« اغفر لنا و لوالدینا».

و یا در دعای سجده آخر به جای« یا لطیف، ارحم عبدک الضعیف» بگوید:«ارحم عبادک الضعیف».

حسن ختام

مسجد، خانه خدا و پناهگاه و مأمن مسلمانان است. از صدر اسلام تاکنون مساجد پایگاه‌های قدرتمند تقویت اسلام و مسلمین بوده‌اند. بنابراین امامان جماعت به مثابه ناخدای یک کشتی، سکاندار آنها هستند. اعمال و کردار و گفتار شایسته آنها، مصداق جاذبه در اسلام است که می‌تواند کوچک و بزرگ را مجذوب مسجد و نماز کرده، سپاهی عظیم از نمازگزاران مشتاق مهیا کند و البته بالعکس؛ یعنی اعمال ناصواب و اشتباهات آنها به مصداق دافعه در اسلام عمل کرده می‌تواند آحاد مردم و مخصوصاً جوانان و نوجوانان را که اکنون به منبع بزرگ اطلاعات جهانی دسترسی دارند، از مسجد گریزان و از نماز رویگردان نماید.

بنابراین شایسته است که امامان جماعت، با مطالعه در مسائل مهم روز از قبیل مسائل فرهنگی و علمی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و… و با روش‌های جذاب و خلاقانه در تحکیم پیوند دیرینه مردم با مساجد بکوشند. پرهیز از خود بزرگ بینی و تکبر و رفتار صمیمانه و در عین حال مدبرانه امام جماعت، می‌تواند صفوف به هم پیوسته و دست‌های درهم گره خورده جوانان مسلمان و نمازگزار را تقویت نموده و آرمان‌های نظام جمهوری اسلامی ایران را تحقق ببخشد.