راهکارهای بیدار کردن فرزندان برای نماز صبح

بیدار شدن از خواب شیرین آن هم صبح زود، به طور معمول برای همه‌‌ دشوار است. پس طبیعی است که این امر به مراتب برای بچه‌ها و نوجوانان دشوارتر باشد. اینکه از خواب شیرین صبحگاهی برخیزند و از رختخواب گرم و نرم خود بیرون بیایند تا برای خواندن نماز صبح آماده شوند، نیاز به انگیزه ای بسیار قوی دارد که نهادینه کردن آن، در ذهن کودکان، بر عهده ی پدر و مادر است. در این مقاله قصد داریم به این موضوع مهم بپردازیم که: راهکارهای بیدار کردن فرزندان برای نماز صبح کدامند و وظیفه ما در این مورد چیست؟ با ما همراه باشید.

خانواده ات را به نماز امر کن!

والدین باایمانی که نسبت به ایمان فرزندانشان اهتمام دارند و نگران تربیت دینی و اسلامی بچه‌هایشان هستند، پیرو عمل به آیه شریفه «وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاهِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا …»: تو اهل بیت خود را به نماز و طاعت خدا امر کن و خود نیز بر نماز و ذکر حق صبور باش،… [۱] به دنبال راهکارهای مناسبی هستند تا در تربیت و پرورش دینی فرزندان خود و نماز خوان کردن آنها به حد مطلوب و قابل قبولی برسند.

 در دین اسلام، والدین و فرزندان، حق و حقوقی بر گردن هم دارند و یکی از حقوق فرزندان بر ذمه ی والدین، تربیت نیک و پرورش صحیح است. بر این اساس، تربیتِ صحیح بر مبنای آموزه های اسلام، از مهم‌ترین دغدغه‌ها و اصول تربیتی در خانواده‌های متدین و مذهبی است که متأسفانه گاهی اوقات با وجود تمام تلاش‌هایی که برای این منظور انجام می دهند، به نتیجه‌‌ مورد نظر نمی‌رسند. بیشترین نمونه برای این وضعیت، کودکان و نوجوانانی هستند که با وجود پرورش در محیط مذهبی و دریافت آموزش‌های مناسب و به موقع با اهمیت مسئله نماز آشنا شده‌اند و چه بسا که نمازهای میانه (ظهر و عصر) و مغرب و عشا را سر موقع و حتی به صورت جماعت در مساجد می‌خوانند اما برای برپایی نماز صبح، رغبتی ندارند، یا به سختی و بی میلی زیاد می خوانند و یا اصلاً از خواب بیدار نمی شوند. راه حل چیست؟ از چه طریقی می توان فرزندان را برای اقامه نماز صبح، علاقمند نمود؟

دلایل بی رغبتی فرزندان نسبت به نماز صبح

برای درمان یک مشکل و بیماری، لازم است پیش از هر اقدامی، به ریشه یابی و یافتن علت آن پرداخته شود تا از ارائه راه حل های موقت و بی تأثیر جلوگیری کرده و با روش های اصولی و دقیق، به اصلاح امر پرداخته شود. بر این اساس، لازم است که بدانیم علت ها و دلایل این بی رغبتی و کاهلی نسبت به نماز صبح چیست؟

دلایلی که در این موضوع مؤثر هستند، از این قرارند:

۱- ضعف اعتقادی

در محیطی که کودک و نوجوان، از باورهای عمیق و ریشه دار نسبت به خدا و معاد به دور است مسلماً شناخت و معرفت نسبت به فریضه نماز حاصل نمی شود. در چنین شرایطی، کودک نه آنقدر آگاه است که از روی عشق و نیاز به مناجات با خدا راغب باشد و نه آنقدر دور اندیش است که حداقل به دلیل هراس از خشم خداوند، از نماز خود محافظت نماید.

۲- تأثیر پذیری از دوستان و همسالان

شرایط سنی کودک و نوجوان به گونه ای است که از دوستان خود الگوبرداری می کنند. در همه امور، حتی مسائل شخصی، نظر آنها برایشان مهم است و در واقع می توان گفت که چشم به دهان آنها می دوزند. ازاین رو، رفتارها و اعتقاداتشان به همسانی می گراید به شدت طالب آن هستند، به کارهایی بپردازند که سایرین نیز آن را انجام می دهند. و متأسفانه جو حاکم بر این اجتماعات به گونه ای است که حتی اگر کسی نماز می خواند، از بیان آن، خجالت می کشد و این موضوع را کتمان می کند. پس هیچ گاه نباید قدرت گروه همسالان و دوستان را دست کم گرفت. مراقبت در جمع دوستان و همسالان، مداخله و دقت در انتخاب دوستان و راهنمایی ها و مشاوره های سنجیده و هوشیارانه، می تواند نوعی ایجاد مصونیت در برابر آماج وسوسه ها و امواج منفی نماید.

۳- عالمان بی عمل!

والدین، می توانند الگوهای مناسبی برای کودکان و نوجوانان باشند به شرطی که رفتار و گفتارشان، یکی باشد. اگر پدر و مادر، فرزندان را به نماز خواندن و داشتن تقوا دعوت کنند ولی خودشان، نسبت به آن سهل انگاری نمایند و در برابر گناهان از خود ضعف نشان دهند، این تعارض بین رفتار و گفتار باعث خواهد شد که فرزندان کنجکاو، با ایجاد رابطه بین این دو، چنین نتیجه گیری نمایند که همه ی نمازگزاران و دینداران، اینچنین هستند و همین شبهه کافی است که از نماز و دین و … گریزان شوند و این ضربه ایست که از ناحیه عالمان بی عمل به روح کودکان و نوجوانان وارد می شود.

۴- انتظارات نابجا از نماز

وقتی که ماهیت و جایگاه نماز در دین و نقش آن در سرنوشت انسان، به درستی تحلیل و تبیین نشود، ممکن است با کوچکترین بهانه ای، کنار گذاشته شود. گاهی تارک الصلاه ها در پاسخ به علت ترک نماز، عدم استجابت دعاها و خواسته هایشان را عنوان می نمایند! گویی نماز، وسیله ایست که برای انجام یک معامله معرفی شده است. به مانند وجه معامله که اگر پرداخت شود، حتماً باید کالا یا خدمتی دریافت گردد. و این امر، نتیجه معرفی اشتباه نماز توسط والدین است. استفاده ابزاری از نماز و تشویق و تنبیه اشتباه آنها و وعده های نابجا مثل گفتن اینکه اگر نماز بخوانی، در امتحان قبول می شوی و یا اگر نماز نخوانی، اتفاق بدی برایت می افتد و …باعث می شود که نماز، در حد یک وسیله حل مشکلات عادی زندگی و یا یک حربه برای ترساندن کودک، تنزل پیدا کند و این، بزرگترین آسیب در زمینه ترغیب فرزندان به نماز خواندن است.

۵- رفتار ناشایست برخی از مدعیان دین

گاهی اوقات، بزرگترها، به اسم دین و دینداری، رفتاری از خود نشان می دهند که به جای ترغیب فرزندان به نماز، بدتر باعث بیزاری و گریز آنها از حیطه ی دین می شود. به عنوان مثال، کودک و نوجوان با اشتیاق به مسجد می رود اما، با تشر و دعوای بزرگترها مواجه می شود که مسجد جای بچه نیست و سر و صدا نکنید و یکجا بنشینید و … و به این ترتیب به جای اینکه، حضور در مسجد برای بچه ها خوشایند و دلپذیر باشد، مبدل به خاطره ای تلخ و ناخوشایند می شود که گاهی برای همیشه بر روح و روان و عقیده آنها سایه می اندازد و جرقه ای می شود برای شعله ور شدن آتش تارک الصلاتی که دامان خانواده را ذر بر خواهد گرفت. بیدارکردن بچه ها برای نماز صبح همراه با خشونت و غیض و …و اعمالی مانند تحقیر، نیش و کنایه، لگد زدن، داد زدن، تمسخر، توهین و … می تواند صدمات جبران ناپذیری به دنیا و آخرت انسان وارد نماید.

۶- دیر خوابیدن و نداشتن خواب کافی

کودکان، به خواب بیشتری نیاز دارند تا روند رشد را به صورت ایده آل طی کنند. چنانچه در خانواده ای دیر خوابیدن، رسم هر شب شده باشد، بسیار بعید است که فرزندان به موقع و با اشتیاق بتوانند برای نماز بیدار شوند.

عوامل دیگری نیز می توانند در این امر، مؤثر باشند که در اشخاص گوناگون متفاوت است. تفاوت های فردی باعث می شود تا موضوعی که برای یک نفر مسئله ای عادی است، برای دیگری غیر قابل تحمل باشد. یا استفاده از یک مشوق برای یک نفر مؤثر باشد ولی در رابطه با شخص دیگر، کارایی نداشته باشد.

بیدار کردن بچه ها برای نماز صبح در سیره بزرگان دین

امام علی علیه السلام می فرماید: «فإنّ القلب إذا اکره عمی»؛ اگر دل به کاری مجبور گردد، کور می شود.[۲] یعنی، اجبار به انجام دادن کاری، علاقه به آن را در دل شخص برای همیشه از بین می برد. به همین دلیل است که بعضی از فرزندان، تا وقتی که در خانه پدر و مادر خود هستند، تحت سلطه و اجبار آنها، نماز می خوانند ولی به محض اینکه موقعیت آنها تغییر می کند ( رفتن به سفر و سربازی و خوابگاه دانشجویی و ازدواج و … )، نماز را ترک می کنند.

امام خمینی قدس سره با اینکه نسبت به انجام دادن تکالیف شرعی فرزندانشان بسیار مقید بودند، اما از تندخویی و ایجاد تلخی در جان کودک پرهیز داشتند. یکی از فرزندان ایشان در همین زمینه خاطره ای نقل می کند و می گوید: «زمانی همسرم از روی عادت خانوادگی، صبح ها دخترم را از خواب شیرین بیدار می کردند که نماز بخواند.

امام که در جریان قرار گرفتند، پیغام فرستادند که شیرینی اسلام را به مذاق بچه تلخ نکن و چقدر این حرف به جا بود و تأثیر عمیقی بر روحیه دخترم گذاشت، به طوری که بعد از آن خودش سفارش می کرد که برای نماز صبح حتماً بیدارش کنیم.

یکی دیگر از فرزندانِ امام می گوید: «یک بار از ایشان سؤال کردم که: آیا اجازه دارم فرزندم را برای نماز صبح بیدار کنم، فرمودند: خواب را بر بچه تلخ نکن»[۳]

فرزند علامه طباطبایی رضوان الله در همین باره می گوید: پدر، درباره نماز صبح، به مادرم گفته بود که: «نماز صبح بیدارکردن بچه ها با من».

کارش این بود که می آمد بالای سر ما با ناز و نوازش و محبت و بوسیدن … آنقدر ناز ما را میکشید … مگر خسته می شد! مگر لحنش عوض می شد … مگر تند می شد؟! تا ما بلند شویم و نمازمان را بخوانیم.

اهمیت بیدار شدن برای نماز

از آنجایی که سرنوشت انسان، به نماز بستگی دارد و دنیا و آخرت انسان، تحت الشعاع این فریضه مهم است، محافظت از اوقات آن دارای اهمیت بسیاری است. صرف نظر از فواید بی شماری که از لحاظ علمی برای نماز، به ویژه نماز صبح به جهت بیدار شدن در ساعات معین از خواب و ساعت REM و جلوگیری از سکته های قلبی و غیره، برشمرده اند، نماز صبح، در تنظیم و سلامت زمان خواب و بیداری و در نتیجه در سلامتجسمی و روانی انسان مؤثر است.

حکم فقهی بیدار کردن فرزندان برای نماز

بیدار کردن فرزندان برای نماز صبح واجب نیست مگر اینکه آنها عادت به ترک نماز صبح کنند و آن را سبک بشمارند، در این صورت واجب است به نحو مطلوبی آنها را بیدار کنند بنابراین در صورتی که علم به رضایت او دارد، او را بیدار کند همچنین اگر بیدار نکردن آنها باعث هتک و کم ارزش شدن نماز نزد آنها شود باید آنها را بیدار کنند و اگر شبها زودتر بخوابند و غذای سبک و کمتری بخورند راحت تر بیدار می شوند.[۴]

راهکارهای عملی بیدار کردن فرزندان برای نماز صبح

بیدار کردن بچه ها، صبح زود برای نماز پروژه مهم و دشواری است که نیاز به کارشناسی و پشتکار دارد و برای حصول نتیجه مطلوب، باید مرحله به مرحله و با دقت فراوان پیش رفت و بورانه عمل کرد: « وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاهِ ۚ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَهٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِینَ»[۵]: از صبر و نماز [برای حل مشکلات خود و پاک ماندن از آلودگی ها و رسیدن به رحمت حق] کمک بخواهید و بی تردید این کار جز بر کسانی که در برابر حق قلبی فروتن دارند دشوار و گران است.[۶]. این مراحل، عبارتند از:

۱- ایجاد زمینه های پایدار:

• • قبل از اینکه به فکر بیدار کردن فرزندان باشیم باید در پی ایجاد زمینه های پایدار در زندگی آنها باشیم. یعنی اگر فرزند ما، هنوز به اهمیت نماز، پی نبرده و نماز را ضروری و مهم نمی داند، نباید از نماز صبح شروع کنیم و او را برای اقامه نماز صبح بیدار نماییم. ابتدا باید با اصول روانشناسی و بینش بچه ها را اصلاح کنیم و آنها را از لحاظ رفتاری به نماز عادت بدهیم.
  • شناخت شخصیت فرزندان: قبل از اینکه شروع به بیدار کردن بچه ها برای نماز صبح نماییم، باید ویژگی های او را کاملاً بشناسیم. اینکه فرزند ما، خوابش سنگین است یا سبک، این که با بیدارکردن بدعنق می شود یا نه؟ اینکه مشکل جسمی خاصی دارد یا نه؟ سؤالات مهمی هستند که آگاهی از آنها می تواند ما را در رسیدن به هدف مطلوب یاری رساند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید در بسیاری از موارد، علت خواب ماندن و قضا شدن نماز صبح در انسان، به نقص در سیستم دفاعی بدن برمی‌گردد. مشکلاتی مثل کم‌خونی و اشکال در دفع سموم بدن و در نتیجه پرخوابی یا داشتن خواب بی‌کیفیت از نتایج حاصل از این بیماری هاست. برای حل مدیریت این مساله: مطمئن شوید که فرزندان کم‌خونی ندارند. در ضمن، بچه‌ها را ملزم کنید که قبل از خواب ادرار کنند تا سموم از بدنشان دفع شوند.
  • ایجاد مهارت ها و سبک زندگی به سمت مهندسی خواب و بیداری: ما قرار نیست که همیشه همراه فرزندانمان باشیم و آنها را برای نماز صبح بیدار کنیم. از این رو، باید سبک زندگی را به سمتی هدایت کنیم که خودشان به موقع بخوابند و به هنگام نماز صبح، برخیزند. همچنین باید مهارت های بیدار شدن از خواب را به آنها انتقال دهیم تا بدون ما هم برای نماز صبح بیدار شوند.

۲- کارهایی که باید شب قبل از روزی که می خواهیم فرزند را بیدار کنیم، انجام دهیم:

هر کار بزرگی، نیاز به آماده سازی و فراهم ساختن مقدمات دارد. برای بیدار کردن فرزندان به نیت نماز صبح نیز، لازم است کارهایی را از شب قبل انجام دهیم که مهمترین آنها تنظیم کردن زمان خواب بچه هاست که خود، مراتبی دارد:

الف- تنظیم زمان خواب بچه ها:

اگر بچه ها دیر بخوابند، مسلماً برای بیدار کردن آنها دچار مشقت زیادی خواهیم شد و شاید هم اصلاً موفق نشویم. اگر هم موفق به بیدار کردن شان شویم، با اکراه و بی میلی خواهد بود. در چنین شرایطی بچه، از همه چیز و همه کس زده خواهد شد و چه بسا نسبت به سایر نمازها و حتی اصل دین نیز بی میل شود. زیرا میزان خواب در روند رشد جسمی و فکری و عاطفی انسان مؤثر است و کمبود خواب می تواند عامل بسیار مهمی در ایجاد بیماریهای مختلف روحی و جسمانی در افراد شود.

چکار کنیم تا فرزندانمان زود بخوابند؟

• • • خاموشی: باید از ساعت ۹:۳۰ شب، میزان روشنایی خانه را کم کنیم و حتی المقدور، از نورهای موضعی استفاده نماییم. نور زیاد باعث می شود که زمان خواب بچه ها بهم بریزد و احساس نیاز به خواب نکنند. اگر نورهای عمومی خانه را خاموش کنیم و به عنوان مثال، از چراغ مطالعه و چراغ خواب و … استفاده کنیم، این کم نوری باعث می شود که پس از مدتی، بچه ها احساس خواب آلودگی کرده و به رختخواب بروند.
    • کم کردن سر و صدا: پس از خاموشی، نوبت به کم کردن صداها می رسد. صداهایی از قبیل صدای تلویزیون و رادیو و فیلم ها و کلیپ هایی که از شبکه های اجتماعی دنبال می کنیم و … در صورت بلند بودن، حس کنجکاوی بچه ها را برمی انگیزد و آنها را وادار می کند تا بیدار بمانند و پای این رسانه ها بنشینند.
    • مدیریت استفاده از رسانه ها: امروزه رسانه ها به صورت شبانه روزی به پخش برنامه های مختلف می پردازند. برخلاف گذشته( دهه های شصت و هفتاد) که برنامه های تلویزیون ساعت ۲۲ به پایان می رسید و همه ی اعضای خانواده مهیای خواب می شدند. ازاین رو، خانواده ها، خودشان باید به مدیریت استفاده از آنها بپردازند و با وضع قوانین و حدود مشخص، به زود خوابیدن فرزندان کمک نمایند.
    • تعیین زمان مشخص برای انجام تکالیف فرزندان: برای اینکه بچه ها، به دلیل انجام تکالیف تا آخر شب، بیدار نمانند، باید زمان این امر را مدیریت کنیم مثلاً اینکه تا ساعت ۱۹، فرصت دارید که تکالیفتان را انجام دهید.
    • مدیریت میهمانی های شبانه: اینکه ما هرشب یا چند بار در هفته، میهمانی داشته باشیم و به تبع آن، بچه ها تا دیروقت، بیدار بمانند، عاملی برای از دست رفتن نماز صبح خواهد بود. پس مدیریت و تقلیل این میهمانی ها، از وظایف والدین مسئول می باشد.
    • ایجاد عادت های قبل از خواب: کارها و اعمالی را انتخاب کرده و زمان انجام آن را برای قبل از خواب تنظیم کنید. کارهایی مثل مطالعه، خواندن شعر یا داستان، خواندن یا گوش دادن یک دعا و …
    • عقد قرارداد: به این معنی که با فرزندمان صحبت کنیم و برای بیدارکردن او، اجازه بگیریم. البته مسلماً این امر، قبلاً برای او، تبیین شده و از اهمیت و ارزش بالای نماز صبح مطلع است. اگر شبهه یا نقصی در نگرش او نسبت به نماز و بیدار شدن و دین و … وجود دارد، حتما، به اصلاح آن بپردازیم. و حتماً به سختی هایی که ممکن است متحمل شود اشاره کنیم، البته با بیانی هدفمند! به عنوان مثال به او بگوییم که: کسی که می خواهد قهرمان شود، خودش مشتاق سخت گیری های مربی و تمرین های سخت خواهد بود. حال که تو قصد قهرمان شدن داری، به من اجازه بده تا شما را بیدار کنم چون ممکن است هنگام بیدار شدن کمی اذیت شوی!
    • استفاده از مشوق: بدین معنی که مثلاً خوراکی یا بازی ای را که دوست دارد، برای صبح وعده بدهیم. مثلاً اگر به یک نوشیدنی یا خوردنی مثل شیر کاکائو و موز و … علاقمند است، به او بگوییم که صبح، بعد از نماز برایت آماده می کنم تا بخوری.

ب- تغذیه مناسب

یکی از اصول مهم برای داشتن نشاط صبحگاهی به هنگام نماز صبح، خوردن شامی مناسب و البته به موقع است. متخصصان حوزه دین و بزرگان علم اخلاق توصیه می‌کنند کسانی که نماز صبحشان به کرات قضا می‌شود، باید از خوردن برخی غذاها اجتناب نمایند. غذاها و خوراکی هایی مثل؛ لبنیات، خیار و هندوانه، ماهی، ترشی، انواع سالاد، سیب زمینی، سرخ کردنی ها  و… که به دلیل ایجاد سردی و سنگینی، برخاستن از خواب را مشکل می کنند. اگر شما یا فرزندانتان، طبع متعادلی دارید، همواره سعی کنید که مواد غذایی را به خصوص در وعده شام، همراه با مصلحات آن مصرف کنید تا از سردی و سنگینی آنها مصون بمانید. اگر خودتان یا فرزندانتان عادت دارید که قبل ازخواب، شیر میل ‌کنید، آن را با عسل یا خرما و … میل کنید.  سالاد را با روغن زیتون یا پودر آویشن مخلوط کنید و در کل:

• • • در وعده شام، از خوردن غذاهایی که طبع سرد دارند، خودداری کنید.
    • غذای چرب و سنگین که برای هضم شدن نیازمند صرف انرژی زیاد است و نتیجه اش کسالت و خستگی بدن خواهد بود، را از فهرست شامِ خانواده حذف کنید.
    • زمان صرف شام حداقل دو ساعت با زمان خوابیدن فاصله داشته باشد تا برای خوابیدن مشکلی ایجاد نشود.
    • خوردن شام مختصر و سبک، منجر به داشتن اشتهای خوب برای خوردن صبحانه می‌شود.
    • شام را به طور کلی، حذف نکنید. نخوردن شام باعث بروز ضعف در بدن و نتیجتاً ناتوانی برای بیدار شدن به هنگام نماز صبح می‌شود.

۳- رعایت نکات ضروری قبل از بیدار کردن فرزندان هنگام نماز صبح

برای بیدار کردن فرزندان، نباید همین که خودمان بیدار شدیم به سراغ آنها برویم. این کار نیز، دارای مقدماتی است:

• • با صدای ملایم در کنار آنها اذان و اقامه را بگوییم و نماز خود را بخوانیم، تا با شنیدن صدای این تحرکات، کم کم به سمت بیداری پیش روند.
  • نور را زیاد کنیم. همانطور که شب با کم کردن نورهای عمومی، آنها را به سمت خواب سوق داده ایم، صبح نیز با بیشتر کردن نور، عمق خواب آنها را کم می کنیم.
  • استفاده از یک صوت و نوای معنوی مثل پخش ملایم دعای فرج امام زمان علیه السلام یا حتی آوازی معنوی و عرفانی
  • رعایت اصل تدریج و پرهیز از عجله کردن، همه ی این مراحل را باید با صبر و متانت انجام دهیم و از زود باش زود باش و عجله کن و … پرهیز کنیم.
  • کمک گرفتن از تلویزیون و برنامه های مورد علاقه بچه ها، با روشن کردن تلویزیون و برنامه ها و شبکه های مورد علاقه آنها، مثل شبکه پویا و ورزش و امید و … می توانیم آنها را برای بیدار شدن ترغیب کنیم.
  • آماده سازی مشوق وعده داده شده: نوشیدنی یا خوراکی را که شب به او وعده داده بودید، آماده کنید تا پس از بیدار شدن، به او بدهید.

۴- نکات مهم حین بیدار کردن فرزندان برای نماز

بعد از انجام اعمالی که در مرحله قبل عنوان شد، به بیدارکردن مستقیم فرزند، می رسیم که البته این هم مراحلی دارد:

• • صبوری، صبوری، صبوری: با مطالعه در زندگی نامه و سیره ی بزرگان دین در می یابیم که اولین اصل برای بیدارکردن فرزندان، صبوری و عطوفت است. حتی اگر این کار، خیلی به طول بیانجامد، نباید پرخاش کرده و تن صدایمان را بلند نماییم.
  • رعایت اصل تدریج: در این مرحله نیز نباید از رعایت اصل تدریج غافل شویم. حتماً باید با متانت و به صورت تدریجی مبادرت به این کار نماییم.
  • استفاده از لحن ملایم و آرامش بخش: باید مراقب باشیم که با لحنی بچه را بیدار نکنیم که دچار استرس و نگرانی و ترس شود. توجه به تفاوت های فردی و سلایق بچه ها می تواند ما را در این امر یاری دهد.
  • استفاده از نوازش: نوازش، القاء مهربانی و محبت است. پس به هنگام بیدار کردن بچه ها برای نماز صبح، می توانیم از آن، بهره مند شویم. نوازش لابلای موها، روی بازوها، پشت گوش و زیر گلو و البته نوازش کف پا. البته باید مراقب بود که نوازش به قلقلک تبدیل نشود، زیرا اثر معکوس خواهد گذاشت و آرامش بچه را بهم خواهد ریخت. تفاوت دمای دست ما، به هنگام نوازش هم می تواند عامل مؤثری باشد. مقدار خیلی کمی، خیسیِ دست می تواند کمک کننده باشد. البته باید توجه داشت که به هیچ عنوان از پاشیدن و ریختن آب، استفاده نکنیم.
  • بیان دلیل بیدار کردن: در همان حال که برای بیدار کردن او در تلاش هستید، آرام آرام دلیل این کار را به او بگویید: عزیزم، دخترم، پسرم، من که می دانم تو عاشق خدایی، عاشق نمازی … برای همین هم شما را بیدار می کنم.
  • استفاده از روش های جذاب و خلاقانه: تعریف یک خاطره مشترک خوشایند و دوست داشتنی، یادت میاد رفته بودیم… و یا تعریف یک لطیفه یا یک معما و .. می تواند بیدار شدن بچه ها را تسهیل کند.

۵- بعد از بیدار کردن فرزندان

بعد از اینکه موفق شدیم فرزندمان را بیدار کرده و از رختخواب جدا کنیم، بهتر است چند کار انجام دهیم:

• • تسهیل گری: وسایل و امکانات لازم برای نماز خواندن را آماده کنید. آماده کردن سجاده و چادر و فراهم کردن شرایط وضو و … از اقدامات تسهیل گرانه ای هستند که می توانند فرزندان را به نماز خواندن ترغیب نمایند.
  • لذت بخش سازی: انجام اعمالی مثل بغل کردن و بوسیدن و … که می تواند نماز صبح را برای او لذت بخش نماید.
  • الوعده، وفا! وعده ای را که شب، برای تشویق به او داده اید، عملی کنید.
  • رها سازی: بعد از اینکه نمازش را خواند، رهایش کنید تا کاری را که مایل است انجام دهد. بخوابد، فیلم ببیند، بازی کند و … از او انتظار دعا و نافله و نیایش و … نداشته باشیم. بعد از اینکه به نماز علاقمند شد، خودش به سراغ مستحبات خواهد رفت.

نتیجه گیری

آنچه که از مطالب گفته شده، حاصل شد، این است که هیچ روش و ابزاری به اندازه محبت کردن و صبوری و ایجاد روابط صمیمانه در ابعاد روحی و روانی والدین با بجه ها نمی تواند، عامل محرک بچه ها برای بیدار شدن فرزندان برای نماز صبح باشد. پس لازم است قبل از هر کاری، فضای دوستی و محبت را فراهم کرده و به فرزندان فرصت و اجازه بحث و گفت و گو، تبادل نظر، استدلال و سؤال کردن بدهیم. زیرا طبق سیره و سخن بزرگان دین، هیچ ارزش و اصول اعتقادی مهمی را پیش از درک اهمیت و ارزش آن و قبل از اینکه زمینه لازم عاطفی و روانی آن برای کودک فراهم آید و یا خود به آن متمایل شده باشند، نباید به وی تحمیل کرد.[۷]

پی نوشت ها

1. سوره طه، آیه ۱۳۲
2. نهج البلاغه، قصار ۱۸۴، فیض الاسلام
3. مجموعه مقالات، کنگره بررسی اندیشه و آثار تربیتی حضرت امام خمینی، ص ۳۹۱
4. پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیه الله العظمی مکارم شیرازی
5. سوره بقره، آیه ۴۵
6. ترجمه انصاریان
7. رضا فرهادیان، آن چه درباره کودکان و نوجوانان باید بدانیم، ص ۹۳ ـ ۸۷، با تلخیص.

منابع

سخنرانی حجت الاسلام محمد کاظمی در جلسه ی بیان راهکارهای زودتر خوابیدن شبانه و بیدار کردن فرزندان برای نماز.