مدیریت زمان و تأکید بر خواندن نماز اول وقت از راه‌های مؤثر برای افزایش حضور قلب است
به گزارش روابط عمومی ستاد اقامه نماز خراسان رضوی، در راستای توسعه و ترویج فرهنگ نماز در بین نسل نو، روابط عمومی ستاد اقامه نماز استان با توجه به پیام مقام معظم رهبری به سی و یکمین اجلاس سراسری نماز با دکتر علیه رضاداد استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی در روز چهارشنبه بیست و چهارم بهمن ماه گفتگو کرد.
مشروح گفتگو را در زیر بخوانید.
راه های توسعه اقامه نماز اول وقت به خصوص در نسل جوان چیست؟؟
دکتر علیه رضاداد استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی در پاسخ به این سوال گفت: راه های توسعه فرهنگ اقامه نماز اول وقت، به ویژه در میان نسل جوان، نیازمند رویکردی جامع و چندبُعدی است که ابعاد فرهنگی، اجتماعی، روان‌شناختی و آموزشی را پوشش دهد. نخستین گام در این مسیر، آموزش و آگاهی‌بخشی است؛ البته نه صرفاً در قالب تبیین فلسفه نماز، بلکه پیش از آن، باید باور به توحید و خداشناسی در افراد تقویت شود. به عبارت دیگر، پیش از پرداختن به موضوع نماز و اهمیت اقامه آن در اول وقت، لازم است پایه‌های ایمان و اعتقاد به خداوند متعال در ذهن و قلب فرزندان نهادینه شود.
وی ادامه داد: این امر به ویژه از آن جهت حائز اهمیت است که در بسیاری از موارد، آموزش‌های دینی در خانواده‌ها و مدارس، از جزئیات و فروع احکام آغاز می‌شود، در حالی که بهتر است این آموزش‌ها از کلیات به سمت جزئیات سوق داده شود. این رویه نادرست سبب می‌شود که جوانان در مواجهه با سوالات و چرایی‌های مربوط به احکام دینی، پاسخ‌های قانع کننده‌ای دریافت نکنند و در نتیجه، نسبت به اصل نماز و دیگر واجبات دینی دچار بی‌تفاوتی یا حتی فاصله گیری شوند. بنابراین، پیش زمینه اصلی در گسترش فرهنگ نماز اول وقت، ایجاد شناخت و ارتباط قلبی با خداوند متعال و درک صفات و ویژگی‌های اوست.
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی افزود: این شناخت باید از سنین پایین آغاز شود، چرا که هرچه این آشنایی زودتر شکل بگیرد، مشکلات مرتبط با ارتباط با خداوند، از جمله اهمال در نماز، در سنین بالاتر کاهش می‌یابد. در روایات اسلامی نیز بر این موضوع تأکید شده است، به طوری که نخستین ذکری که به کودکان آموزش داده می‌شود، شهادت به وحدانیت خداوند (لااله‌الاالله) است.
علیه رضاداد اضافه کرد: علاوه بر این، نقش الگویی مربیان، اعم از والدین و معلمان، در ترویج فرهنگ نماز اول وقت بسیار حائز اهمیت است. خانواده به عنوان نخستین و مهم ترین محیط تربیتی، تأثیر بسزایی در شکل گیری نگرش کودکان نسبت به نماز دارد. هنگامی که کودک مشاهده می کند والدینش با شنیدن اذان، بلافاصله به نماز می‌ایستند، این رفتار به صورت غیرمستقیم به او می‌آموزد که خداوند باید در اولویت برنامه ریزی های زندگی قرار گیرد. در مقابل، اگر کودک ببیند که نماز در آخرین لحظات و پس از انجام سایر کارها اقامه می‌شود، ناخودآگاه این الگو را در زندگی خود تکرار خواهد کرد. بنابراین، نقش الگویی والدین در این زمینه غیرقابل انکار است.
وی بیان کرد: همچنین، افرادی که در جامعه مسئولیت‌های مدیریتی یا آموزشی بر عهده دارند، مانند معلمان، مدیران و روحانیان، می‌توانند با تشویق دیگران به نماز و صبر بر این امر، نقش مؤثری در ترویج فرهنگ نماز اول وقت ایفا کنند. قرآن کریم نیز در این زمینه می‌فرماید: «وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاهِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا» (خانواده‌ات را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش).
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی بیان کرد: در کنار این موارد، توجه به مخاطب و سن او نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تبیین فلسفه نماز، ارتباط آن با زندگی روزمره و معرفی الگوهای موفق در این زمینه می‌تواند به درک بهتر جوانان از اهمیت نماز اول وقت کمک کند. برگزاری فعالیت‌های مشارکتی، به ویژه نمازهای جماعت، در کنار برنامه‌های تشویقی مانند مسابقات و فعالیت‌های فرهنگی، می‌تواند در جذب جوانان به نماز مؤثر باشد. ایجاد فضای جذاب و مدرن در نمازخانه‌ها، همراه با رعایت نظافت و دسترسی آسان به وضوخانه، نیز از عواملی است که می‌تواند بر اقامه نماز اول‌وقت تأثیر مثبت بگذارد.
چه اقدامی انجام دهیم که نسل نو که به سن تکلیف می رسند نماز را اول وقت اقامه کنند؟؟
علیه رضاداد اظهار کرد: برای ترغیب نسل نو که به سن تکلیف می‌رسند به اقامه نماز اول وقت، علاوه بر مباحث پایه ای مانند تقویت باور به توحید و نقش الگویی مربیان که در سوال پیشین اشاره شد، باید اقدامات هدفمند و جذابی طراحی شود که متناسب با روحیات و علایق این نسل باشد.
وی گفت: نخستین گام، توجه ویژه به شخصیت و جایگاه جدید نوجوانان است. رسیدن به سن تکلیف، مرحله‌ای مهم در زندگی آن‌ها محسوب می‌شود، چرا که از این پس به مقام بندگی خداوند نائل شده‌اند. بنابراین، برگزاری جشن‌های تکلیف و اهدای هدایای تشویقی می‌تواند به عنوان یک رویداد معنوی و ماندگار در ذهن آن‌ها ثبت شود. این اقدامات نه تنها حس ارزشمندی را در نوجوانان تقویت می‌کند، بلکه آن‌ها را نسبت به مسئولیت‌های جدیدشان آگاه می‌سازد.
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی ادامه داد: با این حال، توجه صرف به برگزاری مراسم تشریفاتی کافی نیست. در کنار این اقدامات، ایجاد فضایی حمایتی و همراه با درک متقابل نیز ضروری است. نوجوانان باید احساس کنند که والدین و مربیان نه تنها به انجام نماز، بلکه به کیفیت و زمان‌بندی آن نیز اهمیت می‌دهند. این همراهی و حمایت، به تدریج باعث می‌شود که نماز اول وقت به عنوان بخشی طبیعی و ضروری از زندگی روزمره آن‌ها تبدیل شود. در نهایت، ترکیب این روش‌ها با صبر و حوصله، می‌تواند به شکل‌گیری نسلی متعهد و پایبند به نماز اول‌وقت کمک شایانی کند.
علیه رضاداد اضافه کرد: والدین و مربیان باید از همان ابتدا، برنامه ریزی دقیقی برای عادت دادن نوجوانان به اقامه نماز اول وقت داشته باشند و باید بر زمان‌بندی و اولویت‌دهی به نماز در زندگی روزمره تأکید شود. برای مثال، می‌توان چالش‌های کوتاه‌مدتی مانند «چالش سی روزه نماز اول‌وقت» طراحی کرد و در پایان این دوره، با مشورت خود نوجوان، فعالیت‌های تشویقی مانند اهدای جوایز یا انجام برنامه‌های مورد علاقه‌اش را در نظر گرفت. این روش نه تنها انگیزه بخش است، بلکه به تدریج نماز اول وقت را به عنوان یک عادت مثبت در زندگی نوجوان نهادینه می‌کند.
وی بیان کرد: از سوی دیگر، با توجه به علاقه مندی نسل جدید به فناوری و فضای مجازی، می‌توان از ابزارهای دیجیتال برای تشویق آن‌ها به نماز اول وقت استفاده کرد. طراحی اپلیکیشن‌های یادآوری نماز، تهیه چک لیست‌های الکترونیکی برای ثبت زمان‌های اقامه نماز و حتی ایجاد بازی‌های مفهومی با محوریت نماز، می‌تواند برای نوجوانان جذاب و مؤثر باشد. این ابزارها نه تنها به آن‌ها کمک می‌کند تا نظم و انضباط در نماز را رعایت کنند، بلکه با زبان و شیوه‌ای که برای آن‌ها آشناست، مفاهیم دینی را به شکلی نوین و کاربردی منتقل می‌کنند.
چه راه هایی برای مشارکت دانش آموزان در نماز اول وقت وجود دارد؟؟
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی دو روش برای مشارکت نسل نو در نماز اول وقت بیان کرد و گفت: داستان سرایی و تولید محتوای تعاملی، ایجاد داستان‌های تعاملی که در آن دانش‌آموزان بتوانند نقش شخصیت‌های اصلی را بازی کنند و با انتخاب‌های خود، داستان را پیش ببرند. این داستان‌ها می‌توانند درباره اهمیت نماز و تأثیرات آن در زندگی باشند. تشویق دانش‌آموزان به نوشتن کتاب‌های دیجیتال با موضوع نماز و انتشار آن‌ها در فضای مجازی.
علیه رضاداد با اشاره به خودارزیابی و بازخورداز ادامه داد: از دانش‌آموزان خواسته شود که تجربیات خود را درباره حضور قلب در نماز یادداشت کنند و به مرور پیشرفت خود را بررسی کنند. این کار می‌تواند به صورت فردی یا گروهی انجام شود. مشورت با افراد باتجربه در زمینه معنویات و دریافت راهنمایی‌های عملی از آن‌ها. این گفت وگوها می‌توانند به صورت حضوری یا آنلاین برگزار شوند. با اجرای این راهکارها به صورت هماهنگ و مستمر، می‌توان امیدوار بود که فرهنگ اقامه نماز اول وقت در میان دانش‌آموزان تقویت و نهادینه شود. این اقدامات نه تنها به جذب دانش‌آموزان به نماز کمک می‌کند، بلکه آن‌ها را به صورت فعال در فرآیند یادگیری و ترویج فرهنگ نماز مشارکت می‌دهد.
وی در صحبت دیگر خود افزود: برای جذب دانش‌آموزان به نماز اول وقت در مدارس، می‌توان از راهکارهای متنوع و جذابی استفاده کرد که هم جنبه‌های معنوی و هم علایق نسل جوان را در نظر بگیرد. این راهکارها باید به گونه ای طراحی شوند که نماز را نه تنها به عنوان یک تکلیف دینی، بلکه به عنوان یک فعالیت معنوی و اجتماعی جذاب معرفی کنند.
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی این راهکار ها را این گونه تشریح کرد و گفت: برگزاری نمازهای جماعت در زمان‌های اول‌وقت با حضور امام جماعتی جوان یا روحانیانی که توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دانش‌آموزان را دارند، می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد. این نمازها می‌توانند همراه با سخنرانی‌های کوتاه، جذاب و کاربردی باشند که به سوالات و دغدغه‌های جوانان پاسخ دهد.
علیه رضاداد ادامه داد: تشکیل گروه‌های کوچک نمازگزار در مدارس که دانش‌آموزان بتوانند به صورت جمعی و در کنار هم نماز بخوانند. این گروه‌ها می‌توانند فضایی صمیمی و حمایتی ایجاد کنند که به تقویت انگیزه دانش‌آموزان کمک کند. برگزاری جلسات بحث و گفت‌وگو، پرسش و پاسخ، یا حتی برنامه‌های تفریحی سبک پس از اقامه نماز، می‌تواند نماز را به عنوان یک فعالیت اجتماعی جذاب و معنادار معرفی کند. این برنامه‌ها می‌توانند شامل فعالیت‌هایی مانند مسابقات فرهنگی، نمایش فیلم‌های کوتاه با مضامین اخلاقی یا حتی بازی‌های گروهی باشد.
وی عنوان کرد: ایجاد چالش‌هایی مانند #نماز_اول_وقت_من در شبکه‌های اجتماعی که در آن دانش‌آموزان عکس یا ویدیویی از خود در حال نماز خواندن به اشتراک بگذارند و دوستان خود را به این چالش دعوت کنند. این چالش‌ها می‌توانند به صورت رقابتی و همراه با جوایز طراحی شوند تا انگیزه مشارکت افزایش یابد.
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی افزود: طراحی کمپین‌های دیجیتال که در آن دانش‌آموزان بتوانند با پاسخ به سوالات دینی یا شرکت در مسابقات آنلاین، امتیاز کسب کنند و جوایزی دریافت کنند. این کمپین‌ها می‌توانند به صورت هفتگی یا ماهانه برگزار شوند و موضوعات متنوعی مانند فلسفه نماز، احکام و فضایل آن را پوشش دهند.
علیه رضاداد در بخش دیگر از صحبت های خود راجب راهکار های جذب جوانان به نماز اول وقت ادامه داد: تشویق دانش‌آموزان به ساخت پادکست‌هایی با موضوع نماز، فلسفه آن و تجربیات شخصی خود از نماز خواندن. این پادکست‌ها می‌توانند در شبکه‌های اجتماعی یا وب سایت مدرسه منتشر شوند و به عنوان منبعی الهام بخش برای دیگر دانش‌آموزان مورد استفاده قرار گیرند. ایجاد یک برنامه رادیویی دانش‌آموزی که در آن دانش‌آموزان درباره نماز، احکام و فضایل آن صحبت کنند و با دعوت از کارشناسان دینی، سوالات خود را مطرح کنند. این برنامه‌ها می‌توانند به صورت زنده یا ضبط شده پخش شوند.
وی از راهکار های دیگر پروژه‌های هنری و تعاملی را معرفی کرد و اضافه کرد: تشویق دانش‌آموزان به ساخت آثار هنری دیجیتال مانند موشن‌گرافی، انیمیشن یا حتی بازی‌های کامپیوتری با موضوع نماز. این آثار می‌توانند در نمایشگاه‌های مدرسه یا فضای مجازی به نمایش گذاشته شوند. برگزاری نمایشگاه‌هایی که در آن دانش‌آموزان بتوانند با استفاده از تکنولوژی‌های تعاملی (مانند صفحه‌های لمسی یا QR Code) اطلاعاتی درباره نماز کسب کنند و در فعالیت‌های هنری مشارکت داشته باشند.
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی گفت: طراحی اپلیکیشن‌هایی که در آن دانش‌آموزان با اقامه نماز اول‌وقت، امتیاز کسب کنند و در مسابقات مجازی شرکت کنند. این اپلیکیشن‌ها می‌توانند شامل چالش‌های روزانه، هفتگی و ماهانه باشند و جوایزی برای برندگان در نظر گرفته شود. ایجاد یک تابلوی امتیازات در مدرسه که در آن دانش‌آموزان با اقامه نماز اول وقت یا شرکت در فعالیت‌های مرتبط با نماز، امتیاز کسب کنند و در پایان هر ماه به برندگان جوایزی اهدا شود.
علیه رضاداد افزود: طراحی ربات‌هایی که بتوانند به دانش‌آموزان حرکات نماز، اذکار و فلسفه آن را آموزش دهند. این ربات‌ها می‌توانند در مدرسه یا مسجد مورد استفاده قرار گیرند و به سوالات دانش‌آموزان پاسخ دهند و ایجاد چت‌بات‌هایی که به سوالات دانش‌آموزان درباره نماز پاسخ دهند و آن‌ها را به نماز اول وقت تشویق کنند. این چت‌بات‌ها می‌توانند به صورت ۲۴ ساعته در دسترس باشند.
چرا ارزش توجه به نماز و نماز اول وقت در دوران جوانی در منابع دینی و کلام بزرگان توصیه شده است؟؟
وی در پاسخ به این سوال گفت: توجه به نماز و نماز اول وقت در دوران جوانی، نه تنها به عنوان یک فریضه دینی، بلکه به عنوان عاملی برای شکل‌دهی به شخصیت، تقویت ایمان، ایجاد نظم و انضباط و آمادگی برای مسئولیت‌های آینده توصیه شده است. منابع دینی و سخنان بزرگان دین، با تأکید بر این موضوع، به جوانان یادآوری می‌کنند که نماز می‌تواند به عنوان محوری برای زندگی معنوی و موفقیت‌های دنیوی آن‌ها عمل کند. بنابراین، توجه به نماز اول وقت در دوران جوانی، نه تنها یک تکلیف دینی، بلکه یک فرصت طلایی برای رشد و تعالی فردی و اجتماعی است.
نسل جوان این سوال را دارند چگونه در نماز توجه بیشتر و گفتگو با خدا داشته باشیم؟؟
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی بیان کرد: به نظر می رسد افزون برمسائل شناختی که در ابتدای بحث مطرح کردیم برای نسل جدید که تمایل به ادبیات جدید و مطالعات میان رشته ای با علوم نوین هم دارد مطالعات میان رشته ای میان معارف اسلامی و روانشناسی می تواند به تمرکز و حضور قلب در نماز کمک نماید. بدین منظور یکی از مسائلی که در این زمینه به نظر می رسد راهگشا باشد، مساله ذهن آگاهی هست که اگر به سمت خدا آگاهی سوق پیدا کند، می تواند در ایجاد تمرکز در نماز موثر واقع گردد.
علیه رضاداد اضافه کرد: ذهن‌آگاهی یا حضور ذهن به معنای توجه کامل به لحظه حال و تجربه آن بدون قضاوت است. در مورد نماز، ذهن‌آگاهی می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر تمرکز و کیفیت عبادت از طریق افزایش تمرکز، کاهش افکار پراکنده، ارتباط عمیق تر با خدا، کاهش استرس و اضطراب، داشته باشد و در نهایت به بهبود کیفیت عبادت کمک کند. البته در نظر گرفتن لوازمی مانند خواندن نماز در محیط آرام و بدون عوامل پرت شدن حواس، و توجه به معانی اذکار نماز و همپنین ارتباط با خداوند در طول روز برای ایجاد تمرکز ذهن آگاهی در نماز ضروری است. در نهایت، ذهن آگاهی می‌تواند به عنوان یک ابزار قدرتمند برای افزایش تمرکز و حضور قلب در نماز مورد استفاده قرار گیرد و به فرد کمک کند تا نماز را با کیفیت بالاتری به جای آورد.
بنظر شما بیشترین عامل کمی توجه و نداشتن حضور قلب در نماز چیست؟؟
وی بیان کرد: به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین عوامل کم توجهی و عدم حضور قلب در نماز، حواس پرتی و مشغولیت‌های ذهنی باشد. در دنیای امروز، افراد با حجم انبوهی از اطلاعات، استرس، نگرانی‌ها و مسئولیت‌ها مواجه هستند که ذهن آن‌ها را حتی در لحظات عبادی نماز نیز درگیر می‌کند. این مشغولیت های فکری مانع از آن می‌شود که فرد بتواند به طور کامل بر ارتباط با خداوند متمرکز شود و حضور قلب را تجربه کند.
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی ادامه داد: علاوه بر این، عدم آگاهی و شناخت کافی از معانی عمیق نماز و فلسفه آن نیز نقش مهمی در این مسئله ایفا می‌کند. وقتی فرد به جای درک عمیق مفاهیم نماز، آن را صرفاً به عنوان یک تکلیف روزانه یا عادت انجام می‌دهد، به‌طور طبیعی حضور قلب کاهش می‌یابد. فراتر از این مورد ضعف در توحید باوری یا عدم درک صحیح از رابطه خود با خداوند می‌تواند به این مشکل دامن بزند. اگر فرد به درستی به عظمت و حضور خداوند در زندگی خود ایمان نداشته باشد، نماز برای او به عملی سطحی و فاقد روح تبدیل می‌شود.
علیه رضاداد اظهار کرد: از سوی دیگر، ضعف در مدیریت زمان و اولویت بندی نیز از عوامل مؤثر در کاهش حضور قلب است. وقتی فرد نماز را در آخرین لحظات و با عجله به جا می‌آورد، طبیعی است که نتواند به طور کامل در آن حضور یابد و از معنویت آن بهره‌مند شود. این عجله و بی‌توجهی به زمان مناسب نماز، فرصت تأمل و ارتباط عمیق با خداوند را از بین می برد. برای بهبود این وضعیت، راهکارهای متعددی وجود دارد. از جمله می‌توان به تمرین تمرکز از طریق روش‌هایی مانند مراقبه یا ذکر گفتن پیش از نماز اشاره کرد. همچنین، مطالعه و درک عمیق معانی و فلسفه نماز می‌تواند به فرد کمک کند تا با آگاهی بیشتری نماز بخواند و از آن لذت ببرد.
وی عنوان کرد: مدیریت بهتر زمان و تأکید بر خواندن نماز در اول وقت نیز از راه‌های مؤثر برای افزایش حضور قلب است. علاوه بر این، تقویت بعد معنوی زندگی از طریق تفکر، دعا و انجام اعمال نیک می‌تواند به فرد کمک کند تا ارتباط عمیق‌تری با خداوند برقرار کند و حضور قلب در نماز را به‌تدریج افزایش دهد.
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان رضوی در پایان خاطر نشان کرد: در نهایت، بهبود حضور قلب در نماز نیازمند تلاش مستمر، خودآگاهی و تقویت ایمان است. با به کارگیری این راهکارها، می‌توان به تدریج نماز را از یک عمل ظاهری به ارتباطی عمیق و معنوی با خداوند متعال تبدیل کرد.
