عواقب ترک نماز + ۱۱ عاقبت سنگین تارک نماز

«وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ»: و من جنّ و انس را نیافریدم مگر برای اینکه مرا (به یکتایی) پرستش کنند.[۱] دراین آیه شریفه، هدف از آفرینش جن و انسان، عبادت پروردگار، عنوان شده است. بدین معنی که، آفریده شده ایم تا در روی زمین بخوریم، بیاشامیم، بگردیم، زندگی کنیم و از نعمت ها و مواهب خداوند بهره مند شویم و عبادت خداوند را به جای آوریم. عبادت، انواع و اقسام مختلفی دارد و هر کس به طریقی، خالق خویش را عبادت می نماید. اما آنچه مسلم است این است که «نماز» عالیترین سیمای عبادت و شکوهمندترین حالت بندگی و عبودیت است. از این رو، ترک نماز، ترک عبودیت و بندگیست و این امر، ناسپاسی و کفر است به درگاه معبود. از آنجایی که نماز، ستون دین است، تارک الصلاه، در خانه ای سست بنیان و بدون ستون منزل گزیده که یقیناً سرانجامی نخواهد داشت. در حالی که نماز، به عنوان پیش قراول عبادات، انسان را به هدف والای آفرینش رهنمون می شود، ترک آن، علاوه بر استیلای بیهودگی و عبث بودن، عواقب شومی را متوجه شخصِ تارک الصلاه خواهد کرد. در این مقاله قصد داریم تا به «عواقب ترک نماز» بپردازیم. با ما همراه باشید.

تارک الصلاه کیست؟

تارِکُ الصّلاه به شخص مسلمانی گفته می شود که تعمداً نماز را ترک کرده و نمی‌خواند. این فرد، بر اساس احکام اسلام، مرتکب گناه کبیره شده و مورد نفرین خداوند قرار خواهد گرفت. ترک و خودداری از خواندن نماز اگر با نفی و انکار اصل و ماهیت نماز وجوب آن همراه باشد، باعث تعلق گرفتن حکم ارتداد برای شخص خواهد شد. خداوند در قرآن کریم، ترک نماز و سبک شمردن آن را از موانع بهره مندی از شفاعت در روز قیامت و داخل شدن در دوزخ برشمرده است. از قول پیامبر اکرم صلی الله علیه اینگونه روایت شده که اگر مسلمانی نماز خود را بی دلیل ترک نماید، خداوند اعمال نیک و حسنات او را از بین می‌برد. براساس روایات، ترک نماز، بزرگترین دستاویز شیطان برای گمراه کردن انسان است. او با اهرمِ ترک نماز، انسان‌ها را به سوی ارتکاب گناهان بزرگ می‌برد. زیرا نماز، دژی مستحکم در برابر وسوسه ها و فتنه های شیطان است. در روایاتی که از معصومین علیهم السلام نقل شده، از مسلمانان تارک الصلاه با تعبیر «کافر» یاد شده است.

از نظر دین اسلام، اگر کسی اصل نماز و ماهیت آن را انکار کرده و وجوب خواندنِ آن را زیر سؤال ببرد، مرتد است و عنوان کافر به او اطلاق می شود، مگر اینکه در مقام دفاع، مدعی شود که نماز نخواندنش به دلیل وجود شبهه‌ای مانند عدم آگاهی از احکام نماز به دلیل تازه مسلمان شدن و … بوده باشد.[۲]

مراجع و فقها بر این باورند که اگر شخص مسلمانی که به وجوب نماز معتقداست، از روی تنبلی و کسالت و بدون عذر، نماز خود را ترک کند، بدون اینکه اصل نماز و وجوب آن را انکار نماید، عنوان فاسق به او اطلاق می شود.[۳] مجازات چنین فردی تعزیر است و امر به ادای نماز خواهد شد. اما اگر آن فرد، به نماز نخواندن خویش ادامه دهد و نمازهایش مجدداً قضا شوند، دوباره تعزیر خواهد شد.[۴]

مصداق تارک الصلاه در احادیث و روایات

حضرت محمد صلی الله علیه می فرمایند: «امت من به چهار گروه تقسیم می شوند:

۱- گروهی نماز می‏خوانند، ولی نمازشان را سبک می شمارند. «ویل» برای آنهاست، و «ویل» نام یکی از طبقات زیرین جهنم است، خداوند فرمود: «فویل للمصلین الذینهم عن صلاتهم ساهون»[۵]، پس «ویل» مخصوص نمازگزاران است، همانها که در نمازشان سهل انگارند.

۲- گروهی هستند که گاهی نماز می‏خوانند و گاهی نمی‏خوانند، پس «غَی» برای آنهاست، و «غَی» نام یکی از طبقات زیرین دوزخ است. خداوند متعال فرمود: «فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصلوه و اتبعوا الشهوات فسوف یلقون غَیا»[۶] : سپس جانشین آن مردم خداپرست قومی شدند که نماز را ضایع کرده و از شهوات پیروی کردند، و اینها به زودی در «غی» افکنده خواهند شد.

۳- گروهی همیشه نماز می‏خوانند، و در نمازشان خشوع دارند. خداوند متعال فرمود: «قد افلح المؤمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون»[۷]: همانا مؤمنان رستگار شدند، آنهایی که در نمازشان با خشوع هستند.

۴- گروهی هستند که هیچ وقت نماز نمی‏خوانند، «سقر» برای آنهاست، «سقر» هم نام یکی از طبقات زیرین جهنم است که خداوند متعال فرمود: «ما سلککم فی سقر قالوا لم نک من المصلین» [۸]: (اهل بهشت از اهل جهنم سئوال می‏کنند) چه چیزی شما را به «سقر» کشاند؟ در جواب می‏گویند : ما از نمازگزاران نبودیم.» [۹]

پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله در جای دیگری می فرمایند: «من ترک الصلاه متعمدا کتب اسمه علی باب النار ممن یدخلها.»: کسی که نماز را عمدا ترک کند، بر درب جهنم، نامش از دوزخیان نوشته می‏شود.[۱۰]

قال رسول الله: «من ترک صلاته حتی تفوته من غیر عذر، فقد حبط عمله، ثم قال: بین العبد و بین الکفر ترک الصلاه.»: کسی که نماز را بدون عذر بجا نیاورد تا وقتش بگذرد، اعمالش از بین می‏رود، سپس فرمود : فاصله بین بنده و کفر، ترک نماز است. (یعنی کسی که نماز را ترک کند کافر محسوب می‏شود) .[۱۱]

امام باقر علیه السلام به نقل از رسول خدا صلوات الله می‌فرماید: «مَا بَینَ الْمُسْلِمِ وَ بَینَ الْکافِرِ إِلَّا أَنْ یتْرُک الصَّلَاهَ الْفَرِیضَهَ مُتَعَمِّداً أَوْ یتَهَاوَنَ بِهَا فَلَا یصَلِّیهَا» : بین مسلمان و کافر فاصله‌ای نیست، مگر این که مسلمان نماز واجب را عمداً ترک کند یا آن را بی‌اهمیت بداند و نخواند.[۱۲]

علل ترک نماز

ترک نماز، دلایل مختلفی دارد و هر کس بسته به شرایط خانوادگی و اجتماعی و فردی خویش، در توجیه این کار، علل گوناگونی را ذکر می کند. اما، با توجه به اهمیت نماز و جایگاه بالای آن در دین اسلام، هیچ توجیهی نمی تواند برای محرومیت از این فیض بزرگ، قانع کننده باشد. اما دلایلی که باعث می شود افراد سست ایمان، برای خود، دستاویز ترک نماز قرار دهند، از این قرارند:

• بی توجهی والدین
• کم توجهی مسئولان امر و رسانه های ارتباط جمعی
• همنشینان و دوستان ناباب
• قرار گرفتن در محیط نامناسب
• افراطی گری و برخورد نامناسب افراد مذهبی
• ایجاد شبهه و تبلیغات سوء توسط دشمنان و معاندین با اسلام
• ضعف اراده
• آگاهی نداشتن به اسرار و فلسفۀ نماز
• دنیا دوستی و غرق شدن در ظواهر آن
• ضعف ایمان
• روشنفکر نمایی و کسر شأن دانستن دینداری
• اصرار بر گناه
• لقمه حرام
• ناامیدی از بخشش و مغفرت الهی

عواقب ترک نماز

با توجه به مطالبی که ذکر شد و دقت در احادیث و روایات معصومین علیهم السلام، ترک نماز آثار شوم و جبران ناپذیری هم در دنیا و هم در آخرت دارد. در اینجا به ذکر برخی از آنها می پردازیم:

از بین رفتن حسنات و اعمال نیک

اولین نتیجه ی ترک فریضه نماز، از بین رفتن اعمال نیک و حسنات است. چنانچه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرموده اند:« مَنْ تَرَکَ صَلَاتَهُ حَتَّی تَفُوتَهُ مِنْ غَیرِ عُذْرٍ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ »: کسی که نمازش را بدون عذر ترک کند (نخواند) تا وقت آن بگذرد، اعمال او نابود شده است.»[۱۳]

دور ماندن از امان خدا و پیامبر صلی الله

تارک الصلاه، به اندازه ای مغضوب درگاه خداوند است که برای بیان میزان آن، امان خویش را از کسانی که نماز خود را ترک کرده اند، برداشته اند و چه بد عقوبتی است اینکه از پناه امن خدا و پیامبر عظیم الشأن اسلام، محروم شوی! چنانچه حضرت محمد صلوات الله فرموده اند: « من ترک الصلوه متعمدا من غیر عله فقد برء من ذمه الله و ذمه رسوله »: کسی که نماز را عمدا و بدون علت ترک کند از امان خدا و رسولش دور خواهد بود.[۱۴]

حاکمیت شیطان بر تارک الصلاه

نماز، تنها یک عمل عبادی معمولی نیست. بلکه دژی استوار است در برابر نفوذ و تسلط شیطان. تا زمانی که شخص مسلمان، از نمازهای خود محافظت نماید و آن را ضایع ننماید، از شر وسوسه ها و فتنه های شیطان در امان خواهد بود. در همین زمینه امام صادق علیه السلام از قول امیر المؤمنین نقل کرده است که پیامبر اکرم صلی الله فرمودند: «شیطان همواره از فرزند انسان وحشت دارد و فاصله می گیرد تا زمانی که نمازهای پنجگانه اش را در وقتش به جا می آورد . پس هرگاه آنها را ضایع کرد بر او جرأت پیدا می کند و او را بر گناهان بزرگ وارد می سازد.»[۱۵]

روایت شده است که زنی، در حال فریاد زدن و بسیار پریشان خدمت رسول خدا رسید و گفت : یا رسول الله! به یاران و نزدیکانت بگو از اینجا بروند زیرا من با شما کاری دارم که باید در تنهایی به محضرتان عرض کنم . اصحاب از آنجا رفتند و آن زن خدمت پیامبر صلی الله نشست و با پریشانی و شرمساری عرض کرد : یا رسول الله ! من مرتکب گناه بسیار بزرگی شده ام . ایشان فرمودند: رحمت و مهربانی خداوند بسیار بزرگ تر از گناهی است که تو مرتکب آن شده ای. آن گاه حضرت از آن زن سؤال کردند : مرتکب چه گناهی شده ای ؟ او در پاسخ گفت : با وجود اینکه شوهر دارم ، مرتکب زنا شدم و از طریق نطفه ی حرام آبستن شدم، طفل که به دنیا آمد، او را در خمره ی پر از سرکه خفه کردم و همان سرکه ی نجس را به مردم فروختم! پیامبر اکرم صلی الله، حکم مجازاتِ گناه آن زن را اعلام کردند و سپس رو به او فرمودند: آیا می خواهی بدانی که دلیل گرفتاری ات در این چاهِ فتنه چیست و چرا این گناهان کبیره را مرتکب شده ای! من گمان می کنم که تو نماز عصر نمی خوانی.»[۱۶]

ملعون تمام ملائک و کتب آسمانی

کسی که نامش جزو امت بهترین بنده و آخرین فرستاده ی خداوند باشد ولی به مهمترین سفارش و توصیه آن حضرت پشت کرده و تارک نماز شود، مورد لعن تمام کتب و ادیان آسمانی و تمام ملائک مقرب بارگاه خداوند قرار خواهد گرفت. و این بدان معنی است که تارک الصلاه، مورد پذیرش هیچ آیین و مذهبی نیست و مورد شفاعت هیچ بنده ی مقربی نیز قرار نخواهد گرفت. چنانچه حضرت محمد صلی الله علیه وآله فرموده اند:« تارک الصلاه ملعون فی التوراه ملعون فی الانجیل ملعون فی الزبور ملعون فی القران ملعون فی لسان جبرئیل ملعون فی لسان میکائیل ملعون فی لسان اسرافیل ملعون فی لسان محمد»: ترک کننده نماز در تورات و انجیل و زبور و قرآن مورد لعنت قرار گرفته و به زبان جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و محمد (ص) ملعون است. [۱۷]

برائت اسلام از تارک الصلاه

از دیگر عواقب ترک نماز برائت اسلام از فرد ترک کننده نماز است. گاهی شخص تارک نماز، دلیل نماز نخواندنش را بی اهمیتی به امر نماز عنوان می کند. اینکه همه ی انذارها و تبشیرها برایش بی اهمیت هستند و امید رسیدن به پاداش به خاطر مداومت بر نماز، امیدی واهی است و همچنین جزا و عذاب به خاطر ترک نماز، موضوع مهم و حائز اهمیتی نیست. در مقابل تفکر چنین شخصی، پیامبر خدا، به بهترین شکل و با روش تفکر خودش، عقوبت این عملش را گوشزد کرده است.

رسول خدا صلوات الله علیه فرموده اند: « مَنْ تَرَکَ صَلَاهً لَا یرْجُو ثَوَابَهَا وَ لَا یخَافُ عِقَابَهَا فَلَا أُبَالِی أَ یمُوتُ یهُودِیاً أَوْ نَصْرَانِیاً أَوْ مَجُوسِیا»: کسی که نماز را ترک کند، در حالی که امید به پاداش نماز نداشته و از عذاب آن نیز نمی ترسیده ، پس باکی نیست که یهودی بمیرد، یا نصرانی ، یا مجوسی .[۱۸]

و نیز امام صادق علیه السلام فرموده اند: «لَا حَظَّ فِی الْإِسْلَامِ لِمَنْ تَرَکَ الصَّلَاه»: تارک نماز، حظ و بهره ای از اسلام ندارد.[۱۹]

قرار گرفتن در جرگه زیانکاران

نماز، وجود و روح ایمان است و هرکس که از نماز روی گردان شود، گویی کل ایمانش را زایل ساخته است و انسان بی ایمان، مصداق بارزِ «ان الانسان لفی خسر» است. زیان و خسرانی که هم دامن دنیایش را خواهد گرفت و هم دامان آخرتش را.

عبید بن زراره می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود این سخن خدای عز و جل است: «هر کس به ایمان کافر شود به تحقیق عملش نابود شده و او در آخرت از زیانکاران است»[۲۰] از ایشان پرسیدم که کفر به ایمان چیست؟ حضرت فرمودند: ترک کردن نماز است، چنان نمازی که به آن اقرار کرده است.»[۲۱]

امام صادق علیه السلام در بیان آثار محافظت بر نماز و ترک آن می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لَیدْفَعُ بِمَنْ یصَلِّی مِنْ شِیعَتِنَا عَمَّنْ لَا یصَلِّی مِنْ شِیعَتِنَا وَ لَوْ أَجْمَعُوا عَلَی تَرْکِ الصَّلَاهِ لَهَلَکُوا»؛ همانا، خداوند به وسیله شیعیان نمازگزار ما از شیعیان بی نماز ما (بلا را) دفع می کند، ولی اگر همه تارک نماز بودند هر آینه همه هلاک می شدند.[۲۲]

آتش تارک الصلاه دامن اطرافیان را نیز می گیرد

نماز، ستون دین است و ترک آن، به معنی فرو ریختن خیمه و پایگاه دین است. به دلیل اهمیت بالای نماز است که برپایی آن به جماعت مورد تأکید بسیار قرار گرفته است. اما ترک نماز، به قدری مورد بیزاری خداوند و پیامبر اکرم صلی الله و ائمه اطهار علیهم السلام است که حتی از کسی که کوچکترین کمکی به تارک الصلاه کرده باشد نیز اعلام بیزاری و انزجار کرده و او را همتراز بزرگترین مجرمان و جنایتکاران قلمداد کرده اند:

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در این زمینه فرموده اند: « من اعان تارک الصلوه بلقمه او کسوه فکانما قتل سبعین نبیا اولهم ادم و اخرهم محمد»؛ کسی که ترک کننده نماز را به دادن طعامی یا لباسی یاری کند، مثل این است که هفتاد پیغمبر را کشته ، که اول آنها آدم ، و آخر آن ها محمد (ص ) است.[۲۳]

ترک نماز= کفر به خداوند

همانطور که ذکر شد، نماز روح ایمان است و کسی که از آن روی گردان شده باشد، در حقیقت از ایمان به خداوند روی گردان شده است. چنانچه حضرت محمد صلی الله علیه وآله در این زمینه می فرمایند:« من ترک الصلوه متعمدا فقد کفر»؛ هرکس عمداً نمازش را ترک کند، کفر ورزیده است.[۲۴]

و نیز در روایت دیگری اینگونه آمده است که عبید بن زراره می گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم: گناهان کبیره کدام اند؟ ایشان فرمودند:«گناهان کبیره در سخن حضرت علی علیه السلام، هفت مورد است: کفر به خداوند، قتل نفس، عاق پدر و مادر شدن، ربا خواری، خوردن مال یتیم، فرار از جهاد و بازگشت از هجرت. عبید می گوید: از امام پرسیدم: یک درهم از مال یتیم خوردن، بزرگ تر است یا ترک نماز؟ حضرت فرمود: ترک نماز. عرض کردم: شما ترک نماز را از گناهان کبیره به حساب نیاوردید. حضرت فرمود: اولین چیزی که از گناهان کبیره برایت گفتم چه بود؟ عرض کردم: کفر به خداوند. فرمود: همانا تارک نماز کافر است.[۲۵]

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرموده اند:« بَینَ الْعَبْدِ وَ بَینَ الْکُفْرِ تَرْکُ الصَّلَاهِ »: فاصله کفر و بندگی ترک نماز است.[۲۶]

ملعون معصومین علیهم السلام

عشق و الفت معصومین علیهم السلام بر کسی پوشیده نیست. اما همانطور که به نماز و مناجات با خدای عز و جل، عشق می ورزیدند، به همان میزان هم از ترک نماز بیزار بودند و تارک الصلاه را مورد لعن قرار می دادند. چنانچه امام علی علیه السلام در این باره فرموده اند: « اللَّهُمَّ الْعَنْ مَنْ تَرَکَ الصَّلَاهَ مُتَعَمِّدا»:خدایا لعنت کن کسی را که عمدا نماز را ترک کند. [۲۷]

محشور شدن با بدترین مردمان و منافقان

دوزخ و محشور شدن با انسان های منافق و دنیا طلبی چون قارون و هامان، انذار پیامبر اکرم صلی الله است که از سر دلسوزی برای امت خویش، اینگونه می فرمایند:«نماز خود را ضایع نسازید، زیرا هر کس نمازش را ضایع نماید (بدان اهمّیت ندهد)، با قارون و هامان محشور گردد، و خداوند را حقّ و سزاوار است که او را با منافقین به دوزخ فرستد، پس وای بر آن کس که محافظت نکند بر نماز.»[۲۸]

ورود به دوزخ

و در نهایت، بعد از همه ی این انذارها و لعن و نفرین ها، یکی دیگر از عواقب ترک نماز جایگاه تارک الصلاه، در دوزخ خواهد بود. و آنگاه که بهشتیان از آنها سؤال کنند که به کدامین گناه، در دوزخ افکنده شدید؟ پاسخ خواهند داد که: همانا ما از نمازگزاران نبودیم:

«… فیِ جَنَّاتٍ یتَسَاءَلُونَ• عَنِ الْمُجْرِمِینَ• مَا سَلَککمُ ْ فیِ سَقَرَ• قَالُواْ لَمْ نَک مِنَ الْمُصَلِّینَ.»: آنها در باغهای بهشتند و سؤال می کنند از مجرمان. چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟! می گویند:ما از نمازگزاران نبودیم.[۲۹]

نتیجه گیری

نمازگزار، به سبب اینکه هر روز، ده بار«ایاک نعبد و ایاک نستعین» و «اهدنا الصراط المستقیم» را می خواند، از آثار و برکات نماز بهره مند می شود و به راستی از فحشاء و منکر، در امان می ماند. چرا که نماز واقعی و بازدارنده از گناه، مصداق آیه شریفه«… إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ ۗ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ ۗ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ»: همانا نماز است که (اهل نماز را) از هر کار زشت و منکر باز می‌دارد و همانا ذکر خدا بزرگتر (و برتر از حدّ اندیشه خلق) است، و خدا به هر چه (برای خشنودی او و به یاد او) کنید آگاه است.[۳۰] است که برپا دارنده و قائمش را در امان خدا و رسولش نگاه می دارد. ولی تارک الصلاه، دقیقاً به دلیل عکس این موضوع از برکات نماز محروم است و به عواقبی که در این مقاله به آنها پرداخته شد، گرفتار خواهد آمد. به امید رهایی از صراط «مغضوبٌ علیهم و ضالین» و رهایی از بند شیطان رجیم.

پی نوشت ها

1. سوره ذاریات، آیه ۵۶
2. شهید اول، الدروس، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۴۴
3. شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۳۵۹
4. شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۸۹
5. سوره ماعون، آیات ۴ و ۵
6. سوره مریم، آیه ۵۹
7. سوره مؤمنون، آیات ۱ و ۲
8. سوره مدثر، آیه ۴۲
9. المواعظ العددیه، باب چهارم ص ۱۲۲
10. کنز العمال، ج ۷، ح ۱۹۰۹۰
11. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۸۲، ص ۲۰۲
12. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ترجمه ابراهیم محدث بندرریگی،‌ قم‌، اخلاق، ‌۱۳۷۹ ش‌، سوم‌، ص۴۹۸
13. بحارالأنوار ج : ۷۹ ص : ۲۰۲
14. عیون أخبارالرضا(ع) ج : ۱ ص : ۲۸۵
15. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال ، ص ۲۳۰
16. تفسیر روح البیان، ج ۱۰، ص: ۵۰۵
17. الحکم الزاهره با ترجمه انصاری، ص: ۲۹۴
18. بحارالأنوار ج : ۷۹ ص : ۲۰۲
19. بحارالأنوار ج : ۷۹ ص : ۲۳۲
20. سوره مائده، آیه ۵
21. بحارالأنوار ج : ۷۹ ص : ۲۱۹
22. الکافی : ۲/۴۵۱/۱
23. جامع الأخبار ص : ۷۴
24. عوالی اللآلی ج : ۲ ص : ۲۲۴
25. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۲۷۹، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق
26. بحارالأنوار ج : ۷۹ ص : ۲۰۲
27. مستدرک الوسائل ج : ۳ ص : ۹۱
28. عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۲
29. سوره مدثر، آیات ۴۰ الی ۴۳
30. سوره عنکبوت، آیه ۴۵

مقالات نمازی

تحریریه ستاد اقامه نماز